Tatarstanda tellär turındagı qanun qabul itelügä 10 yıl tulu yaqınlaşqan sayın, matbugatta tatar tele teması kiñräk yaqtırtıla bara. Tatar teleneñ yazmışı nidän ğibarät? Tatarstanda yäşäwçe başqa millät wäkilläre tuğan telebezgä nindi küzlektän qarıy?
Восточный экспресс gazetasınıñ soñgı sanında dönya kürgän «Tuğan tel» digän rubrikada, älege sorawlarğa cawaplardan tış, baytaq qına qızıqlı mäğlümätlar uqırğa bula. Mäsälän, tanılğan ğalimä Zäytünä İsxakovanıñ «Tatarstan şähärlärendä iketellelek» digän kitabınnan sotsiologik mäglümät kiterelgän. Qazanda tatar telen 81%-tan artıq urıs belmi. İke tel dä däwlät tele bulırğa tiyeş dip sanawçılar arasında tatarlar 10%-qa kübräk. Urıslarnıñ isä 29%-qa yaqını tatar tele bötenläy kiräkmi dip sanıy. 10 yıl buyına tuğan telebezneñ üsep kitä almawına kem ğäyeple soñ? Qanun çın däräcädä eşläp kitü öçen närsälär citmäde. Şul uq sanda KDUnıñ tatar filologiäse fakul'tetı dekanı professor İskändär Ğiläcev tatar teleneñ barı awıllarda ğına üsüwe öçen borçıla:
Bezneñ töp burıçıbız bulıp - xäzer şähärlädä tatar intelligensiäsen tärbiäläw tora. Ägärdä tatar mädäniätenä zur öleş kerterlek şähär nigeze bulsa, tatarlarnıñ kiläçäge xaqında qayğırmasqa da bula. Mäktäplärdä tatar telen uqıta başlağançı, berniçä uqu yortı açıp, alarnı iñ soñğı texniqa belän tä'min itärgä, başqa cirlärgä qarağanda kübräk xezmät xaqı tüläw belän qızıqsındıru döres bulğan bulır ide. Tora-bara bu eşkä urnaşu öçen konkurs başlanır ide.
Ä menä Tatarstanda yäşäwçe urıslar tatar telen öyrätügä törlese-törleçä qarıy. Mäsälän Qazan konservatoriäse prorektorı Vladislav Bazov bolay di:
Tatarstanda barlıq balalar da tatar telen belergä tiyeş, ämma alarnı keçkenädän ük qızıqsındıru uyata torğan belgeçlär uqıtsın ide.
Ğarif Axunovnıñ kiyäwe, yazuçı Boris Vayner başqa törleräk fiker yörtä:
Bügenge köndä tatar telenä qarağanda da möhimräk problemalar citärlek. Xäyerçelek, cinayätçelekne betergäç iketellek turında söyläşerbez äle.
Äye, Tatarstanda tatar telen däwlät tele däräcäsenä kütärügä, anıñ üseşenä qarata fikerlär dä, qaraşlar da törle. Älbättä, tatar teleneñ üseşe turında süz alıp barğanda, latin yazuına qaytuwıbız xaqında söylämi mömkin tügel. Çönki, telebezneñ kiläçäge, qullanış dairäse artuwı latin yazuına qaytu-qaytmawıbızğa nıq bäyle. Восточный экспресс gazetası, üzeneñ tatar telenä bağışlağan älege säxifälärendä latin älifbasına tağın ber qat äylenep qayta. Qazanda ike teldä Grafoman gazetasın näşer itüçe Röstäm İşmuratov «Latinitsa? Kirillitsa?» isemle yazmasında menä närsä di:
İke telle Grafoman gazetasın näşer itkändä miña härber tel öçen ayırım «Arial cyr» häm «Arial cyr tat» digän, ayırması berniçä xäreftän genä torğan ike törle şrift qullanırğa turı kilde. Faylnı tatar şriftı bulmağan komp'yuterğa küçergändä (alar kübräk), problemalar kilep çığa. Häm bu Tatarstan cirendä. Ä başqa Räsäy töbäklärenä nişlärgä? Bälki borınğı törki-runik yazmağa küçergäder. Ul lingvistik ensiklopediälärdä yazılğan, yazu ürnäkläre bar. Anı bezgä ata-babalarıbız qaldırğan. Ni öçen başqa xalıqlarnıñ alfavitlarına yabışıp yatarğa?! Komp'yuter şriftlarına tağın ber alfavit kertü mömkin. Anıñ qarawı Räsäy, tarqatuda ğäyeplämiäçäk. Federal' säyäsätçelär Räsäydäge barlıq xalıqlarnıñ alfavitın kirillitsa nigezendä kürergä teli ikän moña al'ternativ alfavit kürsätsennär. Mäsälän, «Rossiyskiy” digän berdäm alfavit buldırıp anı däwlät cirlegendä zakonlaştıru.
