Quşma Ştatlarnıñ Canisäp idaräse mäğlümätenä qarağanda, bu ildä här 7 sekund sayın bala tua, här 13 sekund sayın kemder ülä, här 30 sekund sayın ber möhacir kilä. Yağni, bügen Quşma Ştatlarda xalıq sanı 300 millionğa citkän könne, bu 300 millionınçı keşe – äytik, Chicago xastaxanäsendä tuğan bala, yä isä oçqıç belän Qırğızstannan kilep töşkän ber möhacir bula ala.
"Bezdä xalıq sanı küptän üsep kilä. Amerikannar Yewropa xalıqları belän çağıştırğanda yäşräk. Berençedän, tuım-ülem çağıştırması yuğarı, ikençedän, möhacirlär ağımı köçle, bu xalıq sanı artuğa zur öleş kertä" di Texas Universitetınıñ Xalıq sanın tikşerü üzäge citäkçese Mark Hayward.
Xäzerge waqıtta Quşma Ştatlarda yäşägän 36 million keşe – anda tumağan. Bu zur sannı Heyward immigrantlarğa üz ğailälären kiterergä röxsät itkän säyäsät belän añlata.
İmmigrantlar bu ilneñ yözen çın mäğänädä üzgärtte. Canisäp idaräse mäğlümätenä qarağanda, bügenge köndä här öçençe amerikan aq tänle tügel – yä Latin Amerikadan, yä Aziädän, yä Afrikadan. New York, Los Angeles kebek zur şähärlärdä "kilmeşäklär" sanı 40 protsentqa citä. İñ tiz üsüçe milli törkem – ispan telle latinamerikannar – 43 million keşe, annan qala Afrikalılar – 40 million, häm Azialılar – 14-yarım million.
Amerikaga iñ küp möhacir cibärüçe berençe 10 il isemlege bu: Mexika, Hindstan, Fillipin, Qıtay, Salvador, Dominikan respublikası, Vietnam, Colombia, Guatemala häm Rusiä. Rusiä berençe 10-lıqqa äle genä kerde. Yaña kilgän möhacirlärneñ yartısınnan kübräge şuşı 10 ildän.
Quşma Ştatlarda xalıq sanı artu, ğömümän alğanda, uñay bäyälänä. Amerikada keşe siräk yäşägän urınnar citärlek. Möhacirlär qara eştän tartınmıy. Tik menä alarnıñ kübese zur qalalarda töplänergä tırışa, çönki anda eş tabu ciñelräk.
"Xalıq sanı artunıñ tiskäre yaqları şul, bu xalıqnı il buylap taratu mäsäläse, alarnıñ kübese zur şähärlärdä qalırğa tırışa. İkençedän, ilneñ milli tözeleşe üzgärä. Quşma Ştatlar iñ küp millätle ilgä äylänä bara" di Texas Universitetınnan Mark Hayward.
Küp-millätlelek ber yaqtan mädäniätne bayıta. İkençe yaqtan, toraq citkerü, cämğiätkä yaraqlaşu, mäğärif ölkäsendäge awırılqlar. Küp kenä mäktäplärdä distä ildän kilgän, distä törle tellärdä söyläşkän balalar uqıy.
Ä menä möhacirlär üzläre moña zarlanmıy kebek, kiresençä:
"Sez tağın qayda Afrika, Azia, Avstraliä, dönyanıñ här qitğasınnan kilgän keşelärne kürä alasız. Barı tik Amerikada. Minemçä bez Quşma Ştatlar mädäniäten bayıtabız, canlıraq, qızıqlıraq itäbez" di Lilly Dornic.
Lilly xanım moñarçı Taşkentta Amerikan ilçelegendä eşlägän, "green card" otıp Washingtonğa kilgän. Çit il matbuğatı belgeçe bulıp eşli. İre – fransuz, ul da "green card" otqan, bergäläp 2 yäşlek malay üsterälär. Yıllar buyı Amerikada yäşärgä xıyallanğan Lilly xanım, monda kilgäç ayğa menñgän kebek buldım di.
Mixri Babadjanova da Taşkenttan kilgän, läkin säyäsi sıyınu sorap. 12 yıl elek, ire häm 2 qızı belän. Üzbäkstannı bik sağına, läkin, säyäsi säbäplärdän qayta almıy. Quşma Ştatlarda östenleklär küp, misal öçen qızlarım rişwät tülämiçä, üz aqılları belän universitetqa kerde di ul:
"Üz ilmedä bulsam, qızlarımnı universitetqa kerter öçen miña rişwät tülärgä kiräk bulır ide. Monda isä alar imtixan birde häm qabul itelde" di Mixri Babadjanova.
