Äle küptän tügel genä näşer itelä başlagan «İzvestiya Tatarstana -- Tatarstan xäbärläre» gazetasında menä şundıy isemdäge mäqalä basılıp çıqtı. Bu mäqaläneñ ikençe iseme dä bar, ul şulay uq «Tatarga tuplanu möhim» digän cömlä astında da birelde. Anda soñgı däülät şurası utırışında qaralgan mäsälä turında süz bara. Yagni xalıq sanın alu turındagı qanun häm tatar xalqın bülgäläü probleması. Däülät Şurasınıñ tatar xalqına, Rusiä Prezidentına, Dumaga häm Rusiä xökümätenä möräcägate ale hamanda yazılıp betmägän. Gazeta urıs telle basmalardan aermalı bularaq, millätçelärneñ moñ-zarların tıñlawçılarga tükmi-çäçmi täqdim itärgä bulgan. Basmanıñ berençe bitenä çıgarırılgan cömlä Tufan Miñnullin çıgışınnan alıngan. Anıñ fikerençä, xalıq sanın alganda tatarnıñ sanı waq xılıqlarnıqı xätle genä bulsa, respubliqanıñ kiläçäge şik astına kuelaçaq. Gazeta Rinat Xaris çıgışın da bastırgan.
Şuşı uq gazetada «Min tatar telen başqalar öyränsen öçen genä öyräner idem» digän baş astında yazma dönya kürde. Şuşı yazmadan ber özek: «Dimäk tatarlar üz telen öyränergä telämi. Qazan xaqimiyate türäläre, deputatlar qatnaşlıgında ütkän kiñäşmädä utırgaç, şundıy paradoqsal xäl açıqlandı»
Törle türälär, mägarif xezmätkärläre, deputatlar qatnaşlıgında «Tatarstan xalıqları tellär turında»gı qanunnıñ ütäleşenä bagışlangan söyläşü bulgan. Bu qanunnıñ qabul itelüenä inde tugız el uzgan ikän. «El saen monıñ öçen aqça bülep birelä, ämmä bügenge köndä tatarnıñ barı 32% gına ximiya belän fiziqanı tugan telendä öyränä. Deputatlarnı kem gäeple häm ni eşlärgä digän soraular borçıy», dip yaza gazeta xäbärçese.
Şuşı «Tatarstan xäbärläre» gazetası tatar telen uqıtuda töp problema -- qadrlar citeşmäü häm uqıtu sıyfatın yaxşırtu dip äytä. Şuşı yazmadan ber özek qayber taraflarnıñ şuşı mäsälägä qaraşın bik açıq çagıldıra: «bez tugan telebezne öyräner ide tä, ämma anıñ öçen tieşle şartlar tudırılmagan. Mäktäplärdä cihazlar citmi, däresleklär, metodiqa qamil tügel…» Tatarstan xäbärläre gazetası menä şulay yaza. Mäqalädä törle sannar da kiterelä. Qazanda da gına 21 tatar gimnaziyase, tatar tele tiränten öyränelä torgan 11 mäktäp, 54 tatar balar baqçası açılgan. Şähärdä küp millätle mäktäp tä bar. Bälki çınnan da, näticälär çıgarırga irtäräkter?» dip tämamlap kuya süzen «Tatarstan xäbärläre» gazetası.
Tatar telen uqıtu probleması bu atnada başqa matbagalarnıñ da igtibar üzägendä tordı. « Veçernyaya Kazan» gazetası bu atnada «Tatarskiy v şkole -- est problema!» digän baş astında uquçılar belän turı elemtä urnaştırıp, söyläşü oeştırdı. Bu gazetanıñ inde küptän başlap cibärgän aqtsiyaseneñ däwamı bulıp tora. «Veçernyaya Kazan» daimi räweştä «bezneñ balalarıbızga köçläp tatar telen uqıtalar» dip nindider ata-analarnıñ räncüle çıgışların başta xat räveşendä, soñınnan menä şulay äñgämälär oeştırıp, bastırıp kilde. Bu gazeta xoquq belgeçe -- Xapugin efände häm Mägarif ministrlıgı arasındagı mäglüm mäxqamä eşen dä aqtiv töstä yaqtırtıp bardı. İnde menä tatar telen mäktäptä uqıtu xaqında turı elemtä. Bu söyläşü Veçernyaya Kazan gazetasınıñ redaqtsiyasendä ütkän. Aldan iglan itelgän temaga telägän keşe şaltıratıp, Mägarif ministrlıgı xezmätkärlärenä sorau birgän. Şuşı soraular häm cawaplar soñınnan gazetada basılıp çıqtı. Şuşı äñgämälärne xäbärçelär 7 mägnävi törkemgä bülep birde. Berençese -- «bez qayda yaşibez» digän sorau astında basılgan. Bu sorau astında dönya kürgän soraulanıñ eçtälege -- Tatarstannı däülät bularaq tanımau, tatar telen kiräksenmäü, rus teleneñ ähämiyaten häm Rusiyadä yaşägännären täkrarlau.
