Bu könnärdä Yekaterinburg şähärendä eşläp kilüçe Milli media-xolding citäkçeläreneñ çirattağı utırışı bulıp uzdı. Bu yılnıñ cide ayı eçendä eşlängän eşlärgä yomğaq yasalğannan soñ, Sverdlovski ölkäse tatarları milli tormışınıñ bügenge xäle turında fiker alışu buldı häm aldağı burıçlar, başqarası eşlär buyınça plannar bilgelände.
Fiker alışular waqıtında monnan ber ay elek Pervoural''ski şähärendä uzdırılğan Sverdlovski ölkäse tatarları kongressı oyıştıru konferensiäse waqiğasına da tuqtalıp ütelde. Ul waqıtta ölkädä moña qädär küzgä kürenep, distälägän yıllar buyı eşläp kilgän tatar milli oyışmaları citäkçelären, tatar deputatların, xakimiät orğannarın çaqırmıyça ğına, berniçä keşe cıyılıp, tatarlarnı berläşterä torğan oyışma tözibez dip, kongress tözü konferensiäsen uzdırdılar. Milli media-xolding citäkçeläre fikerençä, mondıy zur, kiräkle eşne, näticäle bulsın öçen, başqaçaraq itep oyıştıru kiräk ide. Ämma bulası bulğan, xäyerle bulsın, eşlärenä uñış qına telise qala, didelär alar.
Soñğı waqıtta bu temağa fikerlär küp yañğırıy. Sverdlovski ölkäsendä eşläp kilüçe tatar milli oyışmaları citäkçeläreneñ kübese, andıy konferensiä oyıştırılğanlığın işetä barğan sayın, aptırap qaluların belderälär. Alar arasınnan “Miras” isemle Sverdlovski ölkä tatar-başqort mädäni üzäge citäkçese, Yekaterinburg şähäre tatar milli-mädäni avtonomiäse räise Eliza xanım Safiullinanı tıñlap qarıyq.
“Pervoural''ski şähärendä Sverdlovski ölkä tatar kongressın oyıştıru buyınça konferensiä uzdırılğanlığın belgäç, aptırap qaldım. Bu fiker, çınlap ta, bik küptännän yäşäp kilä, bik kiräkle eş. Mösäwir äfändeneñ bu turıda onıtmıyça, bu eşne ğamälgä aşıruı bik äybät.
Ämma, minem fikeremçä, kongress ul, zur cıyılış bularaq, Sverdlovski ölkäse tatar xäräkäteneñ barlıq pozitiv häm xätta pozitiv bulmağan köçlären dä berläşterergä tieşle oyışma ide. Min ike milli oyışma citäklim, ämma alarnıñ berse dä konferensiägä çaqıru almadı. Ğomumän, moña qädär küzgä kürenep, eşläp kilgän ber genä keşe çaqırılmağan.
Sorawlar küp, cawaplar yuq. Ni öçen barlıq milli oyışmalar çaqırılmağan? Ni öçen bezneñ küptännän ük xökümät orğannarına çığarırğa tırışıp, deputatlar itep saylanğan xörmätle, däräcäle tatar deputatları yuq? Ni öçen xakimiät orğannarına xäbär itelmägän? İnde xakimiät orğannarı da aptırap qalalar, küp milli oyışmalar arasınnan kem belän eşlärgä dip. Kemgä tayanıp eşlärgä uylıy ul kiläçäktä? Bu eşne ber adım artqa kitü, tarqalu dip qarıym min. Ämma bulası bulğan, zakon buyınça konferensiä yuridik köçkä iä, berniçä keşe cıyıp niçä kongress tözesäñ dä bula. İnde tuqsan tuğız oyışma tözelgän, yözençe şundıy uq oyışma kemgä kiräk?
Xäyerle bulsın! Ämma näticäsendä närsä bulır? Anıñ faydası bulır mikän? Menä şul soraw. İñ zurı” – dide ul.
