Accessibility links

Кайнар хәбәр

Dönyada klimatnıñ üzgärüe iqtisadi töşenkelekkä kiterä ala


Dönyada klimatnıñ üzgärüe häm monıñ tirä-yün moxitkä tiskäre yoğıntısı turında ğalimnär inde küptännän kisätep kilä. Düşämbedä Dönya Bankınıñ elekke baş iqtisadçısı Nicholas Stern küptän kötelgän xisabın bäyän itte. Bu xisapqa kürä, aşığıç çaralar kürelmäsä, klimatnıñ cılınuı dönya iqtisadına qaza däräcäsendä zıyan kiteräçäk.

700 bittän torğan bu xisabın Dönya bankınıñ elekke baş iqtisadçısı Sir Nicholas Stern Britan xökümäte üteneçe belän äzerlängän. Düşämbedä xisapnı bäyän itü çarasında Britan premierı Tony Blair anı moñarçı äzerlängän xisaplarnıñ iñ möxime dip atadı. Şuşı xisapnıñ äxämiäte närsädä soñ?

Berençedän, anı tirä-yün moxit saqlawçı aktivist tügel, ä däräcäle iqtisadçı äzerlägän.

İkençedän, ul dönydağı cılınunıñ iqtisadqa yoğıntısı turında berençe tulı külämle tikşerenü bulıp tora.

Älege xisapqa kürä, tiz arada çaralar kürelmäsä, dönyada yaña "Böyek Depressiä" çorı başlanırğa mömkin.

Aldağı distä yıllar eçendä berni dä eşlänmäsä, dönyada urtaça temperatura ğasır axırına 5 gradusqa kütäreläçäk. Stern süzlärençä, klimatnıñ bolay kisäk üzärüe cir şarında äle bulmağan, monıñ yoğıntısın ul berniçä meñ yıl elek bulğan Bozlıq çorı belän çağıştıra:

"Soñğı Bozlıq çorında temperatura bügengedän 5 gradus tübänräk bulğan. Bu ayırma xäl itkeç. Fizik cäğräfiäneñ üzgärüe keşeçelek cäğräfiäsen dä üzgärtäçäk – bezneñ tormışnı, xäzerge yäşäw räweşen" di Nicholas Stern.

İqtisad telendä äytkändä, belgeç fikerençä, dönyada tulayım citeşterü 5tän alıp 20 protsenqa qädär töşäçäk. Temperatura kütärelü näticäsendä zur bozlıqlar eriäçäk. Milliardtan artıq keşeneñ eçär suı betäçäk. Yar buyında su basular, başqa urınnarda qorılıq arqasında yözlägän million keşe yortların, yäşäw çaraların yuğaltaçaq.

Belgeç fikerençä, cılınu arqasında kiläçäk zıyan 7 trillion dolllar belän isäplänä. Bu zıyannı 20nçe ğasırdağı ike dönya suğışı yä isä, 1930nçı yıllardağı "Böyek depressiä" belän çağıştırıp bula.

Britan premierı Tony Blair süzlärençä, temperaturanıñ xättä 2-3 gradusqa ğına artuı da qotıçqıç zıyan kiterä ala:

"2-3 gradusqa artu – bolzıqlar yuqqa çığa digän süz, milliardtan artıq keşeneñ eçär suı kimi, su kütärelü arqasında 200 million keşe toraqsız qalaçaq, igen-qırlarınıñ kimüe, açlıq-ülemgä kiteräçäk, bigräk tä Afrikada, tereklekneñ 40% töre yuqqa çığarğa mömkin" di Tony Blair.

Stern xisabınıñ töp näticäse şul – xäzer qul quşırıp utırırğa yaramıy, Kyoto kileşüe 2012 yılda ğämäldän çıqqaç ta, yapma gazlarnı kimetü öçen tağı da qatıraq çaralar kürergä kiräk bulaçaq.

Stern fikerençä, kiläse berniçä yılda dönyada tulayım citeşterüneñ 1%tı şuşı proyektlarğa totılsa, iqtisadi qazadan qotılıp qalırğa mömkin.

Kyoto kileşüe sänäğätläre alğa kitkän illärne küzdä totqan bulsa, kiläseläre Hindstan, Qıtay kebek illärne iskä alırğa tieş.

Stern xisabına kürä, xätä Britaniä irtägädän başlap bar elektr stansiälären yabıp quysa da, monıñ näticäsendä kilgän faydanı Qıtay şirkätläre ber yıl eçendä yuqqa çığaraçaq.

Sir Nicholas Stern xisabı belän internetta tanışıp bula. Anıñ adresı: www.sternreview.org.uk

Ali Ğilmi
XS
SM
MD
LG