«Deputatlarga räxmät…. » digän baş astında uquçılar Tatarstan respubliqası xalqıları telläre turındagı qanunın tänqıyt utına tota. Şulay uq, «nigä urıs gimnaziyaläre iuq», «tatar telen öyränü metodiqası qamil tügel», «tatar telen fiziqa, matematiqa uqıtuçıları uqıta» dip dägvälär belderelä.
«Tvoya moya ne ponimaet» digän baş astında dönya kürgän soraular häm cawaplar aeruça qızıqlı. Sorau birüçelär tatar telenä alay uq qarşı tügel, ämmä anı ipi-tozlıq däräcädä genä öyränü citä, dip äytä.
Cidençe törkemgä kergän soraularnı birgän keşelär tatar telen uqıtuga riza gına tügel, böten fännär, mäktäptäge böten çaralar urıs telendä bara dip zarlana.
Gomümiläşterep qaraganda bu yazmada urın algan soraularnıñ 20-sen tatar telen uqıtuga qarşı keşe birgän, ä tugan telne uqıtırga, aña mäxäbbät tärbiyalärgä kiräk dip barı 3 kenä keşe äytkän bulgan. Gazeta xäbärçese bu äñgämälärgä näticä yasap «uquçılarıbız kurıqmıyça isemnären, balaları uqıgan mäktäp sannarın äytte, bu tema tämam üzäklärenä ütkän ikän» dip yazıp çıqktı.
«Şähri Qazan» gazetasında bu atnada «Keräşen tatarları» digän baş astında külämle mäqalä basılıp çıqtı. Anda bolay dip äytelä: «soñgı ellarda matbugatta, radio häm televideniedä keräşen tatarların aerım xalıq itep kürsätügä bagışlangan, fänni nigezle bulmagan xäbärlär taralara başladı.Alarga keräşennärneñ tarixı, tele, dine, xalıq bularaq taralışı, gomumi sannarı xaqında xaqıykättän eraq bulgan fikerlär salına» dip äytelä Marsel Äxmätcanovnıñ mäqaläsendä. Bu mäqalädä awtor kryaşen tatarlarınıñ barlıqqa kilüen sürätli, çuqındıru säyasäte turında tarixi faqtlar kiterä. Millätne aeruda awtor etnolog galim Valeriy Tişkovnı gäepläp çıga. Mäxmüt Äxmätcanov bu yazmasında törle dälillär kiterep, kryaşennärneñ tatarnıñ ber öleşe buluın isbatlıy.