Şul uq gazeta «Buş qäsädä dawıl» isemle sallı ğına yazma urnaştırğan. Bu yazmada da, latinğa qaytuıbız tiräsendäge wäzğıät analizlana häm däwlät, ayırım şäxeslär tarafınnan latinğa qarşı barğan köräş mäğnäsez dip bäyälänä. Gazetada Tatarstan Ministrlar Kabinetınıñ Tatarstan xalıqları tellären üsterü buyınça bülek citäkçese Kim Miñnullinnıñ gazet xäbärçese belän äñğämäse dä urın alğan.
Millät aldında tağın ber, soñğı arada zur yañğıraş alğan problema - bıyıl Rusiädä xalıq sanın alu, häm anda millätlär isemlegendä berdäm tatar milläten törle dialektlarğa bülep, ayırım millätlär itep kürsätü mäsäläse. Bu uñaydan gazetalarda törle yazmalar çığa tora. Mäsälän, Şähri Qazan gazetasınıñ çärşämbe sanında Rawil Wälineñ «Xalıq sanın alu digänebez, canın alu bulmasın» digän yazması basılğan. Avtor bu yazmasında qaysı milli respublikada töp millät keşeläre 50% kimräk yäşi - andıy töbäkneñ kiläçäktä respublika itep yörtelergä xoquqı yuk digän, Mäskäw dairälärendä yış yañğırağan fiker tatarlar öçen bik xätär buluwı ixtimal di. Xäzer Tatarstanda 52% tatar yäşi. Läkin tatarlarnıñ sanın azaytu öçen millätne bülgälilär. Şulay da, avtor fikerençä, ästerxan, noğay, mişär häm başqalar arasında ayırım etnos sıyfatında terkälergä teläwçelär bik küp tabılmas. Ä menä tatar keräşennäre üzlären başqaça totırğa mömkin:
Keräşennär talir täñkälären çıñlatıp tatar yazmışın bilgeläwdä tarix säxnäseneñ iñ türenä menep bastılar. Qarçığaday borınlı tös-qıyäfätläre-kavkazça, kiyemnäre-udmurtça yäki çuwaşça, tışawlanğan at kebek waq adımnar belän ber urında tıpır-tıpır biyep toruları-mariça, tirän, moñlı cırları - üzlärençä, keräşençä, söyläşkän süzläre - tatarça, tabınğan dinnäre - xristiança... Üzenä xas sıyfatlarnı tirä-yak xalıqlardan börtekläp cıyğan nindi säyer qawem, nindi ğacäyep tarix tabışmağı.
Mäqälä avtorı Rawil Wäli, keräşen tatarları mäsäläsenä, tatar cämäğätçelegeneñ iğtibarı azraq buldı dip sanıy.
Milli büleneş mäsäläsendä tağın ber ğazet ta iğtibar itä. Tatarstan yäşläre gazetasınıñ sişämbe sanında İldar Sibgätullinnıñ «Doşman siña bülen disä...» isemle yazması basılıp çıqtı. İldar äfände abxazlarnıñ da möselmannarı häm xristiannarı bulğanlığın, häm illärenä afät kilgändä dini ayırımalıqlarğa qaramıyça, berdäm räweştä üz respublikaların yaqlawları turında yaza. Tatarstannı betersälär, keräşennärgä dä ciñel bulmas bit, di ul.
