Xalıq isäben alu tämamlandı. Berböten millät digän şiğär astında ütkän, kön sayın diärlek söylängän, şiğırlärdä yazılğan, cırlarda cırlanğan älege canisäp inde tarixqa kerep bara.
Bu atnada san aluçılar, can isäpneñ niçek baruı, isäpçelär kilep yullıqqan kriminal xällär xaqında mäğlümätlär gäzitlärneñ berençe bitlären biläp aldı. Soñınnan, matbuğatta «isäp alğanda qanun bozu buldı», digän ğäyepläwlär dä kürenä başladı. Keräşen tatarlarınıñ şiqäyätläre Tatarstan mäğlümät çaralarında ğına tügel, Bötenrusiä gäzitläre, xättä internet kiñlekläre aşa dönyağa taraldı.
Российская газетаnıñ pänceşämbe, 17 üktäber sanında, «Keräşennär keräşen bulıp qaldı» digän mäqälä basılıp çıqtı. «Xalıq sanın aluçılar keräşennärne keräşen tatarları itep yazılırğa mäcbür itälär» - digän süzlär belän başlanıp kitä älege yazma. Şuşında uq Rusiä Prezidentınıñ İdel buyı okrugındağı wäkileneñ apparatında eşläwçe Beslan Bargandciä, «Här şiqäyät tikşereler, ä ğäyeple keşelär -- cazağa tartılır», dip belderä. Tatarstandağı federal' inspektor Denis Äxmädullin gäzit xäbärçesenä Qazan, Çallı, Tübän Kamadan barlığı 150 şiqäyät kilüen xäbär itä. Alarnıñ yartısı millätkä qağılışlı bulğan häm anda kürsätelgän faktlar raslanğan ikän. Ber Qazan gäzitendä, şul uq inspektor keräşennärne keräşen tatarı itep yazdıru kebek «qanun bozu» oçraqların Federal' İminlek xezmäte dä tikşerde, dip ıçqındırıp cibärä.
Şunısı qızıq, şul uq gäzitlärdä, şul uq şäxeslär çığış yasap, bötenläy başqa törle belderülär yasadı. Mäsälän, Tatarstan xoqümäte binasında ütkän matbuğat oçraşuında, Вечерняя Казань gäzite yazğança, «xökemdar küze» wazifasın başqaruçı fedeal' inspektor canisäp waqıtında sistemalı zakon bozular küzätelmäde, dip belderde. Ä Rusiäneñ Däwlät Statistika komitetı räise urınbasarı Aleksandra Gonçarova, «Tatarstanda san alu kompaniäse başqalarğa ürnäk bulırlıq däräcädä ütkärelde», - dip belderde. Älege matbuğat oçraşuı xaqında da küpçelek Tatarstan mäğlümät çaraları dönyağa xäbär saldı. Ämmä alar Rusiä gäzitlärendä çağılış tapmadı.
Tatarstan yäşläre gäzite canisäpne döres ütkärü mäsäläsen däwam itep, gäzitneñ Başqortostandağı xäbärçese Zamir Nizametdin süzlären kiterä. Ul, Tuymazı şähäre häm rayonı xaqimiäte başlığı xalıq isäben aluçılarğa millät grafasın tutırmasqa böyııq birgän, dip xäbär itä. Şuşı yazmadan tağı ber özek:
Şuşı könnärdä Başqortostan mäğärif ministrı urınbasarı Mindebay Yulmöxämmätov Tuymazığa kilep uqıtuçılarnı der selketep kitte. «Başqortstannıñ yazmışı sezneñ qulda, sezneñ yazmış bezneñ qulda, - dide»,- dip yaza Zamir. Xäbärçebez äytüençä, 6-nçı üktäberdän Tuymazığa Tatarstan yäşläre gäzite kilmi başlağan. Küräseñ, bu xalıq sanın alu belän bäyleder.
