New Yorkta urnaşqan, tabış qazanmıy torğan Blacksmith İnstitutı dip atalğan xalıqara törkemgä berniçä abruylı universitet, tirä-yün moxit saqlaw şirkätläre belgeçläre kerä. Yıl sayın bu törkem dönyada iñ pıçraq urınnar isemlegen tözi. Tikşerlärdä hawa, su, tufraq çistalığı, xalıqnıñ sälämätlege iskä alına.
Bıylğı qara isemlekkä dönyanıñ 35 urını kertelgän. Berençe urında Ukrainadağı Çernobıl. Xäzer ul yäşärgä yaraqsız sanala. Monnan tış berençe 10lıqta Rusiäneñ beryulı 3 şähäre bar: Nijgar ölkäsendäge Dzerjinski 2nçe urında, Krasnoyaski krayındağı Norilski 8nçe, Primorski krayındağı Rudnaya Pristan – 10nçı urında. Belgeçlär fikerençä, bu şähärlärdä dä wazğiät Çernobılnekenä yaqın.
Dzerjinski – Rusiäneñ ximiä sänäğäte üzäge sanala. Salqın suğış çorında anda ximik qoral citeşterelgän, xäzer – mineral aşlamalar, gerbitsidlar. 70nçe yılarda ütkärelgän yäşeren tikşerü waqıtında uq ul SSSRnıñ iñ pıçraq şähäre dip tabılğan bulğan. Küräseñ, şunnan birle ällä ni üzgäreş yuq. Bu qalada ir-atlar urtaça 42 yıl, xatın-qızlar 47 yıl yäşi.
Norilski – tösle metallurgiä üzäge, anda tösle häm qimmätle metallar tabıla. Blacksmith İnstitutı citäkçese Richard Fuller süzlärençä, töp zıyan qaynatu piçlärennän kilä, läkin tirä-yün moxitne saqlaw öçen anda berni eşlänmi.
Monnan tış belgeçlär Rusiädä urmannar kiselügä iğtibar itkän. Urmannarnıñ zur tizlek belän qırıluı ilneñ tirä-yün moxiten ğömümän awır xälgä quya di alar.
Berençe 10lıqtan tış Dönyanıñ iñ pıçraq urınnar isemlegendä tağın 25 isem bar, aları tärtipkä tezelmägän, sanap qına kitelgän. Ekologiä yağınnan qurqınıç sanalğan bu 25 urın arasında Rusiäneñ tağın berniçä töbäge bar: Komi respublikası, Volgograd, Magnitogorski şähärläre, Çiläbe älkäsendäge Qaraçay küle häm yaman atı taralğan, Azatlıqta küp tapqır söylängän Mayak şirkäte.
Şulay itep bıylğı qara isemlekkä Rusiäneñ barlığı 8 urını kertelgän, bu kürsätkeç belän ul berençe urında tora.
Ximik İminlek Berlege dip atalğan oyışma citäkçese Lev Fedrov süzlärençä, bu – xakimiätneñ ekologiä mäsäläsenä qul seltäw näticäse. SSSR çorında da tirä-yün moxitkä tökerep qarıylar ide, iñ möxiem – citeşterü küläme ide, bu säyäsät äle dä däwam itä di belgeç.
Blacksmith İnstitutınıñ qara isemlegendä şulay uq Hindstan, Qıtay, Quşma Ştatlar şähärläre bar. Belgeçlär äytüençä, dönyada 1 milliardqa yaqın keşe naçar hawa şartlarında yäşi.
Ali Ğilmi
Bıylğı qara isemlekkä dönyanıñ 35 urını kertelgän. Berençe urında Ukrainadağı Çernobıl. Xäzer ul yäşärgä yaraqsız sanala. Monnan tış berençe 10lıqta Rusiäneñ beryulı 3 şähäre bar: Nijgar ölkäsendäge Dzerjinski 2nçe urında, Krasnoyaski krayındağı Norilski 8nçe, Primorski krayındağı Rudnaya Pristan – 10nçı urında. Belgeçlär fikerençä, bu şähärlärdä dä wazğiät Çernobılnekenä yaqın.
Dzerjinski – Rusiäneñ ximiä sänäğäte üzäge sanala. Salqın suğış çorında anda ximik qoral citeşterelgän, xäzer – mineral aşlamalar, gerbitsidlar. 70nçe yılarda ütkärelgän yäşeren tikşerü waqıtında uq ul SSSRnıñ iñ pıçraq şähäre dip tabılğan bulğan. Küräseñ, şunnan birle ällä ni üzgäreş yuq. Bu qalada ir-atlar urtaça 42 yıl, xatın-qızlar 47 yıl yäşi.
Norilski – tösle metallurgiä üzäge, anda tösle häm qimmätle metallar tabıla. Blacksmith İnstitutı citäkçese Richard Fuller süzlärençä, töp zıyan qaynatu piçlärennän kilä, läkin tirä-yün moxitne saqlaw öçen anda berni eşlänmi.
Monnan tış belgeçlär Rusiädä urmannar kiselügä iğtibar itkän. Urmannarnıñ zur tizlek belän qırıluı ilneñ tirä-yün moxiten ğömümän awır xälgä quya di alar.
Berençe 10lıqtan tış Dönyanıñ iñ pıçraq urınnar isemlegendä tağın 25 isem bar, aları tärtipkä tezelmägän, sanap qına kitelgän. Ekologiä yağınnan qurqınıç sanalğan bu 25 urın arasında Rusiäneñ tağın berniçä töbäge bar: Komi respublikası, Volgograd, Magnitogorski şähärläre, Çiläbe älkäsendäge Qaraçay küle häm yaman atı taralğan, Azatlıqta küp tapqır söylängän Mayak şirkäte.
Şulay itep bıylğı qara isemlekkä Rusiäneñ barlığı 8 urını kertelgän, bu kürsätkeç belän ul berençe urında tora.
Ximik İminlek Berlege dip atalğan oyışma citäkçese Lev Fedrov süzlärençä, bu – xakimiätneñ ekologiä mäsäläsenä qul seltäw näticäse. SSSR çorında da tirä-yün moxitkä tökerep qarıylar ide, iñ möxiem – citeşterü küläme ide, bu säyäsät äle dä däwam itä di belgeç.
Blacksmith İnstitutınıñ qara isemlegendä şulay uq Hindstan, Qıtay, Quşma Ştatlar şähärläre bar. Belgeçlär äytüençä, dönyada 1 milliardqa yaqın keşe naçar hawa şartlarında yäşi.
Ali Ğilmi