Tatarstan matbuğatı bu atnada tağın nilär turında yazdı soñ? Tatarstannıñ Bua rayonında ike qaçqın xärbineñ 9 keşene üterüwe respublika matbuğatında iñ zur yañğıraş aldı. Atna buyına barlıq köndälek häm atnalıq gazetalar bu xaqta şaqtıy yazmalar bastırdı. 2-nçe fevraldä Qazanda Ğaliäskär Qamal teatrında ütkän Tatarstan möselmannarı Diniä näzäräte Qorıltayı xaqında da Tatarstan matbuğat çaraları sallı ğına yazmalar birde. 6 fevral'dä Mäskäwdä Rusiä prezidentı Vladimir Putin citäkçelegendä ütkän, Qazannıñ 1000, Sankt-Pererburgnıñ 300 yıllığın ütkärü komissiäläreneñ urtaq utırışı, qaläm ähelläre tarafınnan matbuğatta olı waqiğa bularaq yaqtırtıldı.
Respublikada näşer itelä torğan qayber jurnallarnıñ da 2002 nçe yılğı berençe sannarı dönya kürde. Qazan utları ädäbi-näfis häm ictimağıy säyäsi jurnal yaña yılda 8765 danä äbünäçegä barıp ireşäçäk. Jurnalnıñ yaña yıldağı berençe sanı baş möxärrir, Tatarstan xalıq şağire Rawil Fäyzullinnıñ «Yaña yılda yañarğan uylar» digän yazması belän açıla. Avtor älege yazmasında, yaña bäxet-şatlıqlarğa ömet itelgän yaña ğasırnıñ berençe yılı niçek ütte digän sorawğa cawap ezli:
Suğış, üleş-qırılışlar, nigezdä, dindäşlärebez yäşägän cirlärdä bara. Niçä distä yıllarğa suzılğan Äfğanstandağı mäxşär, Çeçnya-İçkeriädäge genotsid, wattannarı «dinnär bişege» bulğan fälestinlelär yazmışı. Şuña östäp, Balqandağı albannar, Qıtaydağı uyğırlar, Hindstandağı qaşmirlılarnıñ ayanıç xälläre… Här ilneñ, här xalıqnıñ üzgä yarası, üzgä faciğase. Tik ber urtaqlıq: atışlı-orışlı suğış xälläre, nigezdä tawlı illärdä bara. Yanar tawlar… Yaralı xalıqlar… Yanawlı yöräklär…»
Jurnalnıñ älege sanında ğadättägeçä şiğriät häm çäçmä äsärlärgä, tarixqa, ädäbi tänqitkä zur urın birelgän. Mäsälän, şağir Raşat Nizaminıñ «İke möhacir» dip atalğan şiğere basılğan. Avtor anı «Azatlıq turında monologlar» dip atıy. Ul altı bülektän tora. Xaqimiätkä bol'şeviklar kilgäç, Rusiädän çığıp kitkän Ğayaz İsxaqi häm Törkiädä Atatörek xaqimiäte urnaşqaç, kommunist bulğanı öçen törmädä utırğan törek şağire Nazim Xikmätneñ monologları birelä. Äsärdän ber özek:
İsxaqinı Nazim Xikmät belän Quyıp qarıym qayçaq yänäşä Nazim Xikmät säyäsi ber qorban Ä İsxaqi - Tuğrı Tuqayğa tiñ läbasa
Qazan utlarınıñ bu sanında şulay uq Aydar Xälimneñ 60 yäşlek yubileyı uñayınnan, anıñ «Börketle bağanalar» isemle milli ruxtağı xikäyäse dä basılğan. Şulay uq, ğalim Xatıyp Miñneğulownıñ «Yaña milli yul» jurnalı häm Tuqay» isemle külämle yazması urın alğan. Anda, isemennän ük anlaşılğança, 1928-1939 yıllarda Berlinda Ğayaz İsxaqi möxärrirlegendä çıqqan «Yaña milli yul» jurnalında Ğabdulla Tuqay icatı, tormışı niçek itep sürätlängäne açıqlana.
