Adıgey respublikasında ğömer itüçe milläte belän çerkess bulğan Şäğädät apa İvanova xakimiättä patşa Aleksandr III utırğan çaqta tuğan. May ayında ul üzenä 113 yıl tulunı bilgeläde. Rusiädä üktäber inqilabın, Stalin çorın, ike dönya suğışın, Sovetlar Berlegeneñ cimerelgänen üz cilkäsendä tatığan Şäğädät apa bolarnıñ berse turında da söyläşergä telämi, Azatlıq xäbärçesenä ul barı tik ğailäse turında söyläde:
"Kürep torasız, alar min bik yaxşı qarıy. Barısı da allağa şöker. Kilenem mine bik qayğırta, min moña bik şat. Ulımnıñ iseme Askarbii, qızım – Saret. Qızımnıñ ber balası bar, ulımnıñ – ike, Lyuda häm Rusik. Ğailäbez tınıç häm räxät yäşi. Xälem bik äybät, barığızğa da sawlıq telim."
Adıgeynıñ Şovgenov rayonında xalıq sanı 17 meñ tiräse, biredä yöz yäşen tutırğan 7 keşe yäşi. Olı keşelärneñ küp buluı, balalarnıñ az tuuı bügenge köndä küp illärgä xas. Dönya Bankı belgeçe Gordon Betcherman, qayber säbäplären atadı:
"Yaxşı yağı älbättä, keşelärneñ ozağraq yäşäwe – cämğiättäge üseşne kürsätä. Xalıqnıñ olığayuı Könbatış Yevropada ğına tügel, şulay uq Yevropanıñ könçığışında häm elekke Sovetlar Berlege illärendä küzätelä. Keşelärneñ aqçası arta, medetsina üsä, alar üzläreneñ sälämätlegen yaxşıraq qayğırta. "
Xökümätlär büdjetında pensiälär tülärgä inde xäzerdän ük aqça citärlek tügel:
"Elekke Sovetlar Berlege häm Üzäk Aziä illären alsaq – bu illärdä aqça Könbatış Yevropadan da azraq. Bu ber. İkençedän, bu illärdä inde xäzerdän ük sälämätlek saqlaw häm pensiä ölkäse yaxşı eşlämi, bu xälne tağın da qatlawlandıra."
Belgeç, olı yäştäge keşelärneñ küp buluı problema tudırmıy, dip belderä. Problema alarnı qaraw, sawlığın qayğırtu, pensiä tüläw sistemasınıñ cayğa salınmawında. Nişlärgä, nindi reformalar başlarğa digän sorawğa Gordon Betcherman 3 misal kiterde:
"Xezmät yäşendäge keşelär kimesä dä, bu - eşläwçelär kimi digän süz tügel. Çönki bu äytelgän illärdä – eşli alırlıq yäştä bulğannarnıñ kübese eşlämi.
İkençedän, eşne näticäleräk itü. Käsepçelek üssen öçen uñay şartlar tudıru, investisiälär cälep itü, keşelärgä eşquarlıq belän şöğellänergä irek birü – bu sovet çorınnan soñ başlanğan reformalarnıñ ber öleşe.
Öçençese – belem däräcäsen arttıru. Eşne näticäle itü öçen häm üseş öçen – belem kiräk. Eşlärgä keşelär az buluğa qaramastan, eşne näticäle häm tabışlı iter öçen – belem kiräk. "
Belgeçlär fikerençä, bu tör reformalar xäzerdän ük başlanmasa, 10-20 yıldan inde – soñ bulaçaq, bu illärneñ tirän iqtidadi krizisqa batu ixtimalı zur.
"Kürep torasız, alar min bik yaxşı qarıy. Barısı da allağa şöker. Kilenem mine bik qayğırta, min moña bik şat. Ulımnıñ iseme Askarbii, qızım – Saret. Qızımnıñ ber balası bar, ulımnıñ – ike, Lyuda häm Rusik. Ğailäbez tınıç häm räxät yäşi. Xälem bik äybät, barığızğa da sawlıq telim."
Adıgeynıñ Şovgenov rayonında xalıq sanı 17 meñ tiräse, biredä yöz yäşen tutırğan 7 keşe yäşi. Olı keşelärneñ küp buluı, balalarnıñ az tuuı bügenge köndä küp illärgä xas. Dönya Bankı belgeçe Gordon Betcherman, qayber säbäplären atadı:
"Yaxşı yağı älbättä, keşelärneñ ozağraq yäşäwe – cämğiättäge üseşne kürsätä. Xalıqnıñ olığayuı Könbatış Yevropada ğına tügel, şulay uq Yevropanıñ könçığışında häm elekke Sovetlar Berlege illärendä küzätelä. Keşelärneñ aqçası arta, medetsina üsä, alar üzläreneñ sälämätlegen yaxşıraq qayğırta. "
Xökümätlär büdjetında pensiälär tülärgä inde xäzerdän ük aqça citärlek tügel:
"Elekke Sovetlar Berlege häm Üzäk Aziä illären alsaq – bu illärdä aqça Könbatış Yevropadan da azraq. Bu ber. İkençedän, bu illärdä inde xäzerdän ük sälämätlek saqlaw häm pensiä ölkäse yaxşı eşlämi, bu xälne tağın da qatlawlandıra."
Belgeç, olı yäştäge keşelärneñ küp buluı problema tudırmıy, dip belderä. Problema alarnı qaraw, sawlığın qayğırtu, pensiä tüläw sistemasınıñ cayğa salınmawında. Nişlärgä, nindi reformalar başlarğa digän sorawğa Gordon Betcherman 3 misal kiterde:
"Xezmät yäşendäge keşelär kimesä dä, bu - eşläwçelär kimi digän süz tügel. Çönki bu äytelgän illärdä – eşli alırlıq yäştä bulğannarnıñ kübese eşlämi.
İkençedän, eşne näticäleräk itü. Käsepçelek üssen öçen uñay şartlar tudıru, investisiälär cälep itü, keşelärgä eşquarlıq belän şöğellänergä irek birü – bu sovet çorınnan soñ başlanğan reformalarnıñ ber öleşe.
Öçençese – belem däräcäsen arttıru. Eşne näticäle itü öçen häm üseş öçen – belem kiräk. Eşlärgä keşelär az buluğa qaramastan, eşne näticäle häm tabışlı iter öçen – belem kiräk. "
Belgeçlär fikerençä, bu tör reformalar xäzerdän ük başlanmasa, 10-20 yıldan inde – soñ bulaçaq, bu illärneñ tirän iqtidadi krizisqa batu ixtimalı zur.