Accessibility links

Кайнар хәбәр

2002-nçe yılnıñ qayber möhim waqiğalarına küzätü


Quşma Ştatlarınıñ Afganstanda alıp barğan suğış belän başlanğan 2002nçe yıl şulayuq AQŞnıñ zurıraq suğışqa äzerlänüe belän tämamlanıp kilä xörmätle tıñlauçılar! 2002nçe yılda 5million keşe spid çiren yoqtırdı, Könyaq Afrika häm Xabeşistanda qorğaqlıq, açlıq xökem sörä…. yevropanıñ küp kenä illäre subasuınnan zur zian kürde. AQŞları, yevropada iqtisadnıñ üsüe aqrınaydı...

Ğıynuar ayında Yevropa Berlegenä kergän 15ilneñ 12ndä urtaq aqça berämlege yevro qullanışqa kerde. AQŞları ğıynuar ayında Al Qaida häm Taliban äsirlären Kubağa-Guantanamo bazasına küçerde. Xoquq yaqlau törkemnäre alarğa suğış äsire tügel ä qanunsız suğışçlar möğämäläse kürsätelüen tänqitläp çıqtı. Prezident Bush İlneñ vazğiäte turında yasağan berençe çığışında ğıyraq, İran ve Tönyaq Koreanı dönya tınıçlığına qurqınıç tudıruçı illär dip atap, terrorğa qarşı suğış äle yaña ğına başlana dip belderde. Fevral ayında Haagada Bmosı mäxkämäsendä eleke Yugoslavie prezidentı Slobadan Miloşeviç östennän xökem protsesı başlandı . Aña genotsida, keşeçelekkä qarşı cinayät häm suğış qanunnarın bozu ğäyepläre quyıla . Distä yıl çaması iqtisadı çäçäk atqan Argentinada tirän ekonomik krizis başlandı.. Hindistanda hindu akvistları utırğan poez yandırılğannan soñ, Gujarat ştatında başlanğan çualışlarda kübese möselman meñnnän artıq keşe häläk buldı. Mart ayında AQŞnıñ qorıç importına tariflarnı 30%tan artıq arttıruı, Yevropa Berlege, Yaponie häm Norvegie kebek illärneñ Dönya Säwdä Oyışmasına şiqäyät belderülärenä säbäp buldı. Mart ayında Britanieneñ yaratılğan äbi patşa bikäse 101 yäşendä fani dönyabızdan küçep kitte. Aprel ayı , İzrael armieseneñ Nablus häm Könbatış Yarındağı başqa şähärlärgä bärep kerüe belän istä qaldı.Bäytlehemdä Raştua çirkävenä sıyınğan fälästinnär, Jenin moxacirlar lagerına yasalğan höcüm könnärçä kiñ küläm mätbuğat çaraların mäşğül itkän qanlı waqıyğälär buldı. Germaniedä Erfurtta ber malaynıñ 16 keşene şulsanda uqutuçıların atıp üterüe , ikençe dönya suğışınnan soñ Germanie tarixındağı in zur küpläp üterü bulıp tora. May ayında ütä uñnnar yevropada zur borçılu, tınıçsızlıqqa säbäp buldılar. Niderlandta imigrantlarğa qarşı pozitsiese belän bik zur popularlıq qazanğan Pim Fortyn ğomumi saylaulardan 9 kön elek atıp üterelä. Fransiedä ütä uñ populist Jean –Mariue Le Penneñ prezident saylaularında sotsalist Lionel Jospenne ciñep ikençe turğa qaluı , böten Yevropada qurqu çañlarınıñ qağıluına säbäp bulsa da, İkençe turda fransuzlar Chiracnı zur küpçelek belän sayladı. May ayında atom qorallarına iä Hindistan belän Pakstan mönäsäbätläreneñ Kaşmir säbäple nıq kierenkelänüe dönyanı borçığan başqa ber waqıyğä ide. İyün ayında iqtibar Könyaq Korea häm Yaponiedä barğan Dönya futbol çempionatında buldı… Ber qayçan da üzen futbolda kürsätä almağan Könyaq Koreanıñ yarım finallärgä ireşüe , Fransieneñ ber genä tup kertä almauı häm Törkineñ Dönya Futbol Çempionatında 3nçe urın aluı kötelmägän xäl buldı. İyül ayında AQŞnıñ qarşılıq kürsätüenä qaramastan Haagada Xalıqara cinayätlär mäxkämäse eşli başladı. Bu keşelärneñ bäğersezlek, waxşelekläre öçen xökem itelgän berdänber daimi forum. BMOsı iminlek şurası AQŞ tınıçlıq saqlau ğäskärilärenä waqıtlıça üz yurisdiksiesennän imunitet birde. Maroko belän İspanya arasında berniçä käcä genä yäşägän Laila utrauı säbäple suğış çığu qurqınıçı xasıyl bulsa da , Allağa