İke teldä çığa torğan Tatarstan jurnalınıñ yaña sanı dönya kürde. Älege ictimaği-säyäsi jurnalnıñ bu sanında fälsäfä fännäre doktorı Färit Soltanovnıñ «Tatarstanizm» milli doktrinası qamilläşterügä moxtac» digän analitik yazması basılğan. Bu yazmada süz Tatarstannıñ däwlät ideologiäse, anıñ yaqtılığında millät, etnos, din, milli xäräkätneñ xäle turında bara.
Jurnalnıñ bu sanında Tatastan Fännär akademiäseneñ 10 yıllığına bağışlanğan yazmalarğa şaqtıy urın birelgän. «Ğilem sibüçe qoyaş», «Mansur Xäsänow. Däwer häm yazmış», «Xanlıqnıñ soñğı başqalası» isemle yazmalar Fännär akademiäseneñ eşçänlegenä, andağı olpat ğalimnärgä häm soñğı fänni açışlarğa bağışlanğan. 2005 yılda ütäçäk Qazan şähäreneñ 1000 yıllığı uñayınnan bastırılğan «İ Qazan, nurlı Qazan» isemle Yagsüf Şafıkov yazması isä törle töbäklärdä Qazan dip atalğan awıl häm stanitsalar turında.
Qazannıñ 1000 yıllığı teması yaña çıqqan tağın ber jurnalda da urın alğan. Fänni-xäbäri yünäleştä çığa torğan Fän häm tel jurnalında texnik fännär kandidatı Boris Yerunov häm Lyubov' Yerunovanıñ «Qazannıñ üseş säxifälärennän» dip atalğan yazmaları basılğan. Bu yazmada Qazandağı kitapxanälär, mäçetlär häm sabantuyı tarixı yaqtırtıla. Şulay uq jurnalda tatar telendä yuğarı texnik belem birä başlawğa 10 yıl tulu uñayınnan Nikolay Maksimovnıñ «Yuğarı uqu yortlarında tatar telendä uqıtu şartları» digän yazması iğtibarğa layıq.
Tatarstan matbuğatına küzätüne Landış Xarrasova äzerläde
Восточный экспресс gazetasınıñ soñgı sanında dönya kürgän «Tuğan tel» digän rubrikada, älege sorawlarğa cawaplardan tış, baytaq qına qızıqlı mäğlümätlar uqırğa bula. Mäsälän, tanılğan ğalimä Zäytünä İsxakovanıñ «Tatarstan şähärlärendä iketellelek» digän kitabınnan sotsiologik mäglümät kiterelgän. Qazanda tatar telen 81%-tan artıq urıs belmi. İke tel dä däwlät tele bulırğa tiyeş dip sanawçılar arasında tatarlar 10%-qa kübräk. Urıslarnıñ isä 29%-qa yaqını tatar tele bötenläy kiräkmi dip sanıy. 10 yıl buyına tuğan telebezneñ üsep kitä almawına kem ğäyeple soñ? Qanun çın däräcädä eşläp kitü öçen närsälär citmäde. Şul uq sanda KDUnıñ tatar filologiäse fakul'tetı dekanı professor İskändär Ğiläcev tatar teleneñ barı awıllarda ğına üsüwe öçen borçıla:
Bezneñ töp burıçıbız bulıp - xäzer şähärlädä tatar intelligensiäsen tärbiäläw tora. Ägärdä tatar mädäniätenä zur öleş kerterlek şähär nigeze bulsa, tatarlarnıñ kiläçäge xaqında qayğırmasqa da bula. Mäktäplärdä tatar telen uqıta başlağançı, berniçä uqu yortı açıp, alarnı iñ soñğı texniqa belän tä'min itärgä, başqa cirlärgä qarağanda kübräk xezmät xaqı tüläw belän qızıqsındıru döres bulğan bulır ide. Tora-bara bu eşkä urnaşu öçen konkurs başlanır ide.