Mixri xanım ire belän Washingtondağı Diplomatia xezmäte institutında Üzbäk telen uqıta. Quşma Ştatlar närsägäder ireşergä telägän keşe öçen, bigräk tä xatın-qızlar öçen, mömkinleklär ile bulıp qala di ul.
Ali Ğilmi
"Bezdä xalıq sanı küptän üsep kilä. Amerikannar Yewropa xalıqları belän çağıştırğanda yäşräk. Berençedän, tuım-ülem çağıştırması yuğarı, ikençedän, möhacirlär ağımı köçle, bu xalıq sanı artuğa zur öleş kertä" di Texas Universitetınıñ Xalıq sanın tikşerü üzäge citäkçese Mark Hayward.
Xäzerge waqıtta Quşma Ştatlarda yäşägän 36 million keşe – anda tumağan. Bu zur sannı Heyward immigrantlarğa üz ğailälären kiterergä röxsät itkän säyäsät belän añlata.
İmmigrantlar bu ilneñ yözen çın mäğänädä üzgärtte. Canisäp idaräse mäğlümätenä qarağanda, bügenge köndä här öçençe amerikan aq tänle tügel – yä Latin Amerikadan, yä Aziädän, yä Afrikadan. New York, Los Angeles kebek zur şähärlärdä "kilmeşäklär" sanı 40 protsentqa citä. İñ tiz üsüçe milli törkem – ispan telle latinamerikannar – 43 million keşe, annan qala Afrikalılar – 40 million, häm Azialılar – 14-yarım million.
Amerikaga iñ küp möhacir cibärüçe berençe 10 il isemlege bu: Mexika, Hindstan, Fillipin, Qıtay, Salvador, Dominikan respublikası, Vietnam, Colombia, Guatemala häm Rusiä. Rusiä berençe 10-lıqqa äle genä kerde. Yaña kilgän möhacirlärneñ yartısınnan kübräge şuşı 10 ildän.
Quşma Ştatlarda xalıq sanı artu, ğömümän alğanda, uñay bäyälänä. Amerikada keşe siräk yäşägän urınnar citärlek. Möhacirlär qara eştän tartınmıy. Tik menä alarnıñ kübese zur qalalarda töplänergä tırışa, çönki anda eş tabu ciñelräk.
"Xalıq sanı artunıñ tiskäre yaqları şul, bu xalıqnı il buylap taratu mäsäläse, alarnıñ kübese zur şähärlärdä qalırğa tırışa. İkençedän, ilneñ milli tözeleşe üzgärä. Quşma Ştatlar iñ küp millätle ilgä äylänä bara" di Texas Universitetınnan Mark Hayward.
Küp-millätlelek ber yaqtan mädäniätne bayıta. İkençe yaqtan, toraq citkerü, cämğiätkä yaraqlaşu, mäğärif ölkäsendäge awırılqlar. Küp kenä mäktäplärdä distä ildän kilgän, distä törle tellärdä söyläşkän balalar uqıy.
Ä menä möhacirlär üzläre moña zarlanmıy kebek, kiresençä:
"Sez tağın qayda Afrika, Azia, Avstraliä, dönyanıñ här qitğasınnan kilgän keşelärne kürä alasız. Barı tik Amerikada. Minemçä bez Quşma Ştatlar mädäniäten bayıtabız, canlıraq, qızıqlıraq itäbez" di Lilly Dornic.
Lilly xanım moñarçı Taşkentta Amerikan ilçelegendä eşlägän, "green card" otıp Washingtonğa kilgän. Çit il matbuğatı belgeçe bulıp eşli. İre – fransuz, ul da "green card" otqan, bergäläp 2 yäşlek malay üsterälär. Yıllar buyı Amerikada yäşärgä xıyallanğan Lilly xanım, monda kilgäç ayğa menñgän kebek buldım di.
Mixri Babadjanova da Taşkenttan kilgän, läkin säyäsi sıyınu sorap. 12 yıl elek, ire häm 2 qızı belän. Üzbäkstannı bik sağına, läkin, säyäsi säbäplärdän qayta almıy. Quşma Ştatlarda östenleklär küp, misal öçen qızlarım rişwät tülämiçä, üz aqılları belän universitetqa kerde di ul:
"Üz ilmedä bulsam, qızlarımnı universitetqa kerter öçen miña rişwät tülärgä kiräk bulır ide. Monda isä alar imtixan birde häm qabul itelde" di Mixri Babadjanova.
Mixri xanım ire belän Washingtondağı Diplomatia xezmäte institutında Üzbäk telen uqıta. Quşma Ştatlar närsägäder ireşergä telägän keşe öçen, bigräk tä xatın-qızlar öçen, mömkinleklär ile bulıp qala di ul.
Ali Ğilmi