Accessibility links

Кайнар хәбәр

İrannıñ elekke prezidentı Washington belän Tährannı aňlaşuğa çaqıra


Ğäyre-räsmi säfär belän Quşma Ştatlarğa kilgän İrannıñ elekke prezidentı Möxämmät Xattami Washington belän Tähran arasında yanawlar telendä söyläşüne tuqtatırğa çaqırdı. 1979 İslam inqilabınnan birle Xattami Quşma Ştatlarğa ayaq basqan iñ yuğarı İran räsmie buldı.

Möxämmät Xattami Washingtonda kiñ qolaç belän qarşı alındı dip äytep bulmıy. Ul anda Washington çirkäwe qarşındağı Ğädellek häm Duslaşu üzäge citäkçese John Peterson çaqıruı belän kilgän. Yäxüd oyışmaları, zamanında İranda totıq bulğan diplomatlar, İrannan qaçıp kitkän iranlılar, çirkäw aldına cıyılıp, Peterson äfände, terrorçılar citäkçesen çaqırğansız, sezgä oyat tügelme! dip qıçqırdılar.

Xattaminıñ Quşma Ştatlarğa baruın İrannıñ üzendä dä tänqitläwçelär buldı. İran xökümäte süzçeseneñ xatını anı Amerikanıñ quştanı dip atadı häm ruxani däräcäsen alırğa çaqırdı.

Şul uq waqıtta anıñ säfären ike dönya arasında küper salu, duslaşu omtılışı dip bäyäläwçelär bar. Atnakiç Washingtonnıñ üzäk çirkäwendä çığış yasap Xattami xristian, möselman, yäxüdlärne xezmättäşlekkä öndäde:

"Başlap şunı äytäsem kilä, bez İbrahim yulınnan baruçılar, dönyada tınıçlıq urnaştıru, köç qullanularğa qarşı köräşü öçen kübräk xezmättäşlek itergä iteş" di Xattami.

Jurnalistlar, älbättä, iñ qaynar mäsälä – İrannıñ atom programması turında soradı. Xattami, kötelgänçä, anı yaqlap çıqtı:

"Min xakimiättä çağında tınıç atom texnologiäsenä ireşü tırışlıqları kürelde, alar xäzer dä kürelä. İran – atom qoralın taratmaw kileşüe äğzası. Här ağzanıñ üz texnologiäsen üsterü xoquqı bar. Kileşüneñ ütälüen tikşerep bula. Älegä Atom idaräse İran kileşüne bozğan dip ber genä xisabında da äytmäde" di Xattami.

Xattami Yaqın könçığışnı küpläp üterü qoralınnan azat itergä çaqırdı. İzrail, Hindstan, Paqstan kebek atom qoralları bulğan illär dä bu kileşügä quşılırğa tieş dide.

İrannıñ elekke prezidentı Quşma Ştalarğa şäxsi säfär belän kilgän, anıñ Amerikan räsmiläre belän oçraşuı qaralmağan. Üzeneñ çığışında ul Washington belän Tährannı "añlaşu telenä" qaytırğa çaqırdı:

"Yuğarı räsmilär söyläşer aldınnan başta ike il arasındağı añlaşmawnı beterergä kiräk. Qızğanıçqa qarşı monıñ tamırları tirän. İke yaqnıñ da däğwaları bar, qayberläre urınlı, qayberläre yuq. Bez üz-ara ixtiram häm tigezlek nigezendä söyläşergä äzer bulırğa tieş" di Xattami.

İranda keşe xoquqları torışı turındağı sorawğa Xattami, andıy mäsälälär bar, läkin alar şul uq Guantanamoda tağı da kübräk dide. Demokratiägä kilgändä, bu äzer proyekt tügel, ä process, İran da şul yul belän abar, anı demokratiä şartlarında 2 ğasır yäşägän illär belän çağıştırırğa kiräk tügel, dide ul. Xäzerge prezident Mäxmüt Äxmädinecad sezneñ çorda ireşelgän üzgäreşlärne yuqqa çığara digän fikerne Xattami kire qaqtı, İslam respublikasınıñ töp säyäsäte şul uq qala, dide.

Xattami çığış yasağan arada çirkäw yanında 300läp protest belderüçe İranda ireklek häm demokratiä taläp itüen däwam itte.

"Bez monda bezgä ireklek kiräk dip äytergä kildek. Bez İrandağı yäş studentlarnı yaqlıybız, andağı rejimnı, İslam respublikasın telämibez. Bezgä ireklek kiräk" di protest belderüçe yeget.

Quşma Ştatlarğa säfäre waqıtında Möxämmät Xattami Washingtonnan tış New York, Chicagoda buldı, BMO konferensiäsendä, dini häm akademik çaralarda qatnaştı.

Ali Ğilmi
XS
SM
MD
LG