Өç ay elek Tөrkiädä “Sultan Galiev- (Bütün Eserleri) Tulı xezmätläre” digän kitap dөnya kürde. 893 bitten torğan şuşı xezmätne Özgür Erdem basma xälenä kitergän, Sabri Gürses tarafınnan Rusçadan tärcemä itelgän häm Jenia Popova tarafınnan tikşerelep, xataları tөzätelgän. Aslında Soltanğälievneñ mäqalälärendä yaki raportlarında Tatar-Başqortlar, Tatar-Başqort respublikası, soñaraq Tatarstan respublikası turında baytaq süz bulğanğa bu kitapnıñ Tөrek telendä dөnya kürüwenä şatlanırğa bula.
Söltanğälievneñ bu xezmätlärenä qarap, bezneñ mesken sotsialistlarbıznıñ niçek aldatılğan buluwın kürep ğıybrät tä alırğa bula. Tabiği eşneñ bu yağı Tөrek uquçusın bik tä qızıqsındırmıy. Tөrkiädä bigräktä SSSR cimerelgännän soñ sul yünäleşlär, sotsialistik idealar bөtenläygä yuqqa çıqtı diärgä bula. Şunıñ өçen Tөrekçäläp äytsäk “iske mıltıqlar”, yäğni elekke sotsialistlar yañadan bu idealarnı canlandıru өçen Soltanğäliävneñ milli kommunizm xıyalına yäbeşep, anı kiñ küläm uquçılarğa tanıtırğa tırışalar. Tağın ber märtäbä şuşı xezmät arqılı Tatar-Başqortlarnıñ açı yazmışınıñ Tөrek mätbuğatında kөntärtibenä menüwe isä bezneñ өçen qazanış.
Elektän Tөrek sotsialistları Stalin tarafınnan yuq itelgän Soltanğälievqa iltifat itmilär, xätta anıñ isemen dä bik tügel bälki xiç telgä almıylar ide. Çөnki bit ul Mäskäwdäge ostazları tarafınnan yuq itelgän, isemen telgä alu tıyılğan ber şäxes ide. İrekle dөnyada Soltanğälievne 1970-nçe yıllarda berençe märtäbä telgä alğan ğalim Prof. Alexandre Bennigsen buldı. Üze dä ber immigrant bulğan Bennigsen Soltağälievneñ өçence dөnya illärenä yoğıntısın açıp saldı. Bu isä Mäskäw Qıybalsına qarap toruçı sotsialistlarnıñ xuşına kitmäde. Läkin inde şartlar üzgärde Tөrek sotsialistları Ğälievneñ Tөrkiçelek yağın da qabul itep anı tikşerergä kereştelär.
Menä soñğı yıllarda Halit Kakınç Soltanğäliev turında doktoranturasın tämamladı häm şunı ike ayrım kitap räweşendä 2004-nçe yılda basıp ta çığardı. Ul “Soltanğäliyev häm Milli Komunizm” isemle äsärendä 1997-1998’nçe yıllarda Tatarstan belän Başqordstan’da buldım, Tatarstan Däwlät Arxivınnan yaqınça 1000 bittän torğan Soltanğäliev cıyıntıqların satıp aldım, dip yaza. Inde monda bu dokumentlar niçek satıldı digän sorawnıñ tuuwı ixtimal. Läkin bez beläbez ki 1998-nçe yılda “Gasırlar Awazı” “Mirsaid Sultan-Galiev İzbrannıe trudı-saylanma äsärlär” iseme belän 719 bittä basıp çığarğan ide.
İnde yaña ğına Tөrek telendä dөnya kürgän “Sultangaliev-Tulı Xezmätläre” isemle äsärdä monıñ Qazanda basılğan kitaptan tärcemä itelgän buluwı yazılmıy. İçmasam Kakınç Tatarstan Arxivınan Gizatullin, Şarafutdionov häm Bulat Sultanbekovlarnıñ isemen kitergän. Läkin 2006-nçı yılnıñ Martında basılğan kitapta dokumentlarnıñ qaydan alınğan buluwı yazılmağan. Menä siña sotsialistik turılıq. Çөnki xezmätne basıp çığarğan İleri näşriatı sotsialistik eçtälekle äsärlär basuwı belän tanıla. Monı plagiatlıq dip atap bulamı belmim. Şiksez matur eş tügel. Mөhim bulğanı Soltanğälievneñ xezmätläreneñ Tөrek telendä dä dөnya kürüe.