Xalıqnı bülgäläw, tatar telen mäktäptä uqıtu temalarınıñ tagın ber çagılışın «Vostoçıy ekspress» gazetasında da tabıp bula. «Tatarskiy vek» digän säxifädä, gädättägeçä, ber qızıqlı şäxes belän äñgämä basılıp çıqqan. Bu iulı gazeta xäbärçeseneñ soraularına aqademik Mirza Mäxmütov cawap birgän. Yazmanıñ iseme dä gıybrätle -- «xäref alıştıru tügel, telne qotqarırga kiräk». Mirza Maxmutov bu mäqalädä belem birü problemalarına tuqtalgan. Mirza Mäxmutov Tatarstannıñ mägarif ministrı bulıp 20 el eşlägän keşe, «üzem bu ölkädä eşlägändä min tatar mäktäplären saqlarga tırıştım» dip tä äytä. Bu äñgämädä ul şulay uq latin grafiqasına kuçügä qarşı buluvın da äytä. Anıñ fikerençä bu reforma xalıqnı fayda kitermäyaçäk. Mirzä Mäxmütov şulay uq, xalıq sanı alu «üzen tatar dip sanuçılarnıñ sanın kimetergä mömkin», dip tä äytä. Tatar xalqınıñ kiläçäge niçek bulır, dip uylıysız digän sorau birä gazeta xäbärçese. Mirza Mäxmütov bolay cawap birä: « Bügen Qazanda da gailälärneñ 50% qatnaş millätle, alarnıñ balaları urıs telendä söyläşä. Tatar xalqınıñ yazmışı yataqta xäl itelä, dip äytkän ide ber yazuçı. Bezgä çınnan da urıslaşu kurqınıçı yanıy…. Berdän ber ömetebez -- millätneñ bötenlegen saqlap qalu, ä belem birü däräcäsen, mädäniätne urıs mädäniyate däräcäsenä kütärä alu, milli añıbıznı, dinenbezne saqlap qalu. Bezgä belelemlelek häm çın zıyalılıq citmi» - digän fikerlär äytä Mirzä Mäxmütov «Vostoçnıy ekspress» gazetasında. Äytergä kiräk, soñgı waqıtta matbugatta latin grafiqası tiräsendäge bäxäslär tınıp torgan ide. İnde Mirzä efändeneñ bu fikerlärenä qarşı çıguçılar da bulır, dip farazlarga mömkin. Ansın aldagı atna matbugat küzätüe kürsäter.
Axırda «Tatarstan yaşläre» gazetasında basılgan ber qızıqlı xäbärgä tuqtalasım kilä. Bu xäbär tomıştagı qatmarlı problemalarga yaña qaraş taşlarga mömkinlek birä. «Tatarstan yaşläre» gazetası «Koyaş sistemasına kerüçe ber asteroid kotoçqıç ber tizlek belän bezneñ planetabızga yaqınlaşa ikän, dip yaza. Şuşı asteroid belän cir arasında «nibarı» 1,800,000 çaqrım ara qalgan di. Kosmos «büläge» diametrda ber çaqrım gına. Şuña da qaramastan, bärelä—nitä qalsa, Cirneñ şaqtıy öleşen tar—mar itäse ikän». Şuşı xäbärdän ber tagın ber özek:«Bügen bar ömet Venera belän Merkuriyda. Belgeçlär äytüençä, älege planetalarnıñ tartu köçe täesirendä asteroid üzeneñ iunäleşen üzgärtep kuyarga mömkin.Bezgä bar belgännärne uqıp, yaxşıga ömetlänep utırası gına qala», dip yaza «Tatarstan yaşläre» gazetası.
Küzätüne «Azatlıq» öçen Qazannan Bikä Timerowa äzerläde.
Şuşı uq gazetada «Min tatar telen başqalar öyränsen öçen genä öyräner idem» digän baş astında yazma dönya kürde. Şuşı yazmadan ber özek: «Dimäk tatarlar üz telen öyränergä telämi. Qazan xaqimiyate türäläre, deputatlar qatnaşlıgında ütkän kiñäşmädä utırgaç, şundıy paradoqsal xäl açıqlandı»
Törle türälär, mägarif xezmätkärläre, deputatlar qatnaşlıgında «Tatarstan xalıqları tellär turında»gı qanunnıñ ütäleşenä bagışlangan söyläşü bulgan. Bu qanunnıñ qabul itelüenä inde tugız el uzgan ikän. «El saen monıñ öçen aqça bülep birelä, ämmä bügenge köndä tatarnıñ barı 32% gına ximiya belän fiziqanı tugan telendä öyränä. Deputatlarnı kem gäeple häm ni eşlärgä digän soraular borçıy», dip yaza gazeta xäbärçese.
