Qıtay prezidentı Hu Cintaonıñ bu atnadagı Rusiä säfäre waqıtında kileşengän qararlardañ berse ike il arasında ğaläm ezlänülärendä xezmättäşlekne arttıru ide. 2009-nçı yılda tämamlanuı kötelgän proyekt häm äle iseme bilgelänmägän karabnıñ Mars wä anıñ iärçenenä bulaçaq säfäre turında qıtay däwlät matbugat çaraları kiñ mäğlümät citkerde.
Bu urtaq proyekt buyınça Rusiä raketa sistemaların, Qıtay isä Mars äylänäsenä keçkenä iärçen tä’min itäçäk. Ezlänü karabı ayğa iñ yaqın häm iñ zurlarınnañ sanalgan Mars iärçenenä urnaştırılaçaq.
Ğäläm tikşerülärendä äle yaña täcribä cıya başlagan Qıtay, bu proyekt belän partnerına qaraganda kübräk qızıqsına. SSSRnıñ tarqalawı häm aqça citmäwe säbäble Rusiä ğäläm programmasınnañ ozaq yıllar çittä qalgan ide.
Qıtaynıñ üzenä ışanıçı bik zur bu ölkädä. Mart ayı başlarında Qıtay ğäläm belgeçe Huang Chunping kiläse 15 yıl eçendä ğälämgä keşe cibäräçäkbez dip äytkän ide. Huang, Qıtaynıñ eçendä keşe cibärerlek ğaläm karablların buldıru proyektınıñ citäkçese ide. Elekke proyektlarda ireşkän uñışları Qıtaynıñ ışanıçın hiçşiksez tagın da arttırgandır.
Älegä qädär Qıtay ğälämgä keşene ike tapqır cibärgän ide. Şularnıñ berençese 2003-neñ üktäber ayında cibärelde. 2005-nçe yılda isä Qıtay bu täcribäseñ täraqqi itterep 5 könlek ğaläm säfärenä 5 keşene cibärde. AQŞnıñ ğäläm belgeçe Frank Mooring, üz jurnalında ‘Hawaçılıq atnası häm ğaläm texnologiäse’ isemle mäqaläsendä xäzergäçä Qıtayga äybät bäya birep kilde.
"Alarnıñ bik därtlänep häm bik igtibar belän eşlägännäre kürenä, çınnañda ğalämgä keşe cibärü eşe küp batırlıq soriy," di Mooring.
Qıtay ğalämgä keşe cibärü tarmağında AQŞ häm Rusiädän qala dönyada öçençe il bulıp qala.
Marsnıñ iärçenenä oyıştırlaçaq ğäläm säfäre Cir äylänäse säfärenä qarağanda bötenläy başqa täcribä taläp itä torgan eş.1969 häm 1972-nçe yıllarda barı tik AQŞnıñ NASA ğaläm agentlığı ğına Ayğa Apollo säfärläre belän keşe cibärä alğan ide. AQŞ kiläçäkkä yañadañ Ayga astranaut cibärü programmasın 2018gä planlaştırgan. Marsta isä Amerika ezlänülären inde berniçä yıl alıp bara. Älegä keşesez genä.
Qıtaynıñ bu ölkädä täcribälären küz aldına totqanda, Mäskäwneñ anıñ belän xezmättäşlek itüe hiçşiksez fayda ğına kiterä ala. Bu añlaşıla, läkin nigä äel Qıtay ğaläm dönyasında şundiy zur uyınçı bulırga cıyına?
"Bu alarga eşneñ texnik nigezläreñ köçländerü mömkinlegen birä. Bezneñ Könbatıştagı ğaläm programmaları belän bulğan kebek, Qıtayda da bu yäşlärne möxändislekkä, injener fännären öyränügä etäräçäk. Qıtay xökümäte älege ğaläm programması aşa üzenneñ inde yugarı däräcäle eşlärne dä başqara alırlıq köçkä iä buluın isbatlarga tırışa," dip isäpli Mooring.