Tatarstannan çittä taraluçı berdän-ber tatar gäziteneñ üz uquçılarına barıp citmäwe, basma xezmätkärlären borçımıy qalmıy. Bälkem şuña da, Başqorstan temasın yaqtırtqanda gäzitneñ pozitsiäse açıq çağılış taba. Mäsälän, şuşında uq dönya kürgän «Kiler öçen kitü» digän yazmada gäzit xezmätkärläre Başqortostan Prezidentı Mortaza Räximovnıñ üz wazifasın beterü turındağı täqdimenä АиФ atnalığınıñ fikere belän tanıştıralar. Şulay itep, Аргументы и факты gäzite Räximovnıñ täqdimen, respublikada xaqimiätne üz külında saqlaw öçen ber qatlı xäylä qoru itep bäylägän. Российская газетаnıñ İdel-Ural quşımtası da Başqortostan Prezidentınıñ bu süzlärenä şundıy uq mönäsäbät belderde. «Bu xaqimiät häm ğailä biznesın saqlaw ısulı. Bälkem şuñadır, Räximovnıñ täqdimnäre Mintimer Şäymiev, Leonid Markelov, Nikolay Fedorov tarafınnan yaqlaw tapmadı», dip yazdı gäzit.
Başqortostanda Prezident wazıyfasın beterü täqdime Tatarstan gäzitlärendä dä çağılış taptı. Время и Деньги gäziteneñ baş möxärrire Yuriy Alaev, Başqortostan Prezidentı Mortaza Räximovnıñ soñğı belderülärenä qarata häm milli respublikalardağı xällärgä bağışlanğan mäqälä urnaştırdı. Yuriy Alaev, 90-nçı yıllardağı wäzğıätkä tuqtalıp, Prezident wazifasınıñ kertelüe, üz qanunnarnı tözü, xättä uz aqçaların bastırırğa cıyınğan däwlät citäkçeläre çın mäğnäsendä möstäqıl däwlätlär tözergä teläde, dip yaza. Älege mäqälädän tağın ber özek:
Şunıñ belän bergä Şäymiev, Raximov häm, mäsälän, Fedorov öçen prezidentlıq häm möstäqillek tatar, başqort häm çuwaşlarnıñ milli ideyäsen tormışqa aşıru öçen genä tügel, ä yäşägän cirlärneñ iqtisadın cimerelüdän häm artqa tägäräwdän saqlap qalu ısulı ide. Ğailä biznesın üsterü dä inde. Bu mäsälägä şul yaqtan qarasañ, prezidentlar üz maqsatlarına ireşkän, dip äytep bula. Radikal' millätçelär niçek kenä qıçqırmasın, milli añnı torğızu, etnik-konfessional', mädäni üseşne buldıru öçen bik zur adımnar yasaldı. Titul millät wäkilläre iqtisadnıñ böten ölkälärendä diärlek, däwlät oyışmalarında citäkçe urınnarnı aldı, şulay uq citeşterüne häm öleşçä fänni-texnik potensialnı saqlap qalıp buldı.
Вечерняя Казань gäzite dä şuşı aksiägä quşılıp kitte. Basma «Başqortostan, Tatarstan prezidenttan başqa da yäşi alamı?» digän sorawnı kütärep çığıp, qayber Qazan keşelärennän soraşıp çıqqan. Oppozitsiädäge deputat Aleksandr Ştanin «Bezneñ respublika prezidenttan başqa yäşi almıy, bez äle parlament respublikasına äzer tügel», dip cawap birä. Üzäk saylaw komissiäse citäkçese Anatoliy Fomin, «Konstitutsiäbezdä niçek yazılğan -- şulay bulırğa tiyeş», dip äytä. Kommunistlar firkäse citäkçese Robert Sadıqov isä, «Respublikada parlament citäkçese baş bulsın dip bez küptän äytep kiläbez. Mortaza Räximov öçen bu taktik yöreş bulsa, bezeneñ öçen -- ul prinsipial'», digän cawap birä kommunistlar firqäse citäkçese. Şunda uq xalıq artistı Gennadiy Prıtkov, «Bezne radikal' millätçelärdän saqlıy torğan prezidentnıñ buluına min şat», - di.
Millätçelär digännän, 13 üktäberdä ütkärelgän Xäter köne, Qazannı saqlağanda şähit kitkännärne iskä alu çarasında Tatarstan gäzitlärdä şundıy qızıq çağılış taptı ki, anıñ aşa här basmanıñ nindi qaraşta torğanın belep buldı. Mädäni comğa gäzite Xäter köne turındağı xäbärgä «Xäter köne härkön xäterdä» digän isem birde. «Özelgän säylännärne ber täsbixqa cıynaw mäslixät», dip isemlängän ide Şähri Qazan gäzitendäge mäqälä. Xäbärçe Xatıyp Gäräy 450 yıl elek bulğan waqiğalarnı olı faciğa, häläkät dip sürätli. Älege yazmadan ber özek.
