Accessibility links

Şanxai Xezmättäşlek Oyışması citäkçeläre Şanxaida cıyıldı


Atnakiç könne Qıtayda Şanxai xezmättäşlek oyışmasınıñ cıyını tämamlandı. Rusiä, Qıtay, Qazaxstan, Qırğızstan, Tacıqstan häm Üzbäkstan citäkçeläre üzara bäyläneşlärne nığıtu telägen belderde, terrorğa qarşı köräş häm transport çeltären üsterü turında kileşülär imzaladı. Cıyında şulay uq İran, Paqstan, Mongoliä, Äfğanstan citäkçeläre häm dä Hindstannıñ yuğarı räsmiläre qatnaştı.

Oyışmanıñ 5nçe, yubiley sammitı dip tanıtılğan bu cıyında, aldan kötelgänçä, basım iminlek mäsäläsenä yasaldı. Qıtay citäkçese Hu Jintao bezneñ töbäk üze bolay totrıqlı, tik menä bu totrıqlılıqqa yanağan 3 "izm" bar dide – terrorizm, ekstremizm häm separatizm:

"Dönyanıñ qalğan öleşe kebek ük, bezneñ töbäk nigezdä totrıqlı. Şul uq waqıtta 3 yarsulı köç bar – narkotiklar tarala, çik-aşa cinäyätlär citdi häm dä iqtisadi üseş qalışa. Bezgä tınıç, tatu, çäçäk atqan töbäk buldıru öçen küp-yaqlı xezmättäşlek itü kiräk" di Qıtay citäkçese.

Başqa citäkçelär monıñ belän kileşte häm bu fiker cıyın axırında imzalanğan urtaq deklaratsiädä urın aldı: oyışmada äzğa bulıp torğan illär Eurazia qitğasında terrorizm häm ekstremizmğa qarşı köräştä öleş kertergä wäğdä itte.

Şanxai oyışması tözelgändä ğäyre-xärbi oyışma dip tözelde, alay da, Rusiä prezidentı Vladimir Putin süzlärençä, ul "krizis wazğiätlärne" çişüdä yärdäm itä ala. Bu süzlär, Ğiraqta totıq itep alınğan Rusiä diplomatların küzdä totıp äytelde. Ämmä, Qırğzstan häm Üzbäkstan citäkçeläre küñelenä xuş kilgänder. Alarnıñ üzlärendä "krizis wazğiät" bar: inde berniçä yıl alar Firğanä üzänlegendä islamçı ekstremistlar belän köräşä. Kiçä genä Qırğız premier-ministrı Feliks Kulov ekstremistlar yaqın aylarda höcümnären yañartırğa mömkin dip kisätte.

Terrorğa qarşı köräş turında süzlär Paqstan häm Äfğanstan citäkçeläre küñelenä dä xuş kilgänder. Alar Şanxaiğa küzätüçe sıyfatında kilde, ikese dä üz illärendä terrorçılarğa qarşı köräşä. Paqstan prezidentı Pärwäz Möşärräf forsattan faydalanıp Şanxai oyışmasına kerü telägen iskä töşerde. İran, Hindstan, Mongoliä şikelle ük, Paqstan anda inde küptän kerergä teli.

Şuşı mäsälägä qağılıp Rusiä prezidentı Vladimir Putin "Şanxai oyışması eşçänlege belän ayırım illärneñ dä, tulı oyışmalarnıñ qızıqsınuı arta. Dimäk, äzğa-illärneñ açıq qaraşı, tigez xezmättäşlege cälep itü köçenä iä" dide.

Qazaxstan prezidentı Nursoltan Nazarbaev yaña äğzalar qabul itü tärtiben kamilläşterergä çaqırdı: "Oyşma belän qızıqısınu artqan sayın bu mäsäläneñ ähämiäte köçäyä. Bez oyışmanıñ tışqı eşlär ministları şurasına yaña äzğalar qabul itü tärtiben kamilläşterergä kürsätmä birdek" di Qazaxstan citäkçese.

İminlek, narkotiklarğa qarşı köräştän tış, oyışma qısalarında säwdä, transport elemtälären nığıtu kiräklegenä dä basım yasaldı. Pitin süzlärençä, bu xezmättäşlek äğza illärneñ 6sında da xalıqnıñ tormış sıyfatın yaxşırtuğa yärdäm itäçäk. Qıtay räsmiläre Qazaxstan, Qırğızstan häm Tacıqstannıñ energetika tarmağına investitsiä kertü telägen belderde.

Uzğan yıl Şanxai oyışması Qazaxstanda cıyılğan ide. Anda Quşma Ştatlarnıñ Üzäk Aziädäge xärbi nığıtmaların yabu waqıtın bilgelärgä çaqırğan urtaq belderü yasalğan ide.

İran prezidentınıñ Könbatış belän xezmättäşlek itergä işarä itkän süzlären iskä almağanda, bıyılğı cıyında ul qädäre iğtibarnı cälep iterlek urtaq belderülär bulmadı. Ämmä 6 citäkçeneñ dä çığışında, sotsial modellärne ber ildän ikençesenä küçerergä yaramıy digän fiker çağıldı. Şanxai törkeme şulay uq Berläşkän Millätlärneñ kiläse general sekretare Aziädän bulırğa tieş digän urtaq teläk belderde.

ali ğilmi
XS
SM
MD
LG