2009ga planlaştırılgan Qıtay-Rusiä Mars tikşerünüläreneñ uñışlı ğına ütüe, ike il öçen dä ber-bersenä ışanıçnı arttırıp, alga taba tagın da zurraq proyektlär bulduru ölkäsendä ber basqıç bula ala.
Metin KARISMAZ
Bu urtaq proyekt buyınça Rusiä raketa sistemaların, Qıtay isä Mars äylänäsenä keçkenä iärçen tä’min itäçäk. Ezlänü karabı ayğa iñ yaqın häm iñ zurlarınnañ sanalgan Mars iärçenenä urnaştırılaçaq.
Ğäläm tikşerülärendä äle yaña täcribä cıya başlagan Qıtay, bu proyekt belän partnerına qaraganda kübräk qızıqsına. SSSRnıñ tarqalawı häm aqça citmäwe säbäble Rusiä ğäläm programmasınnañ ozaq yıllar çittä qalgan ide.
Qıtaynıñ üzenä ışanıçı bik zur bu ölkädä. Mart ayı başlarında Qıtay ğäläm belgeçe Huang Chunping kiläse 15 yıl eçendä ğälämgä keşe cibäräçäkbez dip äytkän ide. Huang, Qıtaynıñ eçendä keşe cibärerlek ğaläm karablların buldıru proyektınıñ citäkçese ide. Elekke proyektlarda ireşkän uñışları Qıtaynıñ ışanıçın hiçşiksez tagın da arttırgandır.
Älegä qädär Qıtay ğälämgä keşene ike tapqır cibärgän ide. Şularnıñ berençese 2003-neñ üktäber ayında cibärelde. 2005-nçe yılda isä Qıtay bu täcribäseñ täraqqi itterep 5 könlek ğaläm säfärenä 5 keşene cibärde. AQŞnıñ ğäläm belgeçe Frank Mooring, üz jurnalında ‘Hawaçılıq atnası häm ğaläm texnologiäse’ isemle mäqaläsendä xäzergäçä Qıtayga äybät bäya birep kilde.
"Alarnıñ bik därtlänep häm bik igtibar belän eşlägännäre kürenä, çınnañda ğalämgä keşe cibärü eşe küp batırlıq soriy," di Mooring.
Qıtay ğalämgä keşe cibärü tarmağında AQŞ häm Rusiädän qala dönyada öçençe il bulıp qala.
Marsnıñ iärçenenä oyıştırlaçaq ğäläm säfäre Cir äylänäse säfärenä qarağanda bötenläy başqa täcribä taläp itä torgan eş.1969 häm 1972-nçe yıllarda barı tik AQŞnıñ NASA ğaläm agentlığı ğına Ayğa Apollo säfärläre belän keşe cibärä alğan ide. AQŞ kiläçäkkä yañadañ Ayga astranaut cibärü programmasın 2018gä planlaştırgan. Marsta isä Amerika ezlänülären inde berniçä yıl alıp bara. Älegä keşesez genä.
Qıtaynıñ bu ölkädä täcribälären küz aldına totqanda, Mäskäwneñ anıñ belän xezmättäşlek itüe hiçşiksez fayda ğına kiterä ala. Bu añlaşıla, läkin nigä äel Qıtay ğaläm dönyasında şundiy zur uyınçı bulırga cıyına?
"Bu alarga eşneñ texnik nigezläreñ köçländerü mömkinlegen birä. Bezneñ Könbatıştagı ğaläm programmaları belän bulğan kebek, Qıtayda da bu yäşlärne möxändislekkä, injener fännären öyränügä etäräçäk. Qıtay xökümäte älege ğaläm programması aşa üzenneñ inde yugarı däräcäle eşlärne dä başqara alırlıq köçkä iä buluın isbatlarga tırışa," dip isäpli Mooring.
2009ga planlaştırılgan Qıtay-Rusiä Mars tikşerünüläreneñ uñışlı ğına ütüe, ike il öçen dä ber-bersenä ışanıçnı arttırıp, alga taba tagın da zurraq proyektlär bulduru ölkäsendä ber basqıç bula ala.
Metin KARISMAZ