Şuşı «Tatarstan xäbärläre» gazetası tatar telen uqıtuda töp problema -- qadrlar citeşmäü häm uqıtu sıyfatın yaxşırtu dip äytä. Şuşı yazmadan ber özek qayber taraflarnıñ şuşı mäsälägä qaraşın bik açıq çagıldıra: «bez tugan telebezne öyräner ide tä, ämma anıñ öçen tieşle şartlar tudırılmagan. Mäktäplärdä cihazlar citmi, däresleklär, metodiqa qamil tügel…» Tatarstan xäbärläre gazetası menä şulay yaza. Mäqalädä törle sannar da kiterelä. Qazanda da gına 21 tatar gimnaziyase, tatar tele tiränten öyränelä torgan 11 mäktäp, 54 tatar balar baqçası açılgan. Şähärdä küp millätle mäktäp tä bar. Bälki çınnan da, näticälär çıgarırga irtäräkter?» dip tämamlap kuya süzen «Tatarstan xäbärläre» gazetası.
Tatar telen uqıtu probleması bu atnada başqa matbagalarnıñ da igtibar üzägendä tordı. « Veçernyaya Kazan» gazetası bu atnada «Tatarskiy v şkole -- est problema!» digän baş astında uquçılar belän turı elemtä urnaştırıp, söyläşü oeştırdı. Bu gazetanıñ inde küptän başlap cibärgän aqtsiyaseneñ däwamı bulıp tora. «Veçernyaya Kazan» daimi räweştä «bezneñ balalarıbızga köçläp tatar telen uqıtalar» dip nindider ata-analarnıñ räncüle çıgışların başta xat räveşendä, soñınnan menä şulay äñgämälär oeştırıp, bastırıp kilde. Bu gazeta xoquq belgeçe -- Xapugin efände häm Mägarif ministrlıgı arasındagı mäglüm mäxqamä eşen dä aqtiv töstä yaqtırtıp bardı. İnde menä tatar telen mäktäptä uqıtu xaqında turı elemtä. Bu söyläşü Veçernyaya Kazan gazetasınıñ redaqtsiyasendä ütkän. Aldan iglan itelgän temaga telägän keşe şaltıratıp, Mägarif ministrlıgı xezmätkärlärenä sorau birgän. Şuşı soraular häm cawaplar soñınnan gazetada basılıp çıqtı. Şuşı äñgämälärne xäbärçelär 7 mägnävi törkemgä bülep birde. Berençese -- «bez qayda yaşibez» digän sorau astında basılgan. Bu sorau astında dönya kürgän soraulanıñ eçtälege -- Tatarstannı däülät bularaq tanımau, tatar telen kiräksenmäü, rus teleneñ ähämiyaten häm Rusiyadä yaşägännären täkrarlau.
«Deputatlarga räxmät…. » digän baş astında uquçılar Tatarstan respubliqası xalqıları telläre turındagı qanunın tänqıyt utına tota. Şulay uq, «nigä urıs gimnaziyaläre iuq», «tatar telen öyränü metodiqası qamil tügel», «tatar telen fiziqa, matematiqa uqıtuçıları uqıta» dip dägvälär belderelä.
«Tvoya moya ne ponimaet» digän baş astında dönya kürgän soraular häm cawaplar aeruça qızıqlı. Sorau birüçelär tatar telenä alay uq qarşı tügel, ämmä anı ipi-tozlıq däräcädä genä öyränü citä, dip äytä.
Cidençe törkemgä kergän soraularnı birgän keşelär tatar telen uqıtuga riza gına tügel, böten fännär, mäktäptäge böten çaralar urıs telendä bara dip zarlana.
Gomümiläşterep qaraganda bu yazmada urın algan soraularnıñ 20-sen tatar telen uqıtuga qarşı keşe birgän, ä tugan telne uqıtırga, aña mäxäbbät tärbiyalärgä kiräk dip barı 3 kenä keşe äytkän bulgan. Gazeta xäbärçese bu äñgämälärgä näticä yasap «uquçılarıbız kurıqmıyça isemnären, balaları uqıgan mäktäp sannarın äytte, bu tema tämam üzäklärenä ütkän ikän» dip yazıp çıqktı.
«Şähri Qazan» gazetasında bu atnada «Keräşen tatarları» digän baş astında külämle mäqalä basılıp çıqtı. Anda bolay dip äytelä: «soñgı ellarda matbugatta, radio häm televideniedä keräşen tatarların aerım xalıq itep kürsätügä bagışlangan, fänni nigezle bulmagan xäbärlär taralara başladı.Alarga keräşennärneñ tarixı, tele, dine, xalıq bularaq taralışı, gomumi sannarı xaqında xaqıykättän eraq bulgan fikerlär salına» dip äytelä Marsel Äxmätcanovnıñ mäqaläsendä. Bu mäqalädä awtor kryaşen tatarlarınıñ barlıqqa kilüen sürätli, çuqındıru säyasäte turında tarixi faqtlar kiterä. Millätne aeruda awtor etnolog galim Valeriy Tişkovnı gäepläp çıga. Mäxmüt Äxmätcanov bu yazmasında törle dälillär kiterep, kryaşennärneñ tatarnıñ ber öleşe buluın isbatlıy.
