Qazanda Bötendönya tatar kongressı Başqarma komitetı üzeneñ yıllıq yomğaqlaw utırışın uzdırdı. Tänäfestä min kongressnıñ advokatı Roza Färdieva belän oçraştım häm soñğı yıllarda keşe xoquqların yaqlaw buyınça quyğan xezmätläre turında söyläwen ütendem:
Çiläbe ölkäsendäge tatarlar – bik cäfa kürgän tatarlar. Ägär dä bügenge köndä ölkäneñ Möslim rayonında yäşäwçelärgä ber million sum aqça bülep birergä cıyınalar ikän, bu inde boz quzğalğan digän süz. Bu boznı bez öç yıl elek quzğatqan idek. Bötendönya tatar kongressı quşuı buyınça, bez- keşe xoquqların yaqlawçı komitetnıñ eş näticäse dip uylıym. Moña qädär dä Tatar Qarabolağında üzgäreşlär küp buldı. Awılğa yul salındı, gaz kertelde, aşığıç yärdäm maşinaları birelde. Xalıqnıñ yäşäyeş räweşe yaxşı yaqqa üzgärde. Alğa taban tağın da yaxşıraq bulır dip uylıym. Awılnı küçerü säyäsi waqiğalar belän bäyle buluı bar. Tizdän Däwlät Dumasına saylawlar bit. Bez monı kontrol'da totaçaqbız.
Äle genä Kostromadan qaytıp töştem. Anda da üzebezneñ tatarlarnıñ xoquqların yaqlap yördem. Anda möselmannarğa mäçet saldırmasqa tırıştılar. Şul eşkä noqta quyıp qayttım. Arbitracnıñ Yuğarı sudında tatarlar faydasına qarar çığarıldı. Kostromada mäçet salınaçaq, allahı birsä. Min advokat bularaq tatarlarımnı yaqlap yäşäwdän üzemä bäxet, täm tabam.
Sez: “…säyäsi waqiğalar,”- didegez, ä säyäsi waqiğalarnı tatar faydasına qullanu üze ük aqıllılıq bilgese bit.
Min dä şulay uylıym. Barlıq eşebezneñ dä oçı säyäsätkä barıp totaşa bit. Dini häm milli mäs'älälär turında söylägändä bez säyäsättän çittä bula almıybız.
Soñğı yıllarda Çiläbe faciğäsen taswirlap, Fäwziä Bäyrämova bik köçle, teträtkeç dokumental' äsär yazdı. Kitap urtaq xezmätegez kebek qabul itelä.
Çiläbe faciğäsen tatarlarğa qarşı oyıştırılğan genotsid dip bäyälädek, bu xälne üz küzebez belän kürep qayttıq. Minem öçen bik tä zur stress, teträtkeç buldı. Bu zur genotsid. Ämma läkin bez qurqıp, qaçıp qalırğa tieş tügelbez. Ber- berebezne yaqlap yäşik. Bu izge ğämäl. Cir şarınıñ qaysı ğına poçmağında da tatarnıñ xoquqı bozıla ikän, bez şunda barıp tatarıbıznıñ xoquqın yaqlayaçaqbız.
Roza Färdieva häm Fäwziä Bäyrämova. Bik eçtälekle säyäsi duet kilep çıqtı. Tatar ideologiäsen köçäytep cibärdegez.
Bu çınnan da şulay. Fäwziä Bäyrämova- oluğ millätpärvar, yegerme yılğa yaqın milli xäräkät eçendä qaynıy, bayraq kütärep baruçı. Sizger şäxes. Osta telle yazuçı, tarix fännäre kandidatı. Min aña zur bäyä biräm. Anıñ däräcäsendä bu mäs’äläne min kütärä almas idem. Min - xoquqçı. Min – advokat. Min yaqlıy ğına alam. Läkin dä barçasın da äle yaza da belergä kiräk, xalıqqa citkezergä kiräk. Monı Fäwziä Bäyrämova cirenä citkezä belä.
Ozerskida bulğanda miña Çiläbedäge rus sud'yası äytte: “ Mine bik ğäcäpländerde. Tatar xatını meñ çaqrım yullar uzıp, yabıq zonağa kerep üzeneñ tatarın buşlay yaqladı. Atom faciğäsenä eläkkän tatarlarnı sudqa tülärgä aqçaları da yuq. Bu Sezneñ tatuığıznı kürsätä. bu Sezneñ berdämleklegezne kürsätä.” Miña şunnan da zur büläk bulmadı. Şul mizgellärdä küñelem tulıp yılar däräcäsenä cittem. Bezneñ täcribä başqalarğa da yaxşı yaqqa tä'sir itte. Çiläbe, Sverdlau, Kurgan ölkälärendä “atom faciğäsenä eläkkännär” statusın birä başladılar. Qurıqmıyça eşli başladılar, başqa yuristlar da qanatlanıp kittelär. Ciñü tantanası şul- xalıqqa yärdämebez tide. Monnan da zur gonorar yuq. Tatarıma xezmät kürsätüdän täm tabam, köç alam. Min şunıñ belän bäxetlemen.
Şamil Bahautdin, Samar
