Soñı arada mäğärif sistemasın kamilläşterü ölkäsenä zur iğtibar birelä. Uqıtu sıyfatın arttıru yulların ezläp törle konferensiä, utırışlar uzdırıla. Anıñ qarawı, sıyfat arttıru belän berrättän, Qazanda yuğarı uqu yortları sanı kimemi, kiresençä arta ğına. May azağında Qazan däwlät universitetı qarşında Konfutsiy institutı açılaçaq. Şuşı könnärdä universitet citäkçelege Mäskäwdä, Qıtay institutı wäkilçelege belän bu turıda kileşü tözede.
Konfutsiy tanılğan Qıtay ğalime. Çın iseme Qun Syu. Bezneñ erağa qadär 551 yılda tuğan. Qıtay ileneñ yäşäw ideologiäse bügenge köndä dä näq menä anıñ uquları nigezendä alıp barıla. Bügenge köndä mondıy institut Rusiäneñ Mäskäw, Sankt-Peterburg, Novosibirsk, İrqutsk, Vladivostok şähärendä bar. Qazan Qıtay institutı açılğan 6 şähär bulaçaq. Qazan däwlät universitetında, yaña açılaçaq Qıtay institutınıñ maqsatları turında Universitetnıñ Şärıq institutı citäkçese Cämil Zäynullin söyli.
Qıtay telen başqa illärdä taratu öyrätü, teläwçelärgä şundıy forsat birep, şuşındıy maqsatnı küzdä tota.Ul universitet bazasında açılğan anıñ barı tik ber wazıyfası bulaçaq, ul da bulsa, qıtay telen belergä teläwçelärgä qıtay telen öyrätü. Küpme student bulır diep äytüe bügen qıyın äle, ämma qıtay telen öyränergä teläwçelär bik küp.Qazan universitetı belän Qıtay institutı arasında urtaq eş täcribäse küptännän bulsa da, universitet belän nıqlap qızıqsınu Qıtay başlığı Xu Szin'tao, küptän tügel Qazanğa bulğan säfärennän soñ barlıqqa kilgän. Universitetta anı iñ qızıqtırğanı monda qayçandır böek kommunist Lenin uquı.
İnstitutnıñ finans yaqtan tä'min itelüe turında Cämil Zäynullin menä ni dide.
İnstitutnı açıp cibärü, uqu urınnarın cihazlandıru, maxsus kitapxanä buldıru, ğomumän küp kenä çığımnarnı Qıtay yağı üz östenä ala.Här mä’säläne çişkän waqıtta, ğädel bulırğa kiräk dibez. Uqu-uqıtu ölkäsenä kilgändä dä, Qatıylar Tatarstanğa ğına kilüe tügel, tatarlar barıp anda barıp bezneñ telne öyrätsälär dä bik yarap quyar ide. Ämma bu sorawğa Cämil äfände kölemseräp cawap birde.
Tatarlarda “susız yuınu” digän äytem bar. Yuqtan üzenä mawığu tabıp, hiç bulmaslıq eş belän yörüçe keşene şulay dilär. Qıtayda tatar telen uqitu bu mäzäk. Maxsus nindider kurslar bularaq, äytik Pikenda tellärne üsterü institutı bar, alay mömkin, beznekelär anda barıp kübräk rus telen uqıta, çönki Qıtayda bügen rus telenä iğtibar zur.Soñı arada mäğärif sistemasın kamilläşterü ölkäsendä küp kenä eşlär alıp barıla, utırış, konferensiälär ütä. Xıyallar zurdan. Studentlarnıñ sanın kimetep, uqu-uqıtu sıyfatın arttıru. Çönki küp kenä yäşlär bügen yuğarı uqu yortında uqıp çığıp ta üz ölkäsendä eşlämi. Yaña açılaçaq institut külämne arttırıp yänä uqu sıyfatına tiskäre tä'sir itmäsme. Cämil Zäynullin bu turıda menä nindi fikerdä tora.
Älbätä sıyfatqa zur iğtibar biräçäkbez. Studentlarğa bügen diplom ğına kiräk dimäs idem. Bälki sovet zamanınıñ soñğı yıllarında bu modada bulğandır. Xäzer yäşlär añlıy çönki diplom belän genä eşkä barıp bulmıy, yäki arttan, qolaqtan,tartuçı äti-äni, äbi-babay, apa-cingi genä monda yärdäm itä almıy.Konfutsiynıñ “Borınğı waqıtta keşelär kamilläşü öçen uqığan, ä xäzer başqalarnı şaqqattırır öçen uqu” digän äyteme bar. Bu süzlär meñlägän yıl elek äytelsä dä, bügen dä aktual'legen yuğaltmıy. Konfutsiy institutın oyıştıruçılar da Qıtay ğalime süzlären istä totıp, studentlarğa sıyfatlı belem birergä cıyına.
Ğädel Galämetdinov.
