Accessibility links

Кайнар хәбәр

Rusiä belän İran – säyer par?


Sişämbedä Tähranda ütkän Kaspi illäre sammitı qısalarında Rusiä prezidentı Vladimir Putin İran prezidentı Mäxmüt Äxmädinecat belän oçraştı. Kreml xucasınıñ İranğa 1943 yıldan birle kilgäne yuq ide. Ozaq yıllar buyına Mäskäw belän Tähran köndäşlär bulıp yäşäde. Xäzer isä Mäskäw Tähranğa qarata başqa moğämmälä kürsätä. Mänfäğätlärennän çığıp.

Rusiä prezidentınıñ İranğa säfäre başlanğançı uq anı "tarixi" dip atadılar. Östäwenä, Tähranda aña qarşı höcüm ixtimalı turındağı xäbärlär, säfär tiräsendäge şaw-şunı tağı da qızdırıp cibärde. İran prezidentı belän oşraşuğa qädär ük Putin, bu ilneñ atom programmasına xuplaw belderde:

"Kaspi buyı illäre barısı da atom qoralın taratmaw kileşüenä tuğrı buluın raslıy, berük waqıtta här ilneñ bernindi çikläwsez tınıç atom programmasın üsterü xoquqı bar" dide Rusiä prezidentı.

Soñğı yıllarda Rusiä İrannıñ töp xalıqara partnerlarınıñ bersenä äylände. Putinnıñ säfäre aldınnan Rusiä televideniesenä birgän äñgämäsendä Äxmädinecad ta "cäğräfiä, säyäsät, mädäniät küzlegennän qarağanda bu ike il tabiği tarafdarlar" dide.

Läkin İran prezidentınıñ bu bäyälämäsen tarix kitapları raslamıy. Kiresençä, İran belän Rusiä ozaq yıllar buyına köndäş sanaldı. XIX ğasırda Rusiä imperiäse farsılar belän Üzäk Aziä häm Kavkaz öçen suğıştı. XX ğasır başında Rusiä ğäskärläre britannar belän farsı cirlärendä yoğıntını arttıru öçen köräşte. 1980-nçe yıllarda Sovetlar Berlege Ğiraq-İran suğışında Säddam Xösäyenne yaqladı.

Läkin XIX ğasır britan däwlätmäne Lord Palmerston äytmeşli, säyäsättä daimi duslar da, doşmannar da yuq, fäqät, daimi mänfäğätlär bar.

Mäskäw belän Tährannıñ mänfäğätläre xäzer berniçä yassılıqta kiseşä. Säyästtä alar ikese dä üz-ara xezmättäşlekne Könbatış basımına qarşı toru çarası itep kürä. İqtisadta da, İranğa kertelgän çikläwlär anı Rusiägä yaqınayttı. İran Rusiä yärdämendä oçqıçların, qoralın, sänäğäten yañarta, häm älbättä, Büşär stansiäsen tözi.

"İran Ruisä öçen şaqtıy faydalı iqtisadi partner. Kiläçäktä neft, gaz, transport ölkäsendä küp proyektlar bar. Rusiä öçen İran belän mönäsäbätlär totu bik möxim" di Rusä fännär akademiäseneñ Könçığış tikşerenülär institutında İran bülege citäkçese Nina Mamedova.

Läkin İrannıñ atom programması mäsäläse Rusiäne çeterekle xälgä quya. Kiläse ayda Xalıqara atom energiä idaräse İran turında yaña xisap bäyän itäçäk. Ul tiskäre bulğan oçraqta, Waşington häm Yewropa illäre Tähranğa tağı da qırısraq çikläwlär kertergä çaqıraçaq. Rusiä belän Qıtay moña daimi qarşı çığa.

Şulay da Mäskäw bu mäsälädä üzenä xäräkät itü mömkinlege qaldıra sıman. Rusiäneñ tışqı eşlär minsitrı Sergei Lavrov waqıt-waqıt "İran xalıqara cämäğätçelek taläplärenä cawap birergä tieş" digän belderülär yasıy.

Kaspi illäre sammitında da Putin, Rusiä Büşär stansiäsen tözep beteräçäk dip wäğdä itte, ämmä berük waqıtta, anda yağulıq stansiäne eşkä cigügä berniçä ay qala ğına kitereläçäk, dip östäde.

Yağni, Rusiä üze dä İrannıñ atom qoralına iä buluın telämi. Küp kenä belgeçlär fikerençä, Mäskäw belän Tähran arasındağı xezmättäşlek älegä taraflar faydasına, läkin ul ällä ni totrıqlı tügel.

ali ğilmi
XS
SM
MD
LG