Accessibility links

Näq 8 yıl elek Yeltsin Putinnı "waris" dip atağan ide. "Bilgeläw" öräge äle dä isän


Näq 8 yıl elek, 1999 yılnıñ 9 awgustında Rusiäneñ xasta prezidentı Boris Yeltsin xalıqqa üzeneñ warisın – Vladimir Putinnı täqdim itkän ide. Rusiädä ul çaqta xökem sörgän bilgesezlek, başbaştaqlıq sürätendä Putin tiz arada "millätneñ atasına" äwerelde. Şuşı tarix Kremldä kiläse yılda kötelgän xakimiät alışınuğa berär törle sabaq bula alamı?

1999-nıñ cäye. Boris Yeltsinnıñ maxmırlı prezidentlığı axırına yaqınlaşa. Prokurorlar ciñ sızğanıp anıñ tirä yağın, xättä ğailä äğzaların tikşerä. İl aqrınlap iqtisadi upqınnan kütärelep kilä. Saylawçılar üçle, açulı. Ofıqta - yaña saylawlar.

Şuşı wazğiättä Yeltsin, ber yıl eçendä inde 3nçe tapqır xökümät citäkçesen alıştıra. Sergey Stepaşin urınına moñarçı bik tanılmağan, ul çaqtağı FSB başlığı Vladimir Putin bilgelänä. Minem prezident bulırğa niätem yuq ide, läkin bez, xärbi keşelär bularaq, prezident qararın ütärgä tieş, dide ul.

1999nıñ Awgustında Rusiädä iñ popular säyäsmän – korrupsiäneñ tamırın qorıtırğa wäğdä itkän elekke küzläw ostası ide. Läkin anıñ iseme Putin tügel - Yevgeni Primakov ide. Mäskäw merı Yuri Lujkov, Tatarstan prezidentı Miñtimer Şäymiev belän Watanım-Böten Rusiä firqäsen tözegän säyäsätçeneñ prezidnet bulu öçen här närsäse bar ide kebek.

Ä menä Yeltisnnıñ abruyı şul qädär tübän ki, ul bilgelägän keşe öçen, anıñ bu bilgeläwe – faydağa tügel, kiresençä, zıyanğa ğına ide, di Mäskäwdäge säyäsät belgeçe Vladimir Pribılovski.

Läkin tarix tägärmäçe başqa yuldan kitte. Çeçen komandirı Şamil Basaev kürşe Dağıstanğa basıp kerde. Mäskäw häm başqa şähärlärdä bulğan toraq bina şartlawlarında 300-läp keşeneñ ğömere özelde. Bu şartlawlar artında çeçennar tora dip iğlan itelde.

Xökümät citäkçese wazıyfasın başqaruçı Vladimir Putin, "terrorçılarnı här urında, xättä bädräftä mançu" turında qanatlı süzlären äytte.

Rusiä ğäskärläre Çeçnägä basıp kerde. Putinnıñ abruyı çüprädä şikelle qabardı. 2000neñ Martında ul prezident bulıp saylandı.

Qayber küzätüçelär bu faciğäle waqiğalar oçraqlı bulmağan digän qaraşta. Başqaları, Putinnıñ abruyı bolay da yuğarı ide, aña östämä çüprä kiräk tä tügel ide, di. Niçek kenä bulmasın, şiklär qaldı:

"Bu qotıçqıç xäl buldı, çönki härkemneñ aqılına xakimiätkä şundıy yul belän dä kilep bula digän fiker kerep qaldı. Kiläçäktä, 2008 saylawlarında da, ul qädäre bulmasa da, provakatsiälär bulmas dip äytep bulmıy" di "Qarañğı tañ: Rusiäneñ cinäyätçel däwlät bularaq üsüe" digän kitap avtorı David Satter.

Soñğı fiker beleşülärgä qarağanda, saylawçılarnıñ 40%-tı kiläse yıl saylawlarında Putin törtep kürsätkän namzätkä tawış birergä äzer. Ul namzät kem genä bulmasın.

Ämmä säyäsät belgeçe Vladimir Pribılovski süzlärençä, ul namzätlärneñ barısınıñ da ber zur problemı bar – alar ber-bersennän qurqa, Putinnıñ tirä-yağı alarnıñ bersenä dä tulısınça ışanıp betmi. Bu problem sistemanıñ nigezenä salınğan häm anıñ tamırları 1999-nçı birle kilä.

ali ğilmi
XS
SM
MD
LG