şäker ike yaq ta utrauğa xärbilär cibärmäskä wäğdä itep, mäsäläne tınıç yullar belän xäl qıldı. İyül ayında Pakstan mäxkämäse WSJ basmasınıñ Azie burosı citäkçese Daniel Pearlnı urlau, üterü eşenä qatnaşqan islamçı terrorçı Axmäd Omar Saednı ülem cazasına xökem itte. İyül ayında könbatış Ukrainada Lvov şähre yaqınında hava şowında SU-27 oçqıçı xalıq östenä cimerelep töşep 85 keşeneñ ülemenä säbäp buldı. Bu waqıyğä älegäçä hava şowındağı in zur qaza bulıp tora. August ayında AQŞ kongressı prezident G.Bush-qa säwdä kileşülären söyläşü öçen tulı ireklek birä. Su basuları Avstrie , Germanie Cex respublikası häm Russieneñ Qara Dingez regionında 100 çaması keşeneñ häläk buluına zur zianğa säbäp buldı. Sintäber ayında prezident Hamid Karzainı üterü tırışlığı Afganstanda stabillıq urnaştıru öçen barğan xalıqara tırışlıq citärleme digän soraular tudırdı .Prezident Bush Bmosı ğomumi mäclesendä yasağan çığışında Ğıyraq mäsäläsen kütärep xalıqara cämäğätçelek yaqlamağan xäldä AQŞnıñ üz başına xäräkät itäçägen belderde. Germaniedä sintäberdä ütkän saylaularda kansler Gerhard Schröder köçkä köçkä genä sotsial demokrat häm yäşellärdän torğan koalitsiene saqlap qaldı. Schröderneñ konservativ oponentı Edmund Stoiber näticälär tögäl bilgele bulğançı bez saylaularda ciñep çıqtıq dip iğlan itep, şaqtıy uñaysız xäldä qaldı. Üktäber ayı terror belän istä qaldı. Bali Utraunda tönge klubta şartlatılğan bomba 190dan artıq keşeneñ ülemenä säbäp buldı. Alarnıñ kübese yäş avstralialılar ide. Bu cinayät öçen Al qaida belän bäyleneşe bulğan extermist törkem ğäyeplänä. Üktäberdä Ğıyraq prezident Saddam Xösäin saylau tarıxına kerde . Bagdad rejımı tawış birüçelärneñ 100% prezidentnı tağı 7 yıl öçen sayladı dip iğlan itte. Ul elek birelgän tawışlarnıñ 99.96% alğan ide. Mäskäüdä şartlağıçlar belän qorallanağan çeçen suğışçıları muzıykal teatırğa basıp kerep yözlärçä keşene 2 kön totıq itep tota. Russie mäxsus köçläre gaz qullanıp binağa höcüm oyıştıra 120 totıq häm barlıq çeçen şul operatsiedä üterelä. Noyäber ayında Törkiedä ütkärelgän saylaularda urtaçıl islamistlar xakimiätkä kilä. Qıtayda Kommunistlar partiäseneñ yaña sekretarı itep eleke injinör Hu Jintau bilgelände . Grek neft tankerı Prestidan İspanya yarlarında ağıp çıqqan neft tirä yün faciğasına säbäp buldı. Nigeriedä ütkärelergä tieşle dönya çibären saylau eşe in kimendä 200 keşeneñ ülemenä säbäp bulğannan soñ , Londonğa küçerelde, Törkie tutaşı Azra dönya güzäle titlenä layıq buldı. BMOsı belgeçläre noyäber ayında dönyada 42 million keşeneñ SPİD virusı belän yäşäwen belderde. Kenya-Mombasada izraellelär xuca bulğan qunaq yortında şartlatılğan bombalar 13 keşe şulsanda terrorçılarnıñ ülemenä säbäp buldı. Şuluq waqıtta Mombasadan Tel Avivga yul totqan oçqıçqa atılğan ike raketanıñ timäve yözlärçä keşeneñ tormışın saqlap qaldı. Dikäber ayı urtalarında Yevropa Berlegeneñ Kopenhagenda ütkän summitında 2004nçe yılnıñ mayında oyışmağa 10yaña äğza alu turında qarar qabul itelde. Şunnan 3 atna elek Noyäberda NATO könçığış yevropanıñ 7ilen şulayuq 2004nçe yılda üzenä qabul itergä bulğan ide . Ğıyraq BMOsına küpläp üterü qorallarına iä bulmawı turında 12bitlek deklaratsie täqdim itsä dä, Quşma Ştatları Bagdad çınbarlıqnı beldermäde ul İminlek şurasınıñ noyäber ayındağı rezolutsiesen bozdı digän pozitsiedä tora. 2002nçe yıl Ğıyraq turında tınıçsızlıq, suğış ezärlekläre belän tämamlanıp kilä.

Färidä Xämit, Praga
XS
SM
MD
LG