Ä menä Tatarstanda yäşäwçe urıslar tatar telen öyrätügä törlese-törleçä qarıy. Mäsälän Qazan konservatoriäse prorektorı Vladislav Bazov bolay di:
Tatarstanda barlıq balalar da tatar telen belergä tiyeş, ämma alarnı keçkenädän ük qızıqsındıru uyata torğan belgeçlär uqıtsın ide.
Ğarif Axunovnıñ kiyäwe, yazuçı Boris Vayner başqa törleräk fiker yörtä:
Bügenge köndä tatar telenä qarağanda da möhimräk problemalar citärlek. Xäyerçelek, cinayätçelekne betergäç iketellek turında söyläşerbez äle.
Äye, Tatarstanda tatar telen däwlät tele däräcäsenä kütärügä, anıñ üseşenä qarata fikerlär dä, qaraşlar da törle. Älbättä, tatar teleneñ üseşe turında süz alıp barğanda, latin yazuına qaytuwıbız xaqında söylämi mömkin tügel. Çönki, telebezneñ kiläçäge, qullanış dairäse artuwı latin yazuına qaytu-qaytmawıbızğa nıq bäyle. Восточный экспресс gazetası, üzeneñ tatar telenä bağışlağan älege säxifälärendä latin älifbasına tağın ber qat äylenep qayta. Qazanda ike teldä Grafoman gazetasın näşer itüçe Röstäm İşmuratov «Latinitsa? Kirillitsa?» isemle yazmasında menä närsä di:
İke telle Grafoman gazetasın näşer itkändä miña härber tel öçen ayırım «Arial cyr» häm «Arial cyr tat» digän, ayırması berniçä xäreftän genä torğan ike törle şrift qullanırğa turı kilde. Faylnı tatar şriftı bulmağan komp'yuterğa küçergändä (alar kübräk), problemalar kilep çığa. Häm bu Tatarstan cirendä. Ä başqa Räsäy töbäklärenä nişlärgä? Bälki borınğı törki-runik yazmağa küçergäder. Ul lingvistik ensiklopediälärdä yazılğan, yazu ürnäkläre bar. Anı bezgä ata-babalarıbız qaldırğan. Ni öçen başqa xalıqlarnıñ alfavitlarına yabışıp yatarğa?! Komp'yuter şriftlarına tağın ber alfavit kertü mömkin. Anıñ qarawı Räsäy, tarqatuda ğäyeplämiäçäk. Federal' säyäsätçelär Räsäydäge barlıq xalıqlarnıñ alfavitın kirillitsa nigezendä kürergä teli ikän moña al'ternativ alfavit kürsätsennär. Mäsälän, «Rossiyskiy” digän berdäm alfavit buldırıp anı däwlät cirlegendä zakonlaştıru.
Şul uq gazeta «Buş qäsädä dawıl» isemle sallı ğına yazma urnaştırğan. Bu yazmada da, latinğa qaytuıbız tiräsendäge wäzğıät analizlana häm däwlät, ayırım şäxeslär tarafınnan latinğa qarşı barğan köräş mäğnäsez dip bäyälänä. Gazetada Tatarstan Ministrlar Kabinetınıñ Tatarstan xalıqları tellären üsterü buyınça bülek citäkçese Kim Miñnullinnıñ gazet xäbärçese belän äñğämäse dä urın alğan.