Eliza xanımnıñ fikeren Sverdlovski ölkäse Zakonnar cıyılışı wäkillär palatası deputatı, Milli media-xoldingnı ğämälgä quyuçılarnıñ berse Al''bert Abzalov ta xuplıy. Bügenge köndä Yekaterinburg şähäre dumasında biş, Sverdlovski ölkä Zakonnar cıyılışında öç tatar deputatı saylanğan. Alarnıñ potensialın tatarların berläşterü öçen nik qullanmasqa? Al''bert äfände dä bu sorawğa cawap taba almıy.
- “Bezneñ xäzer ölkä dumasında öç, şähär dumasında biş tatar deputatı bar. Milli eşlärgä yärdäm itüdän berqayçan da baş tartmıylar. Ä mondıy citdi çarağa ni öçen alarnı çaqırmadılar, añlaşılmıy.
Ğomumän, añlaşılmıy torğan äyberlär küp. Tağın ber käğäzdä genä qalırlıq oyışma bulmağayı yaña kongress. Barlıq terkälgän milli oyışmalar wäkillären cıyıp, ğomumtatar forumın uzdırğanda ğına berläşü turında süz buluı mömkin. Uylap eşlänmägän bu eş tatarlarnı berläştermi, kiresençä, tarqata ğına”, - dide ul.
Tatarstannıñ Uraldağı daimi wäkile urınbasarı Xäydär Gıyl''fanov fikerençä, tuqsan oyışmanıñ tuqsan berençesen oyıştırğançı, bu kongressnı tatar parlamentı kebek kiñäşmä orğan itep tözü näticäleräk bulır ide.
-“Ğomumän, kongress tözü ideyäse bik kiräkle häm waqıtlı ideyä, ämma läkin, miña qalsa, anı berniçä şartnı küz aldında totıp tözergä kiräk ide.
Berençedän, ul barlıq tatar oyışmaları kongressı bulıp, anı tözüçelär barlıq ölkä tatarları mänfägatlären qänäğätländererlek keşelär bulırğa tieş ide. İkençedän, kongress yuridik terkälgän oyışma tügel, nindider problemalarnı xäl itkändä cıyıla torğan üzenä kürä ber tatar parlamentı kebek närsä bulsa, annan fayda kübräk bulır ide dip uylıym min. Rusça äytmeşli, sopredsedatel''lär institutı bulırğa tieş ul, minemçä. Häm, öçençedän, kongress tatar cämäğätçelege belän ölkä häm Yekaterinburg, başqa munitsipal'' berämleklär xakimiätläreneñ urtaq ber eş näticäse bulıp, bergäläp, qulğa-qul totışıp eşlängän parlamentı bulırğa tieş ide. Şul waqıtta ğına tatar cämäğätçelege mänfägat''lären qayğırtıp bula. Qarşı oppozitsiägä basıp, vlast''qa, xakimiätkä nindider däğwälar birep kenä mäsälälärne xäl itep bulmıy. Ğomumän, xakimiät belän anıñ telendä söyläşä belergä kiräk. Millät üseşe buyınça törle programmalarnı, konsepsiälärne tatarlar üzläre genä tügel, çinovniklar belän qatnaşıp, bergäläp tözergä, bergäläp eşlärgä tieş.
Menä şuşı şartlarnı ütägän çaqta, kongressnıñ kiläçäge ütemle, nıq bulır ide. Qızğanıçqa qarşı, bügenge köndä tözelgän kongress turında alay dip äytep bulmıy”.
Şulay itep, Sverdlovski ölkäsendä eşläp kilgän aldınğı tatar köçlären millätebezne üsterü eşendä berläşterü mäsäläse bügen dä aktual'' bulıp qala. Şunı istä totıp, utırışqa cıyılğan Milli media-xolding citäkçeläre, ağımdağı yılnıñ noyäber aylarında ölkä ğomumtatar cıyılışı uzdıru başlanğıçı belän çığarğa uyladılar. Cıyılışqa barlıq milli oyışmalar citäkçelären çaqırıp, bergä eşläw yulları turında kiñäşü, urtaq tel tabu töp maqsat bulıp toraçaq.
Fäwiä Safiullina, Yekaterinburg