Qayçağında küñeldä şundıy soraw tua: ni öçen ul waqıtlarda yäşägän babalarıbız kiläçäk buınnıñ — bezneñ yazmış turında nığıtıp uylamağannar, nigä Yawız İvanğa satıldılar ikän? Ämmä andıylar — Şahğalilär, Qamay morzalar kebek xannar, satlıqcannarnıñ şaqtıy küp buluına qaramastan, tırış, eşçän tatar xalqına andıy möher suğarğa yaramıydır. Änä bit, alar soñğı tamçı qannarına qädär ayawsız doşmanğa qarşı orışırğa ant eçkännär häm wäğdälärenä tuğrı qalğannar, Kreml' qapqasın açmağannar, Yawız İvan aldında tezlänmägännär. Küñelemä tağın ber soraw tıñğı birmi: ni öçen Qazan tatarları Xacitarxan, Qırımdağı qan qärdäşläre belän mönäsäbätlärne köyli häm yaxşırta almağan häm tegelär, iñ awır waqıtta qazanlılarnı üzlären genä yazmış qoçağına taşlağan»
Şähri Qazanda dönya kürgän fotoräsemnärdä dä başqa gäzitlär belän çağıştırğanda millätçelärneñ xisläre qaynarraq, älege çarada qatnaşuçı keşe kübräk bulıp kürenä ide. Alarnıñ uram buylap baruı da xalıq taşqını ağılğan kebek kürende.
Tatarstan yäşläre gäzite Xäter köne turındağı yazmasın «450 yıl xäterebezdä» digän başisem belän, berençe bitkä urnaştırdı. Ä Вечерняя Казань gäzite Xäter köne turında ayırım yazma urnaştırıp tormadı. Däwlät Şurası komissiäseneñ 15 üktäber könen Xäter köne itep, ä 26 aprilne Tuqaynıñ tuğan köne dip Tatarstanda räsmi räweştä bilgeläp ütelä torğan bäyrämnär isemlegenä kertü täqdime xaqında fiker soraşıp çıqtı. Şulay itep, bu gäzit xäbärçesenä oçrağan keşelär şuşı täqdimnärne axmaqlıq, kiräkmägän eş dip bäyälägän. Ä Российская газета Xäter köne turındağı yazmanı «Yawız İvannı yandırmasqa buldılar», digän baş astında bastırıp çağardı. Häm gäzit xäbärçese, Qazan böten İdel-Ural töbäklärendä yäşäp kilgän milli xäräkätlärneñ üzägenä äylänep bara digän fikergä iğtibarnı yünältä.
Şähri Qazan gäziteneñ İlhamiät quşımtası da «1000 dä ber uy...» digän säxifädä publitsist Ämir Mäxmütov «Millätneñ kiläçäge barmı?», digän mäqäläsendä milli xäräkät temasın tikşerep ala. Menä mäqälädän ber özek:
Milli xäräkätkä diplomatiä citmäde, ul sığılmalı räweştä eş itä belmäde, näticädä respublika citäkçelege belän ber arbada bula almadı. Urtaq tel tabılmadı. Anıñ nıqlı atlap kitä almawınıñ şuşı faktor töp säbäbe buldı disäk, yalğışmabız. Läkin ber närsä xaq: milli xäräkät tatar xalqınıñ bäysezlege öçen xälennän kilgänçe tırıştı, bilgele ber öleşen kertte. İñ möhime: xäzerge köndä berkem tarafınnan da yuqqa çığarılmağan häm çığara da almağan Tatarstannıñ däwlät suverinitetı turında deklaratsiä, Tatarstan xalqı tawış birgän, Respubilkanı bäysez däwlät itkän, referendum näticäläre bar. Xalıq telägen ber genä deputat ta yuqqa çığara almıy.
