Accessibility links

Кайнар хәбәр

Keşe xoquqların yaqlau tөrkemnәre Yevropa Mәxkәmәseneŋ Çeçnä turındağı qararın xuplıy


Uzğan atnada Keşe xoquqları buyınça Jevropa Mәxkәmәse Russiә xәrbilәreneŋ Çeçnәdә xoquq bozuları turındağı çeçennәrneŋ şikayәtlәreneŋ altıısın tikşerergә rizalıq birde. Xalıqara hәm Russiә keşe xoquqların yaqlau oyışmaları bu qararnı xuplap çıqtılar.

Keşe xoquqların yaqlauçılar, Yevropa Mәxkәmәseneŋ qararı çeçennәr өçen simvolik ciŋü bulıp tora digәn fikerdәlәr. Çeçennәr inde küptәnnәn birle Russiә xәrbilәre keşelәrne başbaştaqlarça qulğa alalar, keşelәrne üterәlәr , cәberlәv hәm kөçlәv belәn şөğellәnәlәr digәn şikayәt belderep kilәlәr hәm xalıqara cәmağәtçelekne moŋa qarşı çaralar kürergә çaqıralar. Norvegiә Helsinki komitetınıŋ general sekretarı Byөrn Engesland bu qarar Russiәgә cibәrelgәn açıq işarә bulıp tora dip әytte.

Audio

"Yevropa Şurası kebek xalıqara oyışmalarda ağza bulu, qayber qanuni yөklәmәlәrne ütәrgә mәcbür itә. Әgәr dә üz vatandaşlarıŋnıŋ keşe xoquqların tupas rәveştә bozasıŋ hәm üzeŋneŋ xoquq sisteması ramnarında moŋa qarşı çaralar kürmiseŋ ikәn, ul çaqta monıŋ belәn Strasburgtağı xalıqara keşe xoquqları mәxkәmәseneŋ şәğellәnüe ixtimal."

Altı çeçenneŋ ikese Russiә soldatları 2000-nçe yılda Groznıyda ğailә ağzaların cәberlәvdә hәm üterüdә, өç çeçen Groznıydan qaçqanda tınıç xalıqnı bombalauda hәm altınçı çeçen Russiә soldatların 2000-nçe yılda çeçen auılında ulın hәm ber tuğanınıŋ өç balasın üterüdә әyeplilәr. Çeçennәr hәm keşe xoquqların yaqlau oyışmaları Russiә xәrbilәren tazartular vaqıtında cirle xalıqnı ezәrleklәvdә hәm başbaştaqlarça qılınuda ğәyeplilәr. Mәxkәmә süzçese Roderick Liddel radiobıznıŋ Tөnyaq Kafkaz redaksiәsenә birgәn әngәmәsendә bu әle başlanğıç adım ğına bulıp tora , protsesnıŋ nәticәlәnüe өçen küpme vaqıt kirәk bulaçağı bilgesez dip belderde.

Audio

"Ğәdәttә mәsәne tikşerergә qarar birü belәn xөkem qararınıŋ qabul itelüe өçen ber yıldan alıp 18 ayğa qәdәre vaqıt uza. Lәkin, bu mәsәlәdә dә şulay bulaçaq dip garantiә birә almıym."

Xalıqara mәxkәmә çeçennәrneŋ tağı da 100 şikayәten tikşerә hәm alarnıŋ qaysısınıŋ tikşerelәçәge әle bilgesez. Aslan Masxadovnıŋ çit illәrdәge vәkile Axmed Zakayev Tөnyaq kafkaz redaksiәsenә bu xaqta bolay dide

Audio

Mәskәvneŋ Çeçnәdәge keşe xoquqları buyınça vәkile Abdul-Xakim Sultıgov Xalıqara Mәxkәmәneŋ qararın tәnqitlәde, monıŋ motive politik dip belderde. Anıŋ süzlәrençә, Yevropa Şurasınıŋ qayber vәkillәre politik uyın uynıylar hәm dөnyağa qarağız Russiәdә hәr nәrsә niçek naçar dip kürsәtergә tırışalar. Soldat anaları komitetı berlegeneŋ citәkçese Valentina Melnikova Sultıgovnıŋ Russiә vatandaşlarınıŋ mәxkәmәgә mөrәcәğәtenә kirtә quyarlıq konstitutsion xoquqı yuq dip belderde. Ul press-konferesiәdә yasağan çığışında Xalıqara Mәxkәmәneŋ qararın dөres hәm yaxşı dip bәyәlәde.

Audio

Balalarnıŋ xoquqların yaqlau buyınça Mәskәv oyışması başlığı Boris Altşuler Yevropa Mәxkәmәseneŋ qararı xөkümәtneŋ Çeçnәdәge pozitsiәsena tәsir itә ala dide

Audio

Human Rights Watch oyışması uzğan atnadağı yıllıq xisabında Çeçnә konflktın Yevropadağı iŋ yaman keşe xoquqları krizisı dip bәyәlәgәn ide. Ul şulay uq BMOsı Keşe xoquqları Komissiәsen dә Russiәne Çeçenәdәge aktivlığın xөkem itmәgәne өçen tәnqitlәgәn ide. Keşe xoquqları buyınça Yevropa Mәxkәmәseneŋ altı şikayәtne tikşerergә riza buluı Mәskәvneŋ Çeçnәdәge sәyәsәten üzgәrtüenә kitererme digәn sorauğa әyye dip cavap birep bulmıy. Mәskәv beldegençә qılına . Anıŋ uzğan ayda Yevropada Iminlek hәm Xezmәtәtşlek Oyışmasınıŋ Çeçenәdә keşe xoquqların küzәtü mandatınıŋ mөddәten ozaytmauı da monı işarә itә. Lәkin, Xalıqara Mәxkәmә, başqarma xakimiәte bulmasa da, Russiәne ğәyeple dip tapsa, Kreml monı iğtinarsız qaldıra almayaçaq. Başqa illәr dә, Russiә belәn eş itkәndә monı küz aldında totara tieş bulaçaqlar.

Fәrit Idelle, Praga.
XS
SM
MD
LG