Accessibility links

Кайнар хәбәр

Çeçnä-Rusiä kileşüenä 10 yıl: Ni öçen 1997 yıl kileşüe ğämälgä aşa almadı?


10 yıl elek, 1997 yılnıñ 12 mayında Rusiä häm Çeçnä prezidentları - Boris Yeltsin häm Aslan Masxadov Kremldä solıx kileşüe imzalağan ide. Bu kileşü 20 ay däwam itkän, 80 meñnän artıq keşeneñ ğömeren özgän suğışqa noqta quyar dip kötelgän ide. Läkin ike yıldan tağı da kübräk qorban kitergän ikençe suğış başlandı. Ni öçen 1997 yıl kileşüe ğämälgä aşa almadı?

1997 yılnıñ 12 mayında Kremldä imzalanğan ul kileşü ütä dä qısqa dokument bulıp çıqtı - kereş süzdän häm 5 qısqa ğına matdädän ğibärät. Kereş süzendä taraflar Rusiä belän Çeçnä arasındağı ğasırlardan kilgän qarşılıqnı beterep, tigez, nıqlı, ike yaqqa da faydalı mönäsäbätlär urnaştırırğa niäten belderä. Şul kileşüneñ ähämiäte turında radiobıznıñ Tönyaq Kafkaz belgeçe Andrey Babitsky:

"Ul kileşüneñ asılı bik ğadi – utnı tuqtatu turında ide. Ber tarafnı da ciñelgän dip sanamıyça, ike aradağı mönäsäbätlärne bilgelämiçä genä. Ul sorawlar kiläçäkkä qaldırıldı. İñ möxime – suğışqa noqta quyu ide" dide Andrey Babitsky.

Bu kileşü Rusiä belän Çeçnä arasında tözelgän berençe dokumet tügel ide. Ber yıl elek imzalanğan Xasavyurt kileşüendä ike-ara bäyläneşlär, iqtisadi mönäsäbätlär, suğıştan zıyan kürgännärgä kompensatsiälär turında äytelgän ide.

1997 yılda Kremldä imzalanğan kileşü ähämiätleräk sanaldı. Läkin anda citeşsezleklär dä bar ide. Misal öçen, Çeçnäneñ statusı anda builgelänmi qaldırıldı:

"Bu dokumentnı törleçä taswirlaw mömkinlege anıñ üzenä salınğan ide. Ul Çeçnäneñ bäysezlegen tanu tügel ide. Şuña da qaramastan, çeçen yağı anı Çeçen däwläteneñ Rusiä tarafınnan tanıluı dip qabul itte" dide Parijdağı Kafkaz belgeçe Silvia Serrano.

Kileşüdän soñ Çeçnädä wazğiät başta yaxşırğan kebek buldı. Läkin ozaqqa tügel. Mäğlüm xällärdän soñ, ul çaqta Rusiäneñ premier-ministrı bulğan Vladimir Putin "terrorçılarnı bädräftä mançu" turında mäşxür süzlären äytte.

Ni öçen 1997 yıl kileşüe ğämälgä aşa almadı soñ. Radiobıznıñ Tönyaq Kafkaz belgeçe Andrey Babitsky:

"Masxadovnıñ zäğiflege, cinäyätçel törkemnärne citäklägän kiçäge komandirlar belän qarşılıqqa kerergä telämäwe. Çeçnäneñ daimi terrorçılıq çığanağı buluı da problem ide – anıñ cirennän kürşe respublikalarğa höcümnär yasaldı"

Şulay da 1997 yıl kileşüen, ul çaqtağı şartlar öçen, qazanış dip atarğa bulamı? Parijdağı Kafkaz belgeçe Silvia Serrano:

"Ber yaqtan ul dokumentnı qazanış dip atarğa bula. Läkin mäsälä şunda – anı imzalağanda taraflar ni däräcädä ixlas bulğan. Ul küz buyaw ğına bulmağanmı" dide Silvia Serrano.

Radiobıznıñ Tönyaq Kafkaz belgeçe Andrey Babitsky:

"Xäzer, Masxadovnıñ bu kileşüne forsat itep qullana almağanı açıqlanğannan soñ, anı qazanış itep atawı qıyın. Yeltsinğa kilgändä, ul xakimiätne, kileşüne, bar närsäne warisına tapşırdı. Ä ul isä Çeçnädä tağı da qansızraq suğış başladı" dide Andrey Babitsky.

Qısqası, belgeçlär fikerençä, 1997 yıl kileşüeneñ niäte yaxşı bulğan, ämmä Rusiä häm Çeçnä räsmiläre anı ğämälgä quyuda citärlek täwäkällek kürsätä almağan. Näticädä - tağı da kübräk qorban gäm ğazap kitergän ikençe suğış, üz näübätendä, islamçı suğışçılar xäräkätenä etärgeç buldı.

Ali Ğilmi
XS
SM
MD
LG