Şul uq waqıtta avtor tatar xalqınıñ kimçelekle yaqları turında da äytmi buldıra almıym, dip yaza. Şuşı sıyfatlar arasına ul tarqawlıq, qurqaqlıq, öç tien dä tormağan eş eşläp, küp eş eşlägän bulıp qılanu, könläşüne häm başqalarnı kertä. «Millätneñ kiläçäge bulsın öçen, tatar xalqı zarlanudan tuqtarğa tieş!», - dip yaza Ämir Mäxmütov Şähri Qazan gäzitendä.
Tatarstan yäşläre gäzitendä basılıp çıqqan «Öç ısul» digän mäzäk xikäyä dä şuşı fikerlärne däwam itä. Anıñ avtorı Rabit Batulla. Ul uquçılarğa bik aktual' xikäyä söyli. Batulla töş kürä ikän. Aña Rusiä prezidentı şaltıratqan da, «Xalıq sanın aluda tatarlar nişläp betär ikän?», - dip sorağan ikän. Batulla, üz çiratında, sez tatar xalqınıñ artuın yäki kimeüen telisezme, dip qızıqsınğan. Putin açıq cawap birmägän ikän. Bu söyläşü menä şulay däwam itkän.
- Ägär Sez tatarlarnıñ yuqqa çığuın telsez ikän, böten tatarlarğa da Kalaşnikov avtomatı taratığız. Alar ber-bersen qırıp salaçaq...
- Nu i nu, - di Putin.
- İnde Sez, tatar qanı qoyıluın telämisez ikän, ikençe ber ısul bar. Tatarnıñ barısın da, tiptären dä, mişären dä, keräşenen dä, başqort itep yazdırırğa kiräk. Ul waqıtta Tatar Buğazı Başqort Buğazına äwereläçäk. Başqort Buğazınnan Piterburğaça Böek Başqortostan barlıqqa kiläçäk.
- Nu i nu, - di Vladmir Vladimiroviç.
- Bu ısul da sezne şöbhägä sala ikän, öçençe ısul qulayraq bulır. Tatar xalqı bit ul -- alabuta. Alabutanı ürçetergä telämäsägez, tipmägez sez aña…
Bu oçraqta da Putin «Nu i nu, Batulla efände!», - digän bulğan häm tirän uyğa batqan ikän. Menä şundıy töşlär kerä Rabit Batullağa. Ä ul kürgännär xaqında gäzit uquçılarına söyli, alarnı da uylandırırğa teli.
Bikä Timerova
Bu atnada san aluçılar, can isäpneñ niçek baruı, isäpçelär kilep yullıqqan kriminal xällär xaqında mäğlümätlär gäzitlärneñ berençe bitlären biläp aldı. Soñınnan, matbuğatta «isäp alğanda qanun bozu buldı», digän ğäyepläwlär dä kürenä başladı. Keräşen tatarlarınıñ şiqäyätläre Tatarstan mäğlümät çaralarında ğına tügel, Bötenrusiä gäzitläre, xättä internet kiñlekläre aşa dönyağa taraldı.
Российская газетаnıñ pänceşämbe, 17 üktäber sanında, «Keräşennär keräşen bulıp qaldı» digän mäqälä basılıp çıqtı. «Xalıq sanın aluçılar keräşennärne keräşen tatarları itep yazılırğa mäcbür itälär» - digän süzlär belän başlanıp kitä älege yazma. Şuşında uq Rusiä Prezidentınıñ İdel buyı okrugındağı wäkileneñ apparatında eşläwçe Beslan Bargandciä, «Här şiqäyät tikşereler, ä ğäyeple keşelär -- cazağa tartılır», dip belderä. Tatarstandağı federal' inspektor Denis Äxmädullin gäzit xäbärçesenä Qazan, Çallı, Tübän Kamadan barlığı 150 şiqäyät kilüen xäbär itä. Alarnıñ yartısı millätkä qağılışlı bulğan häm anda kürsätelgän faktlar raslanğan ikän. Ber Qazan gäzitendä, şul uq inspektor keräşennärne keräşen tatarı itep yazdıru kebek «qanun bozu» oçraqların Federal' İminlek xezmäte dä tikşerde, dip ıçqındırıp cibärä.