Xalıqnı bülgäläw, tatar telen mäktäptä uqıtu temalarınıñ tagın ber çagılışın «Vostoçıy ekspress» gazetasında da tabıp bula. «Tatarskiy vek» digän säxifädä, gädättägeçä, ber qızıqlı şäxes belän äñgämä basılıp çıqqan. Bu iulı gazeta xäbärçeseneñ soraularına aqademik Mirza Mäxmütov cawap birgän. Yazmanıñ iseme dä gıybrätle -- «xäref alıştıru tügel, telne qotqarırga kiräk». Mirza Maxmutov bu mäqalädä belem birü problemalarına tuqtalgan. Mirza Mäxmutov Tatarstannıñ mägarif ministrı bulıp 20 el eşlägän keşe, «üzem bu ölkädä eşlägändä min tatar mäktäplären saqlarga tırıştım» dip tä äytä. Bu äñgämädä ul şulay uq latin grafiqasına kuçügä qarşı buluvın da äytä. Anıñ fikerençä bu reforma xalıqnı fayda kitermäyaçäk. Mirzä Mäxmütov şulay uq, xalıq sanı alu «üzen tatar dip sanuçılarnıñ sanın kimetergä mömkin», dip tä äytä. Tatar xalqınıñ kiläçäge niçek bulır, dip uylıysız digän sorau birä gazeta xäbärçese. Mirza Mäxmütov bolay cawap birä: « Bügen Qazanda da gailälärneñ 50% qatnaş millätle, alarnıñ balaları urıs telendä söyläşä. Tatar xalqınıñ yazmışı yataqta xäl itelä, dip äytkän ide ber yazuçı. Bezgä çınnan da urıslaşu kurqınıçı yanıy…. Berdän ber ömetebez -- millätneñ bötenlegen saqlap qalu, ä belem birü däräcäsen, mädäniätne urıs mädäniyate däräcäsenä kütärä alu, milli añıbıznı, dinenbezne saqlap qalu. Bezgä belelemlelek häm çın zıyalılıq citmi» - digän fikerlär äytä Mirzä Mäxmütov «Vostoçnıy ekspress» gazetasında. Äytergä kiräk, soñgı waqıtta matbugatta latin grafiqası tiräsendäge bäxäslär tınıp torgan ide. İnde Mirzä efändeneñ bu fikerlärenä qarşı çıguçılar da bulır, dip farazlarga mömkin. Ansın aldagı atna matbugat küzätüe kürsäter.
Axırda «Tatarstan yaşläre» gazetasında basılgan ber qızıqlı xäbärgä tuqtalasım kilä. Bu xäbär tomıştagı qatmarlı problemalarga yaña qaraş taşlarga mömkinlek birä. «Tatarstan yaşläre» gazetası «Koyaş sistemasına kerüçe ber asteroid kotoçqıç ber tizlek belän bezneñ planetabızga yaqınlaşa ikän, dip yaza. Şuşı asteroid belän cir arasında «nibarı» 1,800,000 çaqrım ara qalgan di. Kosmos «büläge» diametrda ber çaqrım gına. Şuña da qaramastan, bärelä—nitä qalsa, Cirneñ şaqtıy öleşen tar—mar itäse ikän». Şuşı xäbärdän ber tagın ber özek:«Bügen bar ömet Venera belän Merkuriyda. Belgeçlär äytüençä, älege planetalarnıñ tartu köçe täesirendä asteroid üzeneñ iunäleşen üzgärtep kuyarga mömkin.Bezgä bar belgännärne uqıp, yaxşıga ömetlänep utırası gına qala», dip yaza «Tatarstan yaşläre» gazetası.
Küzätüne «Azatlıq» öçen Qazannan Bikä Timerowa äzerläde.