Accessibility links

Äfğänstandağı mäğlümat çaraların awızlıqlaw tırışlıqları: xakimiat yaña kürsätmälär bäyän itä


Äfğanstan xakimiäte ildäge qayber waqiğälärne mäğlümat çaralarında niçek yaqtırtunı köylägän qağidälär kertä, xörmätle tıñlawçılar. Şul yaña tärtip, ayırım alğanda, Äfğanstandağı çit il ğäskärläre tormışın, yäisä törle terror höcümnären yaqtırtuğa qağıla ala. Uzğan atnada taratılğan kürsätmädä, mäğlümat çaraları xalıq arasında dähşät taratuğa yul quymasqa, terrorçı zatlar belän äñgämälär ütkärmäskä tieş, dielä. Äfğän jurnalistları isä, yaña qağidälär ilneñ konstitutsiäsen boza, dip belderä.

Xakimiat öçen çetrekle problemalarnı yaqtırtu ölkäsendä mäğlümat çaraları Rusiädä genä tügel, Äfğänstanda da awırlıqlar kiçerü aldında tora şulay itep - yünneñ 18-endä Qabuldağı mäğlümat çaraları qayber temalarnı yaqtırtu turında yaña qağidälär cıyılmasın aldı. Anı kürgän jurnalistlar, şul qäğäz astında bernindi imza da, räsmi möher dä yuq, dip belderä.

Berük waqıtta älege kürsätmäneñ Däwlät İminlege İdaräsendä qaraluı häm kiñ cämäğätçelekkä iğlan itüne tıyu şartı belän näq menä şunnan kilüe mäğlüm. Anda ayırım waqiğälärne niçek yaqtırtuğa qarağan kimendä 20-läp kiñäş bar. Misal öçen, cämäğätçelekneñ ruxi xäläten qaqşata, yä däwlät mänfäğätlärenä zian kiterä alırlıq xäbärlär taratu tıyıla, ilneñ üz qorallı köçlären, moñardan tış andağı çit il ğäskärlären zäğifländererlek yazmalarnı bäyän itügä yul quyılmıy. Äfğänstannıñ tışqı säyäsätenä zararlı äñgämälärgä dä röxsät birelmi.

Äfğän jurnalistları fikerençä, bu tıyular barısı da ike yıl elek zur şaw-şu belän qabul itelgän konstitutsiäne, anda iğlan itelgän irekleklärne, häm soñraq raslanğan matbuğat qanunın bozu bulıp tora. Başqalada çığa torğan "Kabul Weekly" basması möxärrire Fähim Daşti, östän töşkän şuşı kürsätmälär ildäge irekle mäğlümat çaralarına saylaw mömkinlekläre qaldırmıy, di:

"Älege qağidälärne taratu aldınnan ütkärelgän oçraşuda min andağı iminlek xezmätkärlärenä, bu kürsätmälär bezgä ike genä mömkinlek birä - yä eşne tämam tuqtatırğa, çönki alarnı qabul itep bulmıy, yä alarğa iğtibar itmi genä elekkeçä däwam itärgä, ä inde qalğanın sez üzegez xäl itärsez, dip beldergän idem", di möxärrir Fähim Daşti.

Äfğänstan konstitutsiäse här keşegä, ägär dä ul qanun qısalarında eş itä ikän, aldan röxsät almıy ğına teläsä närsä bastıru yä bäyän itü ireklegen birä. Anda şulay uq, mäğlümat çaraları eşen köylägän kürsätmälär barı tik qanun nigezendä genä bula ala, dielä. Parlament äğzası, elek üze xäbärçe bulğan Äxmät Behzäd süzlärenä qarağanda, soñğı kürsätmäse belän Äfğänstan xakimiate üz wäkäläten arttırıp cibärgän:

"Bu Äfğänstanda süz wä matbuğat ireklegen çiklärgä tırışqan berençe ğämäl bulıp toradır möğäyen. İlneñ konstitutsiäse açıqtan-açıq mäğlümat çaraları ireklegen garantiäli. Älegä qädär bezdä räsmi senzura yuq ide, ul konstitutsiä dä, matbuğat qanunı tarafınnan da tıyılğan. Qızğanıç ki, soñğı kürsätmä konstitutsiäne boza", di äfğän parlamentı äğzası Äxmät Behzad.

İlne "Taliban"nan soñ citäkläp kilgän prezident Qarzai mondıy ğäyepläwlärne kire qağa häm tänqitne beraz yomşartırğa tırışa. Maxsus çığarılğan belderüendä prezident idaräse, yaña qağidälär belän xakimiat mäğlümat çaraların "terrorçılarnı danlamasqa häm alarğa urın birmäskä genä çaqıra" dip äytä. Uzğan atnada mädäniät ministrı da, yaña kürsätmäneñ qanuni nigeze yuq, häm jurnalistlar borçılırğa tieş tügel, dip beldergän ide.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG