Mondıy çağıştırunı bügen küplär yasıy. 90nçı yıllar başında Rusiäneñ "Qırğıy Könbatış" dip atalğan çorında bankir, eşquar, säyäsätçe üterelgän digän xäbär kön sayın diärlek kilep tordı. Xäzer Putin çorında Rusiädä küpkä iminräk digän qaraş alğa sörelä. Läkin menä bu soñğı üterülär, bu qaraşnı, älbättä, şik astına quya.
? - Şulay da, soñğı yıllarda yuğarı däräcäle, tanılğan keşelärneñ yallap üterelü oçraqları kimegän ide şikelle?
Tögäl sannar tabu ciñel tügel, läkin, soñğı yıllarda çınlap ta andıy "yañğıraşlı" üterülär sirägäyde. 1998 yılda Duma deputatı Galina Starovoytovanıñ üterelüe bälki ul "qırğıy" çornıñ yuğarı noqtası bulğandır. Läkin küzätüçelär fikerençä, bu kimü - xakimiätneñ qazanışı tügel. Misal öçen, Rusiäneñ NTV televideniesendä "Ğädättän-tış xäl" dip atalğan tapşırunı alıp baruçı Mixail Tukmaçev fikere:
"12-15 yıl elek belän çağıştırğanda yañğıraşlı yallap üterülär küpkä azraq. Läkin bu - xakimiätneñ cinäyätçelekne ciñüe tügel. Barı tik aqçalar bülenep bette, cinäyätçel törkemnär tınıçraq yäşäw yulın taptı" di NVT jurnalistı Mixail Tukmaçev.
? - Yarıy, yañğıraşlı yallap üterülär kimegän bulsın di, ä başqaları, "ğadiräkläre" belän niçegräk ikän?
Menä aları ber dä kimegängä oşamağan. 2004 yılda Mäskäwdä ütkän ber konferensiädä, İminlek Şurasınıñ ul çaqtağı sekretar-uırnbasarı Valentin Stepankov ber 2003 yılda ğına bar Rusiä buylap 5 meñ yallap üterü bulğan, digän sannar kitergän ide.
? - Bar Rusiä digännän, bu yallap üterülär belän Tatarstanda niçek ikän?
Näq şul sorawnı bez bügen Tatarstan Eçke eşlär ministrı urınbasarı Räfil Noğomanovqa birdek. Mäskäwdä şikelle ük bulmasa da, andıy xällär, qızğanıçqa qarşı, bezdä dä bar, dide ul.
? - Mäskäwdäge soñğı 3 üterü arasında Anna Politkovskaya ayırım urın alıp tora. Bu turıda Könbatışta nindi fikerlär äytelä?
Anna Politkovskaya bankir da, eşquar da tügel ide. Här üterü wähşilek, läkin, jurnalist-xanım, ike bala anasınıñ üterelüe – bigäräk tä. Könbatışta bu cinäyät küplärdä näfrät uyattı. Prezident Putinnıñ 3 kön buyına däşmi toruı da küplärne aptırtattı. Sişämbedä Drezdenğa kilgäç, Germaniä kanslerı Angela Merkel belän matbuğat oçraşuında bu turıda soraw birelgäç kenä, ul "Politkovskayanıñ Rusiä säyäsätenä yoğıntısı yuq däräcäsendä ide, anıñ üleme, mäqälälärenä qarağanda, xakimiätkä kübräk zıyan kiterde" digän aqlanu räweşendä süzlär äytte.
? - Alman cämäğtçelege bu añlatma belän qänäğät qaldı mikän?
Yuqtır, Drezdenda da, ikençe köngä Münxenğa kilgäç, anda da, Putin yulında qullarına "Üterüçe" dip yazılğan plakat totqan keşelär basıp tordı.
Çärşämbedä Germaniä deputatı Daniel Cohn-Bendit Yewropa Parlamentında çığış yasap, Merkel xanmnı kiläse atnada Putin belän qabat oçraşqanda, Politkovskaya mäsäläsen qabırğası belän quyarğa taläp itte:
"Kemder, cawaplı keşe cawap totırğa tieş, digän ide. Sez cawaplı keşe belän ber mäclestä utıraçaqsız!" dide ul.
? - Nindi mäcles turında süz bara?
20 Üktäberdä Helsinkidä Yewropa Berlege citäkçeläre cıyını ütäçäk. Xäzer Berlektä Finlandiä räislek itä. Bu ilneñ Tışqı eşlär ministrı Paula Lehtomaki Politkovskayanıñ üterelüen Rusiädä süz ireklege ölkäsendä "zur çigeneş" dip atadı. Bu mäsäläne ul şuşı cıyında kütärergä cıyına.
