İsem, familiäse häm çığışı buyınça tatar bulıp, üzläreneñ mädäniättä häm fändä zur uñışlarğa ireşkän şäxeslärneñ tatar xalqı turında äytkän fikerläre härwaqıt cämäğätçelektä kiñ yañğıraş taba. Germaniädä yäşäwçe Sufiä Ğobaydullina üzeneñ avangard muzıkası belän böten dönyağa tanılğan. Küptän tügel ul “Novaya gazeta” xäbärçesenä birgän äñgämäsendä Tatarstan başqalasında möselman mäçete häm pravaslau çirkäveneñ yänäşä toruı belän soqlanıp, Qazanda millätçe xäräkät tä'sire qaldırır öçen awıllardan nindider yegetlärne kiterälär dip cawap birgän. Şağir häm publitsist Aydar Xälim kompozitor Sufiä Göbaydullinağa cawap xatı yazğan.
Sofiä Ğobaydullinağa açıq xat Tatarstan yäşläre gäzitendä basılıp çıqqan. Xatnı yazuçı Aydar Xälimneñ ni qädär ütken fikerle häm zähär telle, qaynar xisle häm qızu xolıqlı ikänen härkem beläder. Yevropada yäşäwçe ataqlı millättäş xanımğa açıq xat basılğan “Tatarstan yäşläre” gäziteneñ bu sanın kürgäç, siskänep kitäseñ. Xäzer Aydar üzeneñ milli xaqıyqaten yaqlap, yäş çağında nuja kürgän häm dönyağa tanılğan Sofiä Ğobaydullinanı çıbıqlar inde dip uylıysıñ. Äytergä kiräk, Aydar Xälimneñ bu çığışı ädäp, äxlaq qısalarınnan ber mısqalğa da çıqmıy. Üze möräcäğät itkän Ğobaydullinanıñ däräcäsen, şäxsi ireklären çiklämi. Xätta “Новая газета” xäbärçe Svetlana Polyakovanıñ süzlären rusçadan tatarçağa tärcemäsez birä.
“15 yıl elek min şähärdä tügel, ä awılda yäşäw mömkinlegen taptım digän. Min xätta ikmäk kibete dä bulmağan tınıç uram sayladım. Uram, basuğa çığa, bernindi şähär ığı-zığısı yuq. Yaqında ğına atlar, sıyırlar yöri. Ägär dä Sufiä apa tatar qızı bulıp qalsa, dip fiker yörtä Aydar Xälim. “Mondıy atlı, sıyırlı tatar awılı da saqlanıp qalğan bulsa, şuşı tatar awılına qaytıp yäşär ideme ul? Monıñ öçen bit aña bezneñ ülemsez ädäbiätıbız, mäğrifätebezne, sänğätebezne- “Yosıf wä Zöläyxa” mönäcätlären, “Täftiläw”, “Ällüki” , “Qara urman”, “Ğaliyäbänu”larnı belergä , yaratırğa , alar öçen canatarğa kiräk bulır ide. Ul alarnı beläme?”Xäbärçe Polyakova Sofiä Ğobaydullina pravaslav dine wäkile buluın assızıqlap, anıñ möselman häm tatar mädäniätenä mönäsäbäten belergä telägän. “Sezgä icadi keşe bularaq närsä tä'sir itä”, dip sorıy Polyakova. “Könçığış arxitektura, ayırım alğanda Qazan arxitekturası. Qazan merı bu şähärgä ğaşıyq häm mondağı mäçetlärne milli -mädäniät binaların torğızu öçen küp köç kertkän. Häm Qazan matur şähärgä äverelgän. Qazan Kirmänendä Söyembikä manarası, ä anıñ qarşında pravaslav çirkäwe. Küptän tügel biredä mäçet tözegännär, bu arxitektura häykällärgä qarağaç, şul açıqlana. Mädäniätlär arasında nindi köräş bulırğa mömkin. tatar millätennän bulğan ätiem häm rus millätennän bulğan äniem ğomer buyı ber-bersen söep yäşädelär. Ämma” , dip däwam itä Sof'ya Ğobaydullina.
“Nindider säyäsätçelär kilä häm tatar awıllarınnan keşelärne Qazanğa kiterep milli xäräkät ğamälen kürsätergä tırışalar. Häm bu keşelär İrek mäydanında teläsä kemgä tatarça endäşälär, ägär dä ul rus buluı säbäple tatarça cawap birä almıy ikän, yañağına suğalar. Bu yasalma säyäsi küreneş”, di Sof'ya Ğubaydullina.
Başqalar kebek ük Aydar Xälim bu sürätlämägä bik ğacäplänä.
“Çönki Qazannıñ 1000 yıllığı aldınnan 50 dän artıq tarixi häykälne cimertkän Kamil İsxakov xäzer şähärneñ merı tügel häm Kirmändä tözelgän mahäbbät Qol Şärif mäçete ğädäti ber mäçet dip atap ta bulmıy. Bu mäçetne tözüne oyıştıru Kamil İsxakov eşe tügel, ul böten xalıq däğwası belän Tatarstan Prezidentı qararı nigezendä, anı hiç kenä dä mer tügel, ä böten tatar xalqı tözede” Soñğı distä yılda Qazannıñ İrek mäydanında nindider millätçe awıl keşeläre belän qaynap torğanın berkem xäterlämi bit. Bigräk tä tatarça cawap birmägän keşeneñ yañağına tondıru turında yazu,çirkäw häm çirkäwlärneñ garmonik täñgällegen maqtaw Aydar Xälimneñ fälsäfi fikerlären uyatqan. Başqa waqıt bulsa, möğayın avtor kul'turalarnıñ yaqınlığına kübräk tuqtalır ide. Bu yulı ul menä şundıy argument kiterä. “Sez garmoniäneñ anası- kompozitor, wäxşilekne garmoniä yuğarılığına kütärergä tırışasız. Çın moñ barı tik moñ, çın kul'tura barı tik kul'tura aşa ğına tamır cäya. Tözik bez dä Mäskäw Kremlendä Xristos- Spasitel' Gıybadatxanäsenä torırlıq mäğrur cämiğ mäçete! Yañğıratıyq millionnağan qorbannar xaqına äğzami azan! Täwbägä kilik! Menä içmasam, bulır demokratiä, menä içmasam, garmoniä! Nigä şul xaqta äytmisez, apa canım?! Menä qayda yata sezneñ “metall” operalarıygız öçen tema!”,- dip cawaplıy ul .
Menä siña mä, dip äytep quya Aydar Xälim, ä bez sezgä, isän kileş Germaniädä yäşäwçe apabızğa muzey açıp yöribez. Yäşermim Sufiä apa, bu äñgämägezne uqığaç, üzemä urın taba almadım” di Aydar Xälim.
Aydar Xälimneñ kompozitor Sufiä Göbäydullinağa Açıq xatınıñ ikençe öleşen kiläse tapşıruıbızda tıñlağız.
Rimzil Wäli