Millät aldında tağın ber, soñğı arada zur yañğıraş alğan problema - bıyıl Rusiädä xalıq sanın alu, häm anda millätlär isemlegendä berdäm tatar milläten törle dialektlarğa bülep, ayırım millätlär itep kürsätü mäsäläse. Bu uñaydan gazetalarda törle yazmalar çığa tora. Mäsälän, Şähri Qazan gazetasınıñ çärşämbe sanında Rawil Wälineñ «Xalıq sanın alu digänebez, canın alu bulmasın» digän yazması basılğan. Avtor bu yazmasında qaysı milli respublikada töp millät keşeläre 50% kimräk yäşi - andıy töbäkneñ kiläçäktä respublika itep yörtelergä xoquqı yuk digän, Mäskäw dairälärendä yış yañğırağan fiker tatarlar öçen bik xätär buluwı ixtimal di. Xäzer Tatarstanda 52% tatar yäşi. Läkin tatarlarnıñ sanın azaytu öçen millätne bülgälilär. Şulay da, avtor fikerençä, ästerxan, noğay, mişär häm başqalar arasında ayırım etnos sıyfatında terkälergä teläwçelär bik küp tabılmas. Ä menä tatar keräşennäre üzlären başqaça totırğa mömkin:
Keräşennär talir täñkälären çıñlatıp tatar yazmışın bilgeläwdä tarix säxnäseneñ iñ türenä menep bastılar. Qarçığaday borınlı tös-qıyäfätläre-kavkazça, kiyemnäre-udmurtça yäki çuwaşça, tışawlanğan at kebek waq adımnar belän ber urında tıpır-tıpır biyep toruları-mariça, tirän, moñlı cırları - üzlärençä, keräşençä, söyläşkän süzläre - tatarça, tabınğan dinnäre - xristiança... Üzenä xas sıyfatlarnı tirä-yak xalıqlardan börtekläp cıyğan nindi säyer qawem, nindi ğacäyep tarix tabışmağı.
Mäqälä avtorı Rawil Wäli, keräşen tatarları mäsäläsenä, tatar cämäğätçelegeneñ iğtibarı azraq buldı dip sanıy.
Milli büleneş mäsäläsendä tağın ber ğazet ta iğtibar itä. Tatarstan yäşläre gazetasınıñ sişämbe sanında İldar Sibgätullinnıñ «Doşman siña bülen disä...» isemle yazması basılıp çıqtı. İldar äfände abxazlarnıñ da möselmannarı häm xristiannarı bulğanlığın, häm illärenä afät kilgändä dini ayırımalıqlarğa qaramıyça, berdäm räweştä üz respublikaların yaqlawları turında yaza. Tatarstannı betersälär, keräşennärgä dä ciñel bulmas bit, di ul.
Tatarstan matbuğatı bu atnada tağın nilär turında yazdı soñ? Tatarstannıñ Bua rayonında ike qaçqın xärbineñ 9 keşene üterüwe respublika matbuğatında iñ zur yañğıraş aldı. Atna buyına barlıq köndälek häm atnalıq gazetalar bu xaqta şaqtıy yazmalar bastırdı. 2-nçe fevraldä Qazanda Ğaliäskär Qamal teatrında ütkän Tatarstan möselmannarı Diniä näzäräte Qorıltayı xaqında da Tatarstan matbuğat çaraları sallı ğına yazmalar birde. 6 fevral'dä Mäskäwdä Rusiä prezidentı Vladimir Putin citäkçelegendä ütkän, Qazannıñ 1000, Sankt-Pererburgnıñ 300 yıllığın ütkärü komissiäläreneñ urtaq utırışı, qaläm ähelläre tarafınnan matbuğatta olı waqiğa bularaq yaqtırtıldı.
