Accessibility links

Кайнар хәбәр

Rusiädä merlar da xakimiät bağanasına bastırılamı?


Soñğı waqıtta Rusiädä şähär xakimnäre belän bäyle bernçä şaw-şulı cinayät eşe tikşerelde. Prokurorlar monı şähär idarälärendä çäçäk atqan korrupsiägä qarşı köräş, dip añlata. Küzätüçelär – kiläse saylawlar aldınnan başqa fiker yörtüçelärneñ awızın tomalaw, di.

2006nıñ dekaberendä Seberdäge Tomski şähäre xakime Aleksandr Makarovnıñ eş bülmäsenä militsiä bärep kerä. Ul otışlı tözeleş kontraktları öçen rişwät aluda ğayeplänep, törmägä alıp kitelä. Öyendä zur külämdä aqça tabılğaç, yaña ğayepläwlär belderelä.

Makarov şul waqıttan birle törmädä mäxkämä qararı kötep utıra. Ul wazıyfasınnan çitlätelgän. Öyendä tentü ütkärelgän çaqta alğan yöräk öyänägennän soñ, däwalanu ütä. Üzenä belderelgän bar ğayepläwlärne kire qağa. Yewropanıñ keşe xoquqları mäxkämäsenä şikäyät belän möräcäğät itkän.

Makarov qissası çığarma tügel. Soñğı yıllarda Rusiädä distälägän şähär xakime korrupsiädä ğayeplänep mäxkämägä tartıldı. Rusiäneñ säyäsät belgeçe Mark Urnov süzlärençä, bu eşlär artında, korrupsiädän tış, başqa närsälär dä bar:

"Monda süz gubernator yä üzäk xakimiätkä oşamağan merlarnı alıştıru turında bara ala. Merlar belän gubernatorlar arasında mönäsäbätlär şäptän tügel. Gubernatorlar üzäkkä yaqınraq, xäzer alarnıñ saylanıp quyıla toğan merlarğa basım yasaw mömkinlege bar" dide Mark Urnov.

Rusiädä xalıqınıñ 73%-tı şähärlärdä yäşi, töp baylıqlar şähärlärdä tuplanğan. Bu baylıqlarnı şähär elitası kontrol itä. Gubernatorlar, xakimiät bağanasınıñ ber öleşe bulsalar da, yış qına zur aqça ağımnarı alarnı urap ütä.

2004 yılda prezident Putin gubernatorlarnı xalıq tarafınnan saylawnı beterde, bu urınğa namzätlärne xäzer üze täqdim itä. Kiläse saylawlar aldınnan alarnıñ Kremlgä tuğrı buluı ayıruça möxim. Şähär merları älegä xalıq tarafınnan saylana.

Merkator tikşerenü törkeme citäkçese Dmitriy Oreşkin süzlärençä, xäzer alarnı da gubernatorlarğa busındıru, xakimiät bağanasına tezep bastıru teläge bik zur:

"Bu çınlap ta sistemalı küreneş. Xakimiät merlarnıñ bäysezlegenä orım yasarğa teli. İñ ciñele – alarnı qurqıtu, döresme, tügelme – ğayepläw belderü. Qaywaqıt bu ğayepläwlär kölkele bula ala. Äytik, Arxangelski, Volgograd häm başqa merlarğa belderelgännäre kebek" di Dmitriy Oreşkin.

37 yäşlek Arxangelski merı Aleksandr Donskoyğa fevral ayında beryulı 4 ğayepläw belderelde: yalğan diplom yasaw, anı ikençe yuğarı belem alu öçen qullanu, ulınıñ tän saqçısılarına qazna aqçasın totu, xökümät qararı bulmıy torıp säwdä üzäge tözeleşenä şirkät builgeläw.

Donsky ğayeben kire qağa häm Rusiäneñ Yuğarı häm Yewropanıñ keşe xoquqları mäxkämäsenä şikäyät itergä cıyına. Azatlıqqa birgän äñgämäsendä ul bu ğayepläwlärne 2008 yılda prezidenlıqqa däğwa itü niäte öçen üç alu dip añlattı:

"Min üktäber ayında prezidentlıqqa baraçağımnı iğlan ittem. Şunnan soñ cinayät eşläre açıldı, alay ğına tügel, miña bu eşlärneñ prezidentlıqqa baruım belän bäyle ikänen citkerdelär. Bu eşlärne federal türälär häm Arxangelski gubernatorı açtırdı" di şähär merı Aleksandr Donskoy.

Donskoy prezidentlıqqa däğwa itüdän çigenergä cıyınmıy. Läkin aña monı eşlärgä birmäslär, mer wazyıfasınnan çitläterlär dip uylıy.

Volgograd merı Yevgeniy İçenko uzğan yılnıñ yünendä qoral yörtü häm qanunsız eşquarlıqta ğayeplänep 1 yılğa törmägä xökem itelgän ide. Mer bulıp torğanda ul Kremlgä yaqın Berdäm Rusiä partiäseneñ cirle citäkçese häm gubernator belän daimi ızğışta buldı. Ber yıl ütep, mäxkämä bülmäsendä irekkä çığarılğannan soñ, qayçandır bik qıyu yörgän mer, aña belderlgän ğayepläwlär artında kem torğanın farazlarğa telämi:

"Döresen äytkändä, belmim, farazlarğa telämim, närsä bulğan, bulğan inde. Läkin üzemne ğayeple sanamıym. Monıñ artında kemder torğanı ixtimal, läkin kem ikänen belmim. Min monnan inde yalıqtım, arıdım, tınıç tormış belän yäşärgä telim" di Volgogradnıñ elekke merı Yevgeniy İçenko.

Rusiädä kiläse saylawlar aldınnan äle tağın berniçä mernıñ başı oçırğa mömkin. Kiläçäktä alar ğomümän säyäsi säxnädän yuğala ala. Saylawlar ütä belän Berdäm Rusiä deputatları gubernatorlarğa merlarnı urınınnan alırğa xoquq birgän qanun qabul itergä cıyına.

ali ğilmi
XS
SM
MD
LG