Şunısı qızıq, şul uq gäzitlärdä, şul uq şäxeslär çığış yasap, bötenläy başqa törle belderülär yasadı. Mäsälän, Tatarstan xoqümäte binasında ütkän matbuğat oçraşuında, Вечерняя Казань gäzite yazğança, «xökemdar küze» wazifasın başqaruçı fedeal' inspektor canisäp waqıtında sistemalı zakon bozular küzätelmäde, dip belderde. Ä Rusiäneñ Däwlät Statistika komitetı räise urınbasarı Aleksandra Gonçarova, «Tatarstanda san alu kompaniäse başqalarğa ürnäk bulırlıq däräcädä ütkärelde», - dip belderde. Älege matbuğat oçraşuı xaqında da küpçelek Tatarstan mäğlümät çaraları dönyağa xäbär saldı. Ämmä alar Rusiä gäzitlärendä çağılış tapmadı.
Tatarstan yäşläre gäzite canisäpne döres ütkärü mäsäläsen däwam itep, gäzitneñ Başqortostandağı xäbärçese Zamir Nizametdin süzlären kiterä. Ul, Tuymazı şähäre häm rayonı xaqimiäte başlığı xalıq isäben aluçılarğa millät grafasın tutırmasqa böyııq birgän, dip xäbär itä. Şuşı yazmadan tağı ber özek:
Şuşı könnärdä Başqortostan mäğärif ministrı urınbasarı Mindebay Yulmöxämmätov Tuymazığa kilep uqıtuçılarnı der selketep kitte. «Başqortstannıñ yazmışı sezneñ qulda, sezneñ yazmış bezneñ qulda, - dide»,- dip yaza Zamir. Xäbärçebez äytüençä, 6-nçı üktäberdän Tuymazığa Tatarstan yäşläre gäzite kilmi başlağan. Küräseñ, bu xalıq sanın alu belän bäyleder.
Tatarstannan çittä taraluçı berdän-ber tatar gäziteneñ üz uquçılarına barıp citmäwe, basma xezmätkärlären borçımıy qalmıy. Bälkem şuña da, Başqorstan temasın yaqtırtqanda gäzitneñ pozitsiäse açıq çağılış taba. Mäsälän, şuşında uq dönya kürgän «Kiler öçen kitü» digän yazmada gäzit xezmätkärläre Başqortostan Prezidentı Mortaza Räximovnıñ üz wazifasın beterü turındağı täqdimenä АиФ atnalığınıñ fikere belän tanıştıralar. Şulay itep, Аргументы и факты gäzite Räximovnıñ täqdimen, respublikada xaqimiätne üz külında saqlaw öçen ber qatlı xäylä qoru itep bäylägän. Российская газетаnıñ İdel-Ural quşımtası da Başqortostan Prezidentınıñ bu süzlärenä şundıy uq mönäsäbät belderde. «Bu xaqimiät häm ğailä biznesın saqlaw ısulı. Bälkem şuñadır, Räximovnıñ täqdimnäre Mintimer Şäymiev, Leonid Markelov, Nikolay Fedorov tarafınnan yaqlaw tapmadı», dip yazdı gäzit.
Başqortostanda Prezident wazıyfasın beterü täqdime Tatarstan gäzitlärendä dä çağılış taptı. Время и Деньги gäziteneñ baş möxärrire Yuriy Alaev, Başqortostan Prezidentı Mortaza Räximovnıñ soñğı belderülärenä qarata häm milli respublikalardağı xällärgä bağışlanğan mäqälä urnaştırdı. Yuriy Alaev, 90-nçı yıllardağı wäzğıätkä tuqtalıp, Prezident wazifasınıñ kertelüe, üz qanunnarnı tözü, xättä uz aqçaların bastırırğa cıyınğan däwlät citäkçeläre çın mäğnäsendä möstäqıl däwlätlär tözergä teläde, dip yaza. Älege mäqälädän tağın ber özek:
Şunıñ belän bergä Şäymiev, Raximov häm, mäsälän, Fedorov öçen prezidentlıq häm möstäqillek tatar, başqort häm çuwaşlarnıñ milli ideyäsen tormışqa aşıru öçen genä tügel, ä yäşägän cirlärneñ iqtisadın cimerelüdän häm artqa tägäräwdän saqlap qalu ısulı ide. Ğailä biznesın üsterü dä inde. Bu mäsälägä şul yaqtan qarasañ, prezidentlar üz maqsatlarına ireşkän, dip äytep bula. Radikal' millätçelär niçek kenä qıçqırmasın, milli añnı torğızu, etnik-konfessional', mädäni üseşne buldıru öçen bik zur adımnar yasaldı. Titul millät wäkilläre iqtisadnıñ böten ölkälärendä diärlek, däwlät oyışmalarında citäkçe urınnarnı aldı, şulay uq citeşterüne häm öleşçä fänni-texnik potensialnı saqlap qalıp buldı.