Respublikada näşer itelä torğan qayber jurnallarnıñ da 2002 nçe yılğı berençe sannarı dönya kürde. Qazan utları ädäbi-näfis häm ictimağıy säyäsi jurnal yaña yılda 8765 danä äbünäçegä barıp ireşäçäk. Jurnalnıñ yaña yıldağı berençe sanı baş möxärrir, Tatarstan xalıq şağire Rawil Fäyzullinnıñ «Yaña yılda yañarğan uylar» digän yazması belän açıla. Avtor älege yazmasında, yaña bäxet-şatlıqlarğa ömet itelgän yaña ğasırnıñ berençe yılı niçek ütte digän sorawğa cawap ezli:
Suğış, üleş-qırılışlar, nigezdä, dindäşlärebez yäşägän cirlärdä bara. Niçä distä yıllarğa suzılğan Äfğanstandağı mäxşär, Çeçnya-İçkeriädäge genotsid, wattannarı «dinnär bişege» bulğan fälestinlelär yazmışı. Şuña östäp, Balqandağı albannar, Qıtaydağı uyğırlar, Hindstandağı qaşmirlılarnıñ ayanıç xälläre… Här ilneñ, här xalıqnıñ üzgä yarası, üzgä faciğase. Tik ber urtaqlıq: atışlı-orışlı suğış xälläre, nigezdä tawlı illärdä bara. Yanar tawlar… Yaralı xalıqlar… Yanawlı yöräklär…»
Jurnalnıñ älege sanında ğadättägeçä şiğriät häm çäçmä äsärlärgä, tarixqa, ädäbi tänqitkä zur urın birelgän. Mäsälän, şağir Raşat Nizaminıñ «İke möhacir» dip atalğan şiğere basılğan. Avtor anı «Azatlıq turında monologlar» dip atıy. Ul altı bülektän tora. Xaqimiätkä bol'şeviklar kilgäç, Rusiädän çığıp kitkän Ğayaz İsxaqi häm Törkiädä Atatörek xaqimiäte urnaşqaç, kommunist bulğanı öçen törmädä utırğan törek şağire Nazim Xikmätneñ monologları birelä. Äsärdän ber özek:
İsxaqinı Nazim Xikmät belän Quyıp qarıym qayçaq yänäşä Nazim Xikmät säyäsi ber qorban Ä İsxaqi - Tuğrı Tuqayğa tiñ läbasa
Qazan utlarınıñ bu sanında şulay uq Aydar Xälimneñ 60 yäşlek yubileyı uñayınnan, anıñ «Börketle bağanalar» isemle milli ruxtağı xikäyäse dä basılğan. Şulay uq, ğalim Xatıyp Miñneğulownıñ «Yaña milli yul» jurnalı häm Tuqay» isemle külämle yazması urın alğan. Anda, isemennän ük anlaşılğança, 1928-1939 yıllarda Berlinda Ğayaz İsxaqi möxärrirlegendä çıqqan «Yaña milli yul» jurnalında Ğabdulla Tuqay icatı, tormışı niçek itep sürätlängäne açıqlana.
İke teldä çığa torğan Tatarstan jurnalınıñ yaña sanı dönya kürde. Älege ictimaği-säyäsi jurnalnıñ bu sanında fälsäfä fännäre doktorı Färit Soltanovnıñ «Tatarstanizm» milli doktrinası qamilläşterügä moxtac» digän analitik yazması basılğan. Bu yazmada süz Tatarstannıñ däwlät ideologiäse, anıñ yaqtılığında millät, etnos, din, milli xäräkätneñ xäle turında bara.
Jurnalnıñ bu sanında Tatastan Fännär akademiäseneñ 10 yıllığına bağışlanğan yazmalarğa şaqtıy urın birelgän. «Ğilem sibüçe qoyaş», «Mansur Xäsänow. Däwer häm yazmış», «Xanlıqnıñ soñğı başqalası» isemle yazmalar Fännär akademiäseneñ eşçänlegenä, andağı olpat ğalimnärgä häm soñğı fänni açışlarğa bağışlanğan. 2005 yılda ütäçäk Qazan şähäreneñ 1000 yıllığı uñayınnan bastırılğan «İ Qazan, nurlı Qazan» isemle Yagsüf Şafıkov yazması isä törle töbäklärdä Qazan dip atalğan awıl häm stanitsalar turında.
Qazannıñ 1000 yıllığı teması yaña çıqqan tağın ber jurnalda da urın alğan. Fänni-xäbäri yünäleştä çığa torğan Fän häm tel jurnalında texnik fännär kandidatı Boris Yerunov häm Lyubov' Yerunovanıñ «Qazannıñ üseş säxifälärennän» dip atalğan yazmaları basılğan. Bu yazmada Qazandağı kitapxanälär, mäçetlär häm sabantuyı tarixı yaqtırtıla. Şulay uq jurnalda tatar telendä yuğarı texnik belem birä başlawğa 10 yıl tulu uñayınnan Nikolay Maksimovnıñ «Yuğarı uqu yortlarında tatar telendä uqıtu şartları» digän yazması iğtibarğa layıq.
Tatarstan matbuğatına küzätüne Landış Xarrasova äzerläde