1975 yılda tözelgän Yewropada İminlek häm Xezmättäşlek oyışmasın üzgärtü kiräklege turında süzlär küptän yöresä dä, anıñ kiläçäge xaqında urtaq fiker yuq. Döresräge, citdi qarşılıqlar bar, berençe çiratta Rusiä belän Könbatış arasında. Tışqı eşlär ministrlarınıñ Brussel oçraşuında bu qarşılıqlar yuğarı noqtasına citte. Ber citdi mäsälädä dä taraflar kileşügä ireşä almadı.
Quşma Ştatlar bu oyışmanıñ töp wazifası – demokratiäne alğa sörü, keşe xoquqların yaqlaw, häm ul şulay däwam itergä tieş, digän qaraşta:
"Barıbız aldında da torğan töp sorawlarnıñ berse – Üzäk Yewropa, Kavkaz, Üzäk Aziä illärendäge yäş demokratiälär ayağına basıp kitä alırmı-yuqmı. Yewropada İminlek häm Xezmättäşlek oyışması iñ möhim institut, çönki ul saylawlarnı küzätä, demokratiä, keşe xoquqları, saylawlarğa qağılışlı eçkersez kiñäşlär birä" di däwlät sekretare urınbasarı Nicholas Burns.
Rusiä kiresençä, oyışmanıñ bu eşçänlegen elekke sovet illäre eşenä tışqınu dip sanıy, anıñ urınına, atamasında äytelgänçä, kön qadağına suqqan iminlek mäsäläläre belän şöğellänergä çaqıra. Tışqı eşlär ministrı Sergei Lavrov süzlärençä, terrorçılq, narkotiklar kebek global yanawlar belän eş itmäsä, bu oyışmanıñ kiräge yuq.
Şuşı qaraştan çığıp, Rusiä, qarar ölgeseneñ "oyışma keşe xoquqları aktivistların, xökümättän bäysez oyışmalarnı yaqlarğa tieş" digän öleşenä qarşı çıqtı.
Tağın ber bäxäs Gruziä häm Moldovadağı Rusiä ğäskärläre tiräsendä quptı. Yewropada İminlek häm Xezmättäşlek oyışması Rusiäne, 1999 yılda İstanbulda alğan yöklämälären ütäp, bu illärdäge ğäskärlären çığarırğa taläp itä. Räsmi Mäskäw isä, ul säyäsi yöklämälär ide, alarnıñ möddäte yuq, dip taläpne kire qağa.
Nixayät, citdi qarşlıq tudırğan tağın ber mäsälä – oyışmada räislek mäsäläse buldı. 2009 yılda oyışmadağı räislekne Qazaxstan alırğa teli. Mäskäw Astana namzäten xuplıy.
"Bez oyışma äğzaların büleşergä kileşmädek. Räislekkä namzät illärne bülägäläw qararları yuq. Bez Qazaxstan namzäten xuplıybız" di Rusiäneñ tışqı eşlär ministrı.
Ämmä Qazaxstan räislege Brussel oçraşuında raslanmadı, bu mäsälä tağın ber yılğa kiçekterelde. Şul waqıt eçendä Astana wäğdä itkän demokratik üzgäreşlären ğämälgä quyarğa tieş bulaçaq.
Axırda Lavrov kötelmägän belderü yasadı. Yä oyışma asılına qaytırğa tieş, yä anı humanitar oyışma itep üzgärtergä kiräk. Bu oçraqta, bez andıy oyışmağa kerergäme-yuqmı ikänen xäl itäçäkbez, dide ul. Küzätüçelär fikerençä, bu belderü Mäskäwneñ, berençe tapqır, oyışmadağı kiläçäk äğzalığı mäsäläsen kütärüe bulıp tora.
Ali Ğilmi
Quşma Ştatlar bu oyışmanıñ töp wazifası – demokratiäne alğa sörü, keşe xoquqların yaqlaw, häm ul şulay däwam itergä tieş, digän qaraşta:
"Barıbız aldında da torğan töp sorawlarnıñ berse – Üzäk Yewropa, Kavkaz, Üzäk Aziä illärendäge yäş demokratiälär ayağına basıp kitä alırmı-yuqmı. Yewropada İminlek häm Xezmättäşlek oyışması iñ möhim institut, çönki ul saylawlarnı küzätä, demokratiä, keşe xoquqları, saylawlarğa qağılışlı eçkersez kiñäşlär birä" di däwlät sekretare urınbasarı Nicholas Burns.
Rusiä kiresençä, oyışmanıñ bu eşçänlegen elekke sovet illäre eşenä tışqınu dip sanıy, anıñ urınına, atamasında äytelgänçä, kön qadağına suqqan iminlek mäsäläläre belän şöğellänergä çaqıra. Tışqı eşlär ministrı Sergei Lavrov süzlärençä, terrorçılq, narkotiklar kebek global yanawlar belän eş itmäsä, bu oyışmanıñ kiräge yuq.
Şuşı qaraştan çığıp, Rusiä, qarar ölgeseneñ "oyışma keşe xoquqları aktivistların, xökümättän bäysez oyışmalarnı yaqlarğa tieş" digän öleşenä qarşı çıqtı.
Tağın ber bäxäs Gruziä häm Moldovadağı Rusiä ğäskärläre tiräsendä quptı. Yewropada İminlek häm Xezmättäşlek oyışması Rusiäne, 1999 yılda İstanbulda alğan yöklämälären ütäp, bu illärdäge ğäskärlären çığarırğa taläp itä. Räsmi Mäskäw isä, ul säyäsi yöklämälär ide, alarnıñ möddäte yuq, dip taläpne kire qağa.
Nixayät, citdi qarşlıq tudırğan tağın ber mäsälä – oyışmada räislek mäsäläse buldı. 2009 yılda oyışmadağı räislekne Qazaxstan alırğa teli. Mäskäw Astana namzäten xuplıy.
"Bez oyışma äğzaların büleşergä kileşmädek. Räislekkä namzät illärne bülägäläw qararları yuq. Bez Qazaxstan namzäten xuplıybız" di Rusiäneñ tışqı eşlär ministrı.
Ämmä Qazaxstan räislege Brussel oçraşuında raslanmadı, bu mäsälä tağın ber yılğa kiçekterelde. Şul waqıt eçendä Astana wäğdä itkän demokratik üzgäreşlären ğämälgä quyarğa tieş bulaçaq.
Axırda Lavrov kötelmägän belderü yasadı. Yä oyışma asılına qaytırğa tieş, yä anı humanitar oyışma itep üzgärtergä kiräk. Bu oçraqta, bez andıy oyışmağa kerergäme-yuqmı ikänen xäl itäçäkbez, dide ul. Küzätüçelär fikerençä, bu belderü Mäskäwneñ, berençe tapqır, oyışmadağı kiläçäk äğzalığı mäsäläsen kütärüe bulıp tora.
Ali Ğilmi