Yevropa Şurası parlamentar Assambleye, mәxsus vәkile Frank Juddnıŋ Çeçnәgә qarağan raportın tıŋlağannan soŋ, bu xaqta rezolutsiә qabul itte. Judd elegerәk radiobızğa birgәn intervyusında Çeçnәdә mart ayında konstitutsiә buyınça ütkәrelergә tieşle referendumnı kiçekterü tarafında buluın hәm tauış birüdә qatnauçılar mәsәlәsenә borçıluın beldergәn ide.
Audio
"Tauış birüdә moŋa xoquqlı bulğannar ğına qatnaşa alırğa tieşlәr . Alar arasında moŋa xoquqı bulmağannar bulmasqa tieş."
Yevropa Şurası parlamentar Assambleye tarafınnan qabul itelgәn rezolutsiәdә referendumnı kiçekterergә kirәklege turıdan-turı әytelmәsә dә, anıŋ eçtәlege şuluq mәğnәgә qaytıp qala. Anda xakimiәtlәr referndumnnan alda hәm referendum vaqıtında cәmağәt iminlegen tәmin itәrgә , saylauçılarnıŋ tәgәl isemlegen әzerlәrgә hәm Çeçen qaçaqlarınıŋ anda qatnaşu mөmkinegen buldırırğa tieşlәr dielgәn. Anda şulay uq Russiә krizisqa sәyәsi xәl çarası tabarğa hәm xәrbi quәten kimetergә çaqırılğan hәm meŋәrlәgәn çeçen qaçağınıŋ cafalanuına borçılu belderelgәn. Referendumnı kiçekterergә çaqırmauda, bәlkim Russiә delegatsiәse başlığı Dmitrı Rogozinnıŋ , Judd referendmunı kiçekterergә çaqıruın dәvam itsә, Russiәneŋ anı vazıyfasınnan buşatu eşen başlatuı ixtimal digәn belderüe rol uynağandır. Şulay da rezolutsiәdә Çeçnәdә referendum ütkәrü өçen şartlar yuq digәn fiker bik açıq çağıla. Yevropa Şurası parlamentar assambleye rezolutsiә qabul itkәn kөndә Human Rights Watch oyışması Çeçnәgә qarağan üzenneŋ yaŋa xisabın iğlan itte. 27 bitlek raport dikәber ayında Inguşetiәdә ütkәrelgәn 62 intervyuğa nigezlәnep әzerlәngәn. Anda Russiә xөkümәteneŋ Çeçnә sәyәsәte xөkem itelgәn. Xakimiәtlәr yalğan hәm kөçlәv metodları belәn 20 meŋnәn artıq qaçaqnı Çeçnәgә kire qaytırğa mәcbür itәrgә tırışuda hәm xәrbilәrenә tınıç xalıqnı ezәrlkelәrgә rөxsәt itüdә ğәyeplәnә. Anda şulay uq Çeçen kөrәşçelәreneŋ totıq alu belәn xalıqara humanitar qanunnı bozuları, dikәber ayında Groznıyda xөkümәt binasın şartlatuları hәm Mәskәv yaqlı Çeçen çinovnikların üterülәre dә tәnqitlәngәn. Human Rights Watch Buş administratsiәsen Yevropada Iminlek hәm Xezmәttәşlek Oyışması Yardәm Tөrkemeneŋ mandatın ozaytuı өçen basım yasarğa hәm Russiә xөkümәten qaçaqlarnı Çeçnәgә qaytırğa mәcbür itmәve өçen ügetlәrgә çaqırğan. Anda şulay uq AQŞ hәm Yevropa Berlege BMOnıŋ Keşe Xoquqları komissiәseneŋ mart ayında bulaçaq sessiәsendә bu mәsәlәlәrgә üzәk urın birergә çaqırılğan. Oyışmanıŋ Yevropa hәm Üzәk Aziә bülege başqarma direktorı Elizabeth Anderson xisapnıŋ iğlan itelüe uŋayınnan yasağan çığışında " Russiә rәsmi şәxeslәre terrorğa qarşı xalıqara kampaniәgә өleş kertülәren belderәlәr. Çınbarlıqta Çeçnәdәge suğış keşelәrneŋ cafalanuına өleş kertә. Xalıqara cәmağәtçelek şuşı suğışnıŋ ber әleşe bulırğa telәve-telәmәve xaqında citdi uylanırğa tieş" dip belderde. Raportta şulay uq Rusisә soldatları tarafınan tuqtatılğannan soŋ, 17 çeçen ir-atınıŋ yuğalğan buluı da telgә alınğan. Qısqası, Russiә xakimiәtlәre Çeçnәdә elekkeçә keşe xoquqların sanğa suqmıylar hәm çeçen kөrәşçelәre dә Russiәgә qarşı kөrәştә bu xoquqlar belәn әllә ni sanaşmıylar.