Ali Ğilmi
? - Şulay da, soñğı yıllarda yuğarı däräcäle, tanılğan keşelärneñ yallap üterelü oçraqları kimegän ide şikelle?
Tögäl sannar tabu ciñel tügel, läkin, soñğı yıllarda çınlap ta andıy "yañğıraşlı" üterülär sirägäyde. 1998 yılda Duma deputatı Galina Starovoytovanıñ üterelüe bälki ul "qırğıy" çornıñ yuğarı noqtası bulğandır. Läkin küzätüçelär fikerençä, bu kimü - xakimiätneñ qazanışı tügel. Misal öçen, Rusiäneñ NTV televideniesendä "Ğädättän-tış xäl" dip atalğan tapşırunı alıp baruçı Mixail Tukmaçev fikere:
"12-15 yıl elek belän çağıştırğanda yañğıraşlı yallap üterülär küpkä azraq. Läkin bu - xakimiätneñ cinäyätçelekne ciñüe tügel. Barı tik aqçalar bülenep bette, cinäyätçel törkemnär tınıçraq yäşäw yulın taptı" di NVT jurnalistı Mixail Tukmaçev.
? - Yarıy, yañğıraşlı yallap üterülär kimegän bulsın di, ä başqaları, "ğadiräkläre" belän niçegräk ikän?
Menä aları ber dä kimegängä oşamağan. 2004 yılda Mäskäwdä ütkän ber konferensiädä, İminlek Şurasınıñ ul çaqtağı sekretar-uırnbasarı Valentin Stepankov ber 2003 yılda ğına bar Rusiä buylap 5 meñ yallap üterü bulğan, digän sannar kitergän ide.
? - Bar Rusiä digännän, bu yallap üterülär belän Tatarstanda niçek ikän?
Näq şul sorawnı bez bügen Tatarstan Eçke eşlär ministrı urınbasarı Räfil Noğomanovqa birdek. Mäskäwdä şikelle ük bulmasa da, andıy xällär, qızğanıçqa qarşı, bezdä dä bar, dide ul.
? - Mäskäwdäge soñğı 3 üterü arasında Anna Politkovskaya ayırım urın alıp tora. Bu turıda Könbatışta nindi fikerlär äytelä?
Anna Politkovskaya bankir da, eşquar da tügel ide. Här üterü wähşilek, läkin, jurnalist-xanım, ike bala anasınıñ üterelüe – bigäräk tä. Könbatışta bu cinäyät küplärdä näfrät uyattı. Prezident Putinnıñ 3 kön buyına däşmi toruı da küplärne aptırtattı. Sişämbedä Drezdenğa kilgäç, Germaniä kanslerı Angela Merkel belän matbuğat oçraşuında bu turıda soraw birelgäç kenä, ul "Politkovskayanıñ Rusiä säyäsätenä yoğıntısı yuq däräcäsendä ide, anıñ üleme, mäqälälärenä qarağanda, xakimiätkä kübräk zıyan kiterde" digän aqlanu räweşendä süzlär äytte.
? - Alman cämäğtçelege bu añlatma belän qänäğät qaldı mikän?
Yuqtır, Drezdenda da, ikençe köngä Münxenğa kilgäç, anda da, Putin yulında qullarına "Üterüçe" dip yazılğan plakat totqan keşelär basıp tordı.
Çärşämbedä Germaniä deputatı Daniel Cohn-Bendit Yewropa Parlamentında çığış yasap, Merkel xanmnı kiläse atnada Putin belän qabat oçraşqanda, Politkovskaya mäsäläsen qabırğası belän quyarğa taläp itte:
"Kemder, cawaplı keşe cawap totırğa tieş, digän ide. Sez cawaplı keşe belän ber mäclestä utıraçaqsız!" dide ul.
? - Nindi mäcles turında süz bara?
20 Üktäberdä Helsinkidä Yewropa Berlege citäkçeläre cıyını ütäçäk. Xäzer Berlektä Finlandiä räislek itä. Bu ilneñ Tışqı eşlär ministrı Paula Lehtomaki Politkovskayanıñ üterelüen Rusiädä süz ireklege ölkäsendä "zur çigeneş" dip atadı. Bu mäsäläne ul şuşı cıyında kütärergä cıyına.
Ali Ğilmi