12 dekaber könne Ufada İdel buyı töbäkläre citäkçeläreneñ cıyılışı uzdı. Ul Rusiä prezidentınıñ İdel buyı federal’ okrugındağı wäkile Aleksandr Konovalov citäkçelegendä ütte. Cıyılışta töbäktä ilküläm proyektlarnıñ tormışqa aşırıluı, ildä yäşlär säyäsäte turında süz bardı. Şulay uq anda tağın ber möhim problema – Rusiädä aviasänäğätne üsterü turında da zur söyläşü buldı. İdel buyı federal’ okrugı citäkçeläreneñ ildäge aviasänäğätneñ yazmışı belän qızıqsınuı ğäcäp tügel. Bu töbäktä şuşı tarmaqtağı 81 şirkät urnaşqan. Şuña da, Ufadağı cıyılışqa kilgän 14 ölkä häm respublika citäkçeläre älege problemanı iğtibarsız qaldıra almıy.
Şuşı mäs’älälärgä bağışlanğan töp çığışnı cıyılışta Mintimer Şäymiev yasadı. Elek bezdäge aviaberläşmälär yılına yözlägän oçqıç yasasalar, xäzer isä berne-ikene citeşterälär, dip zarlandı ul. Häm ildä aviasänäğätne saqlap qalu mäs’äläse xäzerge köndä barı tik töbäklär cilkäsenä genä töşä, dide ul üzeneñ çığışında. Häm Tatarstandağı xällärne misal itep kiterde. Respublika üzendäge aviaberläşmälärgä 550 million dollar külämendä investitsiälär kertkän. Bu 5 yıl däwamında federal’ byudjettan böten tarmaqqa totılğan aqçalarğa tiñ, dip belderde Şäymiev. Läkin regional’ xakimiätlär niçek kenä tırışmasın, alar ğına tarmaqtağı bar problemalarnı xäl itä almayaçaq. Bu eşne federal’ däräcägä kütärergä häm Rusiä xökümäte tarafınnan xäl itä başlarğa kiräk, didelär töbäk citäkçeläre Tatarstan prezidentı fikerlären xuplap. Federal’ üzäkneñ älege tarmaqqa bäyle ğämällären tänqitläp, Mintimer Şäymiev aviatsiä tarmağınıñ xäzerge köndä bik kisken xäldä buluın assızıqladı. Citmäsä, Rusiä xalıqara säwdä oyışmasına kergännän soñ, çit ildä citeşterelgän oçqıçlarnı satıp alu tağı dä ciñelräk bulaçaq. Alarnı ilgä kertkändä tüli torğan aqçanıñ küläme 3 märtäbägä kimi. Belgeçlär fikerençä, bu bolay da ayaqqa basa almağan cirle aviaberläşmälärneñ xälen tağı da ayanıç xälgä quyaçaq.
Cıyılışta başqa qatnaşuçılar da älege tarmaqtağı problemalar turında söyläde, alarnı çişüneñ törle yulların täqdim itte. Aleksandr Konovalov isä, çirattağı eş törkemen tözep, kilep tuğan wazğiätne anda centekläp tikşerep, Rusiä xökümäte utırışına çığarırğa kiräk, dide. Xäyer, Mintimer Şäymievnı älege täqdim quandırmadı, eş törkemnäre bik küp buldı, bar materiallar äzer, läkin xäl genä üzgärmi, dide ul. Häm aviatsiä tarmağın saqlap qalu mäs’äläsen iñ yuğarı däräcädä – Rusiä prezidentı däräcäsendä xäl itärgä kiräklegen äytte. Şulay itep, Rusiä prezidentı xäl itäse mäs’älälärgä tağı beräw – ildä aviasänäğätne üsterü probleması östälergä tora.
Xäyer, älegä qädär bu tarmaqta bernärsä dä eşlänelmäde dip äytep bulmıy anısı. Küptän tügel genä, Rusiä xökümäte tarafınnan Berläşkän aviatsiä korporatsiäse buldırıldı. Ul ildäge barlıq aviaşirkätlärne berläşterergä tieş. 12 dekaber könne älege korporatsiäneñ dä berençe utırışı uzdı. Anı citäkläwçe vitse-premyer Sergey İvanov cıyılışta yaña oyışmanıñ maqsatları, anıñ eçke tözeleşe turında söyläde. Älege tarmaqta bez barısın da üzgärtergä tieş, dide İvanov, läkin älege maqsatqa ireşü yulları xaqında söyläwçe bulmadı bu cıyılışta.
Alay da, ömetlär barıber dä yuq tügel. Rusiä aviatsiä sänäğätendä şundıy ayanıçlı xäl buluğa da qaramastan, yaña oçqıçlar yasawçılar da yuq tügel. Mäsälän, Tatarstan xökümäte Tupolev şirkäte tarafınnan proyektlanğan TU-334 oçqıçın Qazanda yasıy başlarğa teläk belderde. Läkin bu oçraqta da bar närsä finans mäs’älälärgä barıp terälä. Mondıy zur proyektnı Tatarstan üze genä tormışqa aşıra almıy. Şuña da respublika xakimiätläre federal’ qaznağa ömetlänä. Läkin Mäskäwdän uñay cawap birergä aşıqmıylar älegä. Gärçä, bu oçqıçlarnı satıp alırğa teläwçelär dä yuq tügel. Mäsälän, Tatarstan aviakompaniäse. Anıñ general’ direktorı Möxämmät Zakarjaev, bez üzebezdä yasalğan oçqıçlarnı alırğa äzer, dip belderä.
Läkin äle yasalmağan da oçqıçlarnı satıp alırğa çiratqa basqan Tatarstan aviakompaniäse älegä çit il maşinaların ala. Şulay itep, citäkçelär cıyılışlarda üzebezneñ oçqıçlarnıñ sanın arttıru turında uylağan arada hawada çit il maşinaları sanı arta bara.
Gölnaz İlgizär