Fәrit Idelle, Praga.
Audio
"Tauış birüdә moŋa xoquqlı bulğannar ğına qatnaşa alırğa tieşlәr . Alar arasında moŋa xoquqı bulmağannar bulmasqa tieş."
Yevropa Şurası parlamentar Assambleye tarafınnan qabul itelgәn rezolutsiәdә referendumnı kiçekterergә kirәklege turıdan-turı әytelmәsә dә, anıŋ eçtәlege şuluq mәğnәgә qaytıp qala. Anda xakimiәtlәr referndumnnan alda hәm referendum vaqıtında cәmağәt iminlegen tәmin itәrgә , saylauçılarnıŋ tәgәl isemlegen әzerlәrgә hәm Çeçen qaçaqlarınıŋ anda qatnaşu mөmkinegen buldırırğa tieşlәr dielgәn. Anda şulay uq Russiә krizisqa sәyәsi xәl çarası tabarğa hәm xәrbi quәten kimetergә çaqırılğan hәm meŋәrlәgәn çeçen qaçağınıŋ cafalanuına borçılu belderelgәn. Referendumnı kiçekterergә çaqırmauda, bәlkim Russiә delegatsiәse başlığı Dmitrı Rogozinnıŋ , Judd referendmunı kiçekterergә çaqıruın dәvam itsә, Russiәneŋ anı vazıyfasınnan buşatu eşen başlatuı ixtimal digәn belderüe rol uynağandır. Şulay da rezolutsiәdә Çeçnәdә referendum ütkәrü өçen şartlar yuq digәn fiker bik açıq çağıla. Yevropa Şurası parlamentar assambleye rezolutsiә qabul itkәn kөndә Human Rights Watch oyışması Çeçnәgә qarağan üzenneŋ yaŋa xisabın iğlan itte. 27 bitlek raport dikәber ayında Inguşetiәdә ütkәrelgәn 62 intervyuğa nigezlәnep әzerlәngәn. Anda Russiә xөkümәteneŋ Çeçnә sәyәsәte xөkem itelgәn. Xakimiәtlәr yalğan hәm kөçlәv metodları belәn 20 meŋnәn artıq qaçaqnı Çeçnәgә kire qaytırğa mәcbür itәrgә tırışuda hәm xәrbilәrenә tınıç xalıqnı ezәrlkelәrgә rөxsәt itüdә ğәyeplәnә. Anda şulay uq Çeçen kөrәşçelәreneŋ totıq alu belәn xalıqara humanitar qanunnı bozuları, dikәber ayında Groznıyda xөkümәt binasın şartlatuları hәm Mәskәv yaqlı Çeçen çinovnikların üterülәre dә tәnqitlәngәn. Human Rights Watch Buş administratsiәsen Yevropada Iminlek hәm Xezmәttәşlek Oyışması Yardәm Tөrkemeneŋ mandatın ozaytuı өçen basım yasarğa hәm Russiә xөkümәten qaçaqlarnı Çeçnәgә qaytırğa mәcbür itmәve өçen ügetlәrgә çaqırğan. Anda şulay uq AQŞ hәm Yevropa Berlege BMOnıŋ Keşe Xoquqları komissiәseneŋ mart ayında bulaçaq sessiәsendә bu mәsәlәlәrgә üzәk urın birergә çaqırılğan. Oyışmanıŋ Yevropa hәm Üzәk Aziә bülege başqarma direktorı Elizabeth Anderson xisapnıŋ iğlan itelüe uŋayınnan yasağan çığışında " Russiә rәsmi şәxeslәre terrorğa qarşı xalıqara kampaniәgә өleş kertülәren belderәlәr. Çınbarlıqta Çeçnәdәge suğış keşelәrneŋ cafalanuına өleş kertә. Xalıqara cәmağәtçelek şuşı suğışnıŋ ber әleşe bulırğa telәve-telәmәve xaqında citdi uylanırğa tieş" dip belderde. Raportta şulay uq Rusisә soldatları tarafınan tuqtatılğannan soŋ, 17 çeçen ir-atınıŋ yuğalğan buluı da telgә alınğan. Qısqası, Russiә xakimiәtlәre Çeçnәdә elekkeçә keşe xoquqların sanğa suqmıylar hәm çeçen kөrәşçelәre dә Russiәgә qarşı kөrәştә bu xoquqlar belәn әllә ni sanaşmıylar.
Fәrit Idelle, Praga.