Вечерняя Казань gäzite dä şuşı aksiägä quşılıp kitte. Basma «Başqortostan, Tatarstan prezidenttan başqa da yäşi alamı?» digän sorawnı kütärep çığıp, qayber Qazan keşelärennän soraşıp çıqqan. Oppozitsiädäge deputat Aleksandr Ştanin «Bezneñ respublika prezidenttan başqa yäşi almıy, bez äle parlament respublikasına äzer tügel», dip cawap birä. Üzäk saylaw komissiäse citäkçese Anatoliy Fomin, «Konstitutsiäbezdä niçek yazılğan -- şulay bulırğa tiyeş», dip äytä. Kommunistlar firkäse citäkçese Robert Sadıqov isä, «Respublikada parlament citäkçese baş bulsın dip bez küptän äytep kiläbez. Mortaza Räximov öçen bu taktik yöreş bulsa, bezeneñ öçen -- ul prinsipial'», digän cawap birä kommunistlar firqäse citäkçese. Şunda uq xalıq artistı Gennadiy Prıtkov, «Bezne radikal' millätçelärdän saqlıy torğan prezidentnıñ buluına min şat», - di.
Millätçelär digännän, 13 üktäberdä ütkärelgän Xäter köne, Qazannı saqlağanda şähit kitkännärne iskä alu çarasında Tatarstan gäzitlärdä şundıy qızıq çağılış taptı ki, anıñ aşa här basmanıñ nindi qaraşta torğanın belep buldı. Mädäni comğa gäzite Xäter köne turındağı xäbärgä «Xäter köne härkön xäterdä» digän isem birde. «Özelgän säylännärne ber täsbixqa cıynaw mäslixät», dip isemlängän ide Şähri Qazan gäzitendäge mäqälä. Xäbärçe Xatıyp Gäräy 450 yıl elek bulğan waqiğalarnı olı faciğa, häläkät dip sürätli. Älege yazmadan ber özek.
Qayçağında küñeldä şundıy soraw tua: ni öçen ul waqıtlarda yäşägän babalarıbız kiläçäk buınnıñ — bezneñ yazmış turında nığıtıp uylamağannar, nigä Yawız İvanğa satıldılar ikän? Ämmä andıylar — Şahğalilär, Qamay morzalar kebek xannar, satlıqcannarnıñ şaqtıy küp buluına qaramastan, tırış, eşçän tatar xalqına andıy möher suğarğa yaramıydır. Änä bit, alar soñğı tamçı qannarına qädär ayawsız doşmanğa qarşı orışırğa ant eçkännär häm wäğdälärenä tuğrı qalğannar, Kreml' qapqasın açmağannar, Yawız İvan aldında tezlänmägännär. Küñelemä tağın ber soraw tıñğı birmi: ni öçen Qazan tatarları Xacitarxan, Qırımdağı qan qärdäşläre belän mönäsäbätlärne köyli häm yaxşırta almağan häm tegelär, iñ awır waqıtta qazanlılarnı üzlären genä yazmış qoçağına taşlağan»
Şähri Qazanda dönya kürgän fotoräsemnärdä dä başqa gäzitlär belän çağıştırğanda millätçelärneñ xisläre qaynarraq, älege çarada qatnaşuçı keşe kübräk bulıp kürenä ide. Alarnıñ uram buylap baruı da xalıq taşqını ağılğan kebek kürende.
