Waqiğalarğa bay bulğan comğa könendä xäzergä ber mäğlümat çarasında da iğlan itelmägän waqiğa buldı. Üzeneñ plannarı häm utırışları turında aldan xäbär itmi torğan, ğädättä yabıq utırış ütkärüçe federal' milli -mädäni möxtäriät üzeneñ töbäklärdäge wäkillären, şura äğlälären cıydı. Şura utırışı köndezge säğät 1 dän 3 qädär mädäniät ministrlığınıñ kollegiälär zalında uzdı. Federal' moxtäriät şura räise Rimzil Väliev citäkçelegendä ütkän utırışta, Ufadan, Mäskäwdän, Peterburgtan, Mordoviädän, Tol'yattidan, Tömännän, Surğuttan, Volgogradtan häm başqa töbäklärdän kilgän wäkillär nigezdä ölkä häm respublika avtonomiä räisläre qatnaştı. Utırışta Tatarstan apparatı wäkile dä buldı.
Kön tärtibenä quyılğan mäs'älälär bik möhim. Äytik, milli mäs'älär buyınça yaña federal' qanunnıñ proyektın tikşerü häm federal' moxtäriätneñ ustavına nindi tözätmälär kertü, moxtäriät eşçänlegeneñ näticälelegen, däräcäsen kütärü. İñ möhim häm kisken mäs'älä Böten rusiä milli – mädäni moxtäriäteneñ çirattağı qorıltayın qayda, qayçan ütkärü. Qayberäwlär böten Rusiä oyışmasınıñ däräcäsen kütärü öçen qorıltaynı Mäskäwdä ütkärergä kiräk dip sanıy, ikençelär isä Ustav buyınça moxtäritneñ üzäge Qazanda, ğomumän Rusiä tatarlarınıñ märkäze Qazan, şulay bulğaç qorıltay da Qazanda uzarğa tieş dip belderde. Häm bu qorıltaynı, tatar kongressınıñ yıllıq cıyılışı ütüe aldınnan, yäğni 6 dekaberdä, ütkärü täqdim itelgän ide. Şura äğzaları qorıltayğa nıqlabraq äzerlänü öçen anı ğinwar ayına küçerergä täqdim itte. Açıqtan-açıq söyläşüdän soñ Şura äğläläre urtaq fikergä kildelär. Rusiä milli-mädäni moñtäriäteneñ 3 qorıltayı Qazanda ğinwar ayında uzarğa tieş. 20 nçe ğinwar'dä Mintimer Şäymievnıñ yubiley çaraları buluın iskä alıp, Rusiä moxtäriäte qorıltayı şuşı mohim waqiğa aldınnan ütkärelü kiräk dip tabıldı. Saylanğan oyıştıru komitetı Tatarstan citäkçelege belän söyläşülär ütkärergä, moxtäriät şurası qararın ütäwdä qarşılıqlar kilep çıqmasın öçen çaralar kürergä tieş.Älege qorıltaynıñ tögäl könen bilgeläw Tatarstan häm başqa töbäklär belän kileşü öçen 10 kön waqıt birelde. Şura äğläläre böten Rusiä federal' moxtäriätneñ möstäkıyl' häm qanun nigezendä eşläwen tä'min itüdä bernindi dä çigenü bulmasqa dip sanıy.
Comğa köndezge säğät 3 tän soñ 5 qädär Tatar kongressı qarşında uzğan komissiä utırışların ütkärgän milli xäräkät äğläläre Qazan milli mädäni üzägendä cıyıldı. Töşkä qädär bulğan söyläşüneñ yomğaqları, anda yañğırağan täqdimnär turında komissiä citäkçeläre çığış yasadı. Tatar mädäniäte häm ruxi miras komissiäse turında çığış yasağan Fäwziä Bäyrämova bolay dide.
“İsemennän ük kürep torasız tatar mädäniäte häm ruxi mirası digän komissiä tatar kongressınıñ töp eşlären çığıldıra torğan komissiä. Çönki kongressnıñ 80-90 protsent eşläre ul mädäni çaralar. Şuña kürä bezneñ komissiä qatnaşmıyça, bezneñ intellegensiä wäkilläreneñ täqdimnärennän başqa bu çaralar tormışqa aşmağan da bulır ide. Menä şuşı küzlektän qarap, çığış yasadıq häm plannarnı planlaştırdıq. Bügenge köndä mädäniiät ölkäsendä millät säyäsäten buldırırğa kiräk. Çönki bügenge köndä barsı da säyäsät. Bigräk tä mädäniät. Bu ölkädä tatar kongressınıñ töp burıçı häm maqsatı, tatar xalqında milli häm säyäsi añ tärbiäläw. Böten mädäni çaralar, barlıq ädäbiätçelärebez, dinçelärebez, tarixçılarıbız şuşı tatar xalqında milli häm säyäsi añ tärbiäläwgä xezmät itärgä tieşlär. Ä bu añ üzebezneñ däwlätebezne torğızu öçen kiräk. Däwläten yuğaltqan xalıqnıñ bu iñ zur maqsatı. ”
Tatar milläteneñ üseş strategiäse komissiäsendä barğan söyläşü xäzergä tögäl strategiä äzer bulmawın bilgeläde. Tatar mäğärife häm fän komissiäse turında Kämäriä Xämidullina söyläde. Çığış yasawçı Damir İsxakov üzeneñ fänni törkemendä häm komissiäsendä qatnaşuçılarnıñ nindi eşlär başqaruı turında añlattı. Qıyınlıqlarnıñ säbäplären dä kürsätte.Çit il tatarları belän eşläw komissiäseneñ yomğaqların Röstäm Gäynetdinov söyläde.
Bötendönya tatar kongressı başqarma komitetı räise Rinat Zakirov plenar utırışnı yomğaqlağanda tatar zıyalılarnıñ matur notıqlar söyläw belän genä çiklänmiçä üz ğailälärendä dä ürnäk buluların taläp itte.
“Ägär dä bezneñ tatar bulıp qalası kilä ikän, bez tatar ğailäsennän başqa berni buldıra almayaçaqbız. Tatar ğailäsendä imannı, telne saqlamasaq, ğailä betsä, millät betä. Bu barıbızğa da qağıla. Härkem üz ğailäsennän başlarğa tieş. Mönbärgä çığıp tatarça ğına söyläp, ä ğailäsendäge balalarına ana telen öyrätä almağan ata-anadan mäğnä yuq.”
Şimbä könne töbäklärdän kilgän milli oyışma wäkilläre Qazannan üzläre yäşägän yaqlarğa qaytıp kittelär.
Gölnaz Şäyxetdin
