Accessibility links

Кайнар хәбәр

Gölzada Rzaeva: “Brejnev çorı ocmax ide”


[ 19 Dikäber Leonid Brejnev tuuına 100 yıl tula ]

Brejnev idaräsendäge 18 yıl tarixqa torğınlıq çorı dip kerep qaldı. Läkin bügen küplär ul yılllarnı sağınıp iskä ala, torğınlıq tügel, totrıqlılıq çorı dip atıy. Şul isäptän, zamanında Brejnev dip atalğan Çallı şähärendä.

Sovetlar Berlegendä 1964-1982 yıllarda, 18 yıl buyı idarä itkän Leonid Brejnev tarixqa köçle citäkçe bulıp kerep qalmadı. Kisken üzgäreşlärsez, irtägäse bilgele bulğan, çağıştırmaça totrıqlı, läkin iqtisad aqrınlap sünä barğan ul yıllarnı ber süz belän "torğınlıq" dip atadılar.

Sovetlar Berlege cimerelep, qırğıy bazar yılları kilgäç, küplär Brejnev çorın sağına başladı. Fiker beleşülärdä cawap birüçelärneñ öçtän bere şul waqıtqa qaytu telägen belderä.

1982-88 yıllarda Tatarstannıñ Çallı şähäre Brejnev isemen yörtte. Gölzada Rzaeva Çallı keşese, atqazanğan mädäniät xezmätkäre, şähärneñ maqtawlı watandaşı, Brejnev çorın bolay iskä ala:

Ul çorlarda minem bik äybät yäşlek çorları ide, şuña kürä ul yıllarnıñ awırlığı bulmağandır dip uylıym, çönki bez yäşlek entuziazmı belän yäşädek. Ul çorlarda ber genä problema bar ide: matur itep kienergä äyberlär taba almıy idek.

Sağınırsıñ da, ul çorlarda här keşeneñ kiläçäge bar ide. ‘Otpusknoyın’ alıp ul teläsä qayda yal itä aldı, meditsina, uqu buşqa ide, çiratlarda torıp fatir ala idek. Menä şularnı iskä alğanda, bu dönyanıñ ocmaxı buläan.


Räsimä Sergeeva Çallınıñ mäğärif idaräsendä baş belgeç. Brejnev çorın sağınu säbäplären bolay añlata:

Brejnev xakimlek itkän 18 yıl tınıç tormışta uzdı. Ul çaqta sovet keşese teläsä qaysı soyuzdaş respublikağa tınıç küñel belän çığıp kitä häm isän-imin äylänep qayta ide. Timer işek, täräzä räşätkäneñ ni ikänen dä belmädek. Armiä saflarına kitkändä yegetlär yılap tügel, cırlap-biep kitä ide. Torğınlıq tügel, totrıqlılıq çorı dip atar idem ul yıllarnı.

Totrqlılıq... häm kommunistik ideologiä, berdäm fiker yörtü, çiklängän süz ireklege, qısalar. Brejnev çorında jurnalist bulıp eşlägän Räsimä xanım, monı yaxşı xäterli. Cannı iñ nıq ärnetkäne – ul çaqta tatar teleneñ mesken xäle di ul:

Gazeta mäqäläläre yazğanda, TV tapşırular äzerlägändä, süz-tema qısaları, çikläwlär teñkägä tiä ide. Telebezneñ xoquqsızlığı da yöräkne ärnetä ide. Xäteremä señep qalğan: urıs telendä çığışlarnı tın ğına tıñlap utırğan zal, tatarça çığış başlansa şawlaşa-görläşä söyläşep utıra başlıy ide.

İldä çağıştırmaça tınlıq bulsa, xalıqara säxnädä Brejnev çorına şaqtıy waqiğalar turı kilde.

1968 yılda Çexoslovakiä yazın bastıru qararın ul qabul itte. Qıtay belän yaqınayu säyäsäte. Salqın suğış çorı. 1972 yılda Quşma Ştatlar belän atom qoralın qısqartu kileşüe. Äfğanstanğa qäskär kertülär.

Xakimiätkä kürkäm ir-at bulıp kilgän Brejnevneñ soñğı yıllarına taba sälämätlege qaqşıy başladı. Däwlät büläkläre alu yaratqan şöğelenä äylände. Yaqınnarı äytüenä qarağanda, ul berniçä tapqır wazifasınnan kitergä teläk beldergän. Ämmä Politburo äğzaları anı cibärmägän. Ğärçä soñğı yıllarında Brejnev notıqların inde köç xäl belän söyläde.

Gölzada Rzaeva bu uñaydan üzeneñ ber mäzägen iskä ala:

Kürşem Naciä apa, Brejnev televizordan söyli başlasa, qaşıq totıp anıñ yanına bara ide, ‘mäm-mäm’ dip. Çönki soñğı waqıtta ul ‘mäm-mäm’ dip söyli başladı bit.

1982 yılda Brejnev wafatınnan soñ Çallığa anıñ iseme birelde. Gölzada xanım bu könne dä yaxşı xäterli:

Çallığa Brejnev isemen birgändä bez barıbız da quştanlanıp uramğa çırtıq. Xäzer genä qayberäwlär ‘bez bu isemne birügä qarşı idek’ geroy bulırğa tırışa. Belmim, ul könne yaxşı xäterlim, böten Çallı keşese uramda ide, berkem dä ‘min qarşı’ dip qıçqırıp yörmäde.

19 Dikäber Leonid Brejnevnıñ 100 yıllığı artıq quşı bilgelänmäs kebek. Yaña buın anı inde belmi. Ul çorda yäşägännär kübräk Brejnevnıñ üzen tügel, ä ul çaqtağı ğadiräk, totrıqlıraq tormışların häm älbättä, yäşlek könnären sağına.

Ğafiulla Ğaziz, Ali Ğilmi, Çallı-Praga
XS
SM
MD
LG