Accessibility links

İqtisadçı dollarnıñ tağın da töşüen küzallıy


Aprel başınnan birle AQŞ dollarınıñ euroğa qarata bäyäse 8 protsentqa töşte. Analitiklar fikerençä, dönya finans ministrları AQŞ belän Qıtay kebek illär arasında nıq bozılğan säwdä balansın yaxşırtu öçen dollarnıñ bäyäsen töşerergä qarar itkän. Azatlıq radiosı dollarnıñ kiläçäge häm anıñ arzanayuınıñ elekke Sovetlar Berlege illärenä täersire turında sorawlar belän Xalıqara İqtisad İnstitutı citäkçelärennän berse Anders Aslundqa möräcäğät itte.

AZATLIQ: Dollarnıñ euroğa qarata arzanayuına nindi etärgeç bar? Ällä Bush administratsiäse dönya valyutaları çağıştırmasın üzgärtep Amerikanıñ säwdä defitsitın beterergä, çitkä amerikan tawarlarınıñ eksportın arzanaytırğa tırışamı?

ASLUND: Bu finans ministrınıñ xalıqara eşlär öçen cawaplı yardämçese Clay Lowery iğlan itkän räsmi säyäsät. Bu AQŞnıñ zur ağımdağı xisap defitsitın tözätü öçen eşlänä. Dollarnıñ bäyäsen töşerü zarur. Minemçä ğömümän alğanda bu qabul itelä. Xäzer import amerikanıñ tulayım citeşterü külämeneñ 35 protsentına, eksport isä 25 protsentına turı kilä. Häm bu däwam itä almıy. Berär närsäne üzgärtergä kiräk. Üzgärergä mömkin närsä isä almaştıru bäyäse.

AZATLIQ: Bush administrsiäse dollarnıñ bäyäse artıq töşep kitmäsen öçen saq eş itergä tieş tügelme?

ASLUND: Ni disägez dä, bu irekle bazar. Häm alar aña barı tik açıq möräcäğätlär aşa ğına tä''sir itä. Kiläçäktä dollarnıñ bäyäse tağın da, häm küpkä nığraq töşäçäk dip kötelä. Ämma ikençe yaqtan, bıltır da şulay kötelgän ide. Häm töşmäde. Küräseñ AQŞqa neftedollarlarnıñ kötelgännän kübräk kilüe şulay tä''sir itkänder.

AZATLIQ: Dollarnıñ töşüe Könçığış Yewropa, bigräk tä Rusiä, Ukraina häm Belarus iqtisadlarına niçek täesir itäçäk?

ASLUND: Anıñ öç törle turıdan-turı tä''sire bar. Berse dollarda bäyälängän tawarlarğa tä''sire. Tawar bäyäläre aldan bilgelängängä kürä Rusiä üz ekportı öçen çağıştırmaça azraq ala digän süz.

AZATLIQ: Neft'' häm gaz kileşüläre dä dollarda bäyälänäme?

ASLUND: Ägär ber yılğa yäki annan da kübräk waqıtqa dollarda bäyälängän barlıq gaz satunı alsağız, bu Rusiäneñ kötemägän zur tabışın kimetä. İkençe täesire. Cıyğan aqçaların dollarda saqlawçılar bar. Häm bu urta sıynıfqa zıyan kiterä. Urta sıynıf cıyğan aqçaların inflätsiä näticäsendä genä tügel, dollarnıñ arzanayuı arqasında da yuğalta bara.

AZATLIQ: Öçençe täesire nindi?

ASLUND: Öçençese. Şaqtıy ğına xezmät xaqları dollarğa qarap bilgelänä. Alarnı üzgärtü zarur. Bu xosusıy tarmaqtağı eş xaqlarına qarıy. Monda da urta sıynıfqa zıyan kilä. Minemçä bu iñ zur täesire. Alarnıñ cıyğan aqçaları da, xezmät xaqları da kimi.

AZATLIQ: Monıñ ozın möddätle täesire euroğa taba awışu bulmasmı, Rusiä satıluçı energiä çığanaqların euroda bäyäli başlamasmı?

ASLUND: Bu zur soraw. Ruslar bu mäsäläne waqıt-waqıt cämäğätçelek aldında kütärep tora. Öleşçä amerikannarnıñ açuın çığaru öçen, öleşçä üz eksportların import belän turı kiterü öçen. Çönki alarnıñ importı berençe çiratta euro töbägenä turı kilä, ä üzläre çitkä dollarda bäyälänüçe tawarlar sata.

AZATLIQ: Dollarnıñ töşüe Üzäk Aziä illärenä niçek täesir itäçäk?

ASLUND: Alar Yewropa belän bik az säwdä itä. Qazaxstanğa bu beraz täesir itäçäk, ämma bik nıq tügel. Törkmänstanğa älbättä. Törkmänstan gaz satu xisabına yäşi. Häm anıñ bäyäse dollarda bilgelänä. Ämma ni genä bulmasın anıñ bäyäse bolay da bik yuğarı.
XS
SM
MD
LG