Әxtäm İbrahim, İstanbul
Söltanğälievneñ bu xezmätlärenä qarap, bezneñ mesken sotsialistlarbıznıñ niçek aldatılğan buluwın kürep ğıybrät tä alırğa bula. Tabiği eşneñ bu yağı Tөrek uquçusın bik tä qızıqsındırmıy. Tөrkiädä bigräktä SSSR cimerelgännän soñ sul yünäleşlär, sotsialistik idealar bөtenläygä yuqqa çıqtı diärgä bula. Şunıñ өçen Tөrekçäläp äytsäk “iske mıltıqlar”, yäğni elekke sotsialistlar yañadan bu idealarnı canlandıru өçen Soltanğäliävneñ milli kommunizm xıyalına yäbeşep, anı kiñ küläm uquçılarğa tanıtırğa tırışalar. Tağın ber märtäbä şuşı xezmät arqılı Tatar-Başqortlarnıñ açı yazmışınıñ Tөrek mätbuğatında kөntärtibenä menüwe isä bezneñ өçen qazanış.
Elektän Tөrek sotsialistları Stalin tarafınnan yuq itelgän Soltanğälievqa iltifat itmilär, xätta anıñ isemen dä bik tügel bälki xiç telgä almıylar ide. Çөnki bit ul Mäskäwdäge ostazları tarafınnan yuq itelgän, isemen telgä alu tıyılğan ber şäxes ide. İrekle dөnyada Soltanğälievne 1970-nçe yıllarda berençe märtäbä telgä alğan ğalim Prof. Alexandre Bennigsen buldı. Üze dä ber immigrant bulğan Bennigsen Soltağälievneñ өçence dөnya illärenä yoğıntısın açıp saldı. Bu isä Mäskäw Qıybalsına qarap toruçı sotsialistlarnıñ xuşına kitmäde. Läkin inde şartlar üzgärde Tөrek sotsialistları Ğälievneñ Tөrkiçelek yağın da qabul itep anı tikşerergä kereştelär.
Menä soñğı yıllarda Halit Kakınç Soltanğäliev turında doktoranturasın tämamladı häm şunı ike ayrım kitap räweşendä 2004-nçe yılda basıp ta çığardı. Ul “Soltanğäliyev häm Milli Komunizm” isemle äsärendä 1997-1998’nçe yıllarda Tatarstan belän Başqordstan’da buldım, Tatarstan Däwlät Arxivınnan yaqınça 1000 bittän torğan Soltanğäliev cıyıntıqların satıp aldım, dip yaza. Inde monda bu dokumentlar niçek satıldı digän sorawnıñ tuuwı ixtimal. Läkin bez beläbez ki 1998-nçe yılda “Gasırlar Awazı” “Mirsaid Sultan-Galiev İzbrannıe trudı-saylanma äsärlär” iseme belän 719 bittä basıp çığarğan ide.
İnde yaña ğına Tөrek telendä dөnya kürgän “Sultangaliev-Tulı Xezmätläre” isemle äsärdä monıñ Qazanda basılğan kitaptan tärcemä itelgän buluwı yazılmıy. İçmasam Kakınç Tatarstan Arxivınan Gizatullin, Şarafutdionov häm Bulat Sultanbekovlarnıñ isemen kitergän. Läkin 2006-nçı yılnıñ Martında basılğan kitapta dokumentlarnıñ qaydan alınğan buluwı yazılmağan. Menä siña sotsialistik turılıq. Çөnki xezmätne basıp çığarğan İleri näşriatı sotsialistik eçtälekle äsärlär basuwı belän tanıla. Monı plagiatlıq dip atap bulamı belmim. Şiksez matur eş tügel. Mөhim bulğanı Soltanğälievneñ xezmätläreneñ Tөrek telendä dä dөnya kürüe.
Әxtäm İbrahim, İstanbul