Tatarstan yäşläre gäzite Xäter köne turındağı yazmasın «450 yıl xäterebezdä» digän başisem belän, berençe bitkä urnaştırdı. Ä Вечерняя Казань gäzite Xäter köne turında ayırım yazma urnaştırıp tormadı. Däwlät Şurası komissiäseneñ 15 üktäber könen Xäter köne itep, ä 26 aprilne Tuqaynıñ tuğan köne dip Tatarstanda räsmi räweştä bilgeläp ütelä torğan bäyrämnär isemlegenä kertü täqdime xaqında fiker soraşıp çıqtı. Şulay itep, bu gäzit xäbärçesenä oçrağan keşelär şuşı täqdimnärne axmaqlıq, kiräkmägän eş dip bäyälägän. Ä Российская газета Xäter köne turındağı yazmanı «Yawız İvannı yandırmasqa buldılar», digän baş astında bastırıp çağardı. Häm gäzit xäbärçese, Qazan böten İdel-Ural töbäklärendä yäşäp kilgän milli xäräkätlärneñ üzägenä äylänep bara digän fikergä iğtibarnı yünältä.
Şähri Qazan gäziteneñ İlhamiät quşımtası da «1000 dä ber uy...» digän säxifädä publitsist Ämir Mäxmütov «Millätneñ kiläçäge barmı?», digän mäqäläsendä milli xäräkät temasın tikşerep ala. Menä mäqälädän ber özek:
Milli xäräkätkä diplomatiä citmäde, ul sığılmalı räweştä eş itä belmäde, näticädä respublika citäkçelege belän ber arbada bula almadı. Urtaq tel tabılmadı. Anıñ nıqlı atlap kitä almawınıñ şuşı faktor töp säbäbe buldı disäk, yalğışmabız. Läkin ber närsä xaq: milli xäräkät tatar xalqınıñ bäysezlege öçen xälennän kilgänçe tırıştı, bilgele ber öleşen kertte. İñ möhime: xäzerge köndä berkem tarafınnan da yuqqa çığarılmağan häm çığara da almağan Tatarstannıñ däwlät suverinitetı turında deklaratsiä, Tatarstan xalqı tawış birgän, Respubilkanı bäysez däwlät itkän, referendum näticäläre bar. Xalıq telägen ber genä deputat ta yuqqa çığara almıy.
Şul uq waqıtta avtor tatar xalqınıñ kimçelekle yaqları turında da äytmi buldıra almıym, dip yaza. Şuşı sıyfatlar arasına ul tarqawlıq, qurqaqlıq, öç tien dä tormağan eş eşläp, küp eş eşlägän bulıp qılanu, könläşüne häm başqalarnı kertä. «Millätneñ kiläçäge bulsın öçen, tatar xalqı zarlanudan tuqtarğa tieş!», - dip yaza Ämir Mäxmütov Şähri Qazan gäzitendä.
Tatarstan yäşläre gäzitendä basılıp çıqqan «Öç ısul» digän mäzäk xikäyä dä şuşı fikerlärne däwam itä. Anıñ avtorı Rabit Batulla. Ul uquçılarğa bik aktual' xikäyä söyli. Batulla töş kürä ikän. Aña Rusiä prezidentı şaltıratqan da, «Xalıq sanın aluda tatarlar nişläp betär ikän?», - dip sorağan ikän. Batulla, üz çiratında, sez tatar xalqınıñ artuın yäki kimeüen telisezme, dip qızıqsınğan. Putin açıq cawap birmägän ikän. Bu söyläşü menä şulay däwam itkän.
- Ägär Sez tatarlarnıñ yuqqa çığuın telsez ikän, böten tatarlarğa da Kalaşnikov avtomatı taratığız. Alar ber-bersen qırıp salaçaq...
- Nu i nu, - di Putin.
- İnde Sez, tatar qanı qoyıluın telämisez ikän, ikençe ber ısul bar. Tatarnıñ barısın da, tiptären dä, mişären dä, keräşenen dä, başqort itep yazdırırğa kiräk. Ul waqıtta Tatar Buğazı Başqort Buğazına äwereläçäk. Başqort Buğazınnan Piterburğaça Böek Başqortostan barlıqqa kiläçäk.
- Nu i nu, - di Vladmir Vladimiroviç.
- Bu ısul da sezne şöbhägä sala ikän, öçençe ısul qulayraq bulır. Tatar xalqı bit ul -- alabuta. Alabutanı ürçetergä telämäsägez, tipmägez sez aña…
Bu oçraqta da Putin «Nu i nu, Batulla efände!», - digän bulğan häm tirän uyğa batqan ikän. Menä şundıy töşlär kerä Rabit Batullağa. Ä ul kürgännär xaqında gäzit uquçılarına söyli, alarnı da uylandırırğa teli.
Bikä Timerova