Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ni өçen mөselman illәre Çeçennәrneŋ kөrәşen yaqlamıy?


Russiәneŋ Çeçnәdә alıp barğan suğışı dөnyada mөselmannar qatnaşqan konfliktlarnıŋ iŋ küzgә bәrelgәne bulıp qala birә. Mөselman illәreneŋ yardәme isә yuq diәrlek. Islam berlege turında sөylәrgә yaratqan Ğәrәp illәrenә kilgәndә, alarnıŋ qayberlәre, şul sanda Ğıraq şuşı konfliktta Russiәne yaqlıylar. Çeçennәrne nigezdә Kөnbatışnıŋ keşe xoquqların yaqlau oyışmaları hәm Yevropa Berlege yaqlıy. Ni өçen mөselman citәkçelәr Russiәneŋ Çeçnәdә alıp barğan suğışın xөkem itmilәr?

Uzğan atnada Ğıraq Rusisәneŋ Çeçenәdә separatistlarğa qarşı xәrbi kampaniәsen yaqlap çıqtı. Ğıraqnıŋ Russiәdәge ilçese Abbas Xalaf Çeçen terrorçıları Russiә federatsiәsenә zian kiterә hәm Ğıraq zәğif Russiәneŋ buluın telәmi dip belderde. Mondıy belderülәr bәlkim, Bagdatnıŋ AQŞ belәn konfliktta Russiәneŋ yaqlauın alırğa tırışuı belәn bәyleder. Lәkin, Ğıraq Çeçnә konfliktında Russiәne yaqlağan berdәn ber Ğәrәp ile tügel. Sәğud Ğәrәbstan, Misır hәm Liviә dә suğışqa tәnqitle mөnәsәbәt kürsәtkәn belderülәr yasamadılar. Islam dөnyası bu xaqta endәşmәgәndә, Yevropada Iminlek hәm Xezmәttәşlek Oyışması , Yevropa Şurasınıŋ parlamentar Assambleye hәm keşe xoquqların yaqlau oyışmaları isә kiresençә, Russiәneŋ Çeçnәdә keşe xoquqların bozuın tәnqitlәp hәm xөkem itep kilәlәr. Çeçnәneŋ Dәvlәt Dumasındağı berdәn ber deputatı Aslambek Aslaxanov radiobız xәbәrçesenә birgәn әngәmәsendә Islam illәreneŋ Çeçnә suğışına borçıluı turında nindi dә bulsa rәsmi belderülәr yasağanın belmim dide.

Audio

Aslaxanovnıŋ süzlәrençә, Mөselman illәr Bosnia mөselmannarın hәm Kosovo Albannarın 90-nçe yıllarda yaqladılar hәm bügengәçә Fәlәstinnәrne aktiv yaqlap kilәlәr. Anıŋ fikerençә, monıŋ berniçә sәbәbe bula ala.

Audio

Londondağı Ekonomik Küzlәv Berlege xezmәtkәre Nikolas Redman radiobız xәbәrçesenә birәgn әngәmәsendә Aslaxanovnŋ fikerlәren rasladı. Anıŋ süzlәrençә, Russiәneŋ dөnyadağı tәsire kimese dә, Mөselman illәr aŋa turılıqlı bulıp qala birә.

Audio

"Russiәneŋ diplomatik auırlığı kimesә dә, bigerөk tә nefte sәbәple Yaqın Kөnçığışta ul әle dә tәsirle. Russiә Sәğud Ğәrәbstan çığarğan miqdarğa yaqın nefte çığara. Hәm bigerәk tә qoral өlkәsendә Russiә Yaqın Kөnçığışta tөp tәminatçı bulıp tora."

Redmannıŋ süzlәrençә, Çeçennәrne yaqlau tauışların Ğәrәp illәre şәhәrlәreneŋ uramnarında işetep bula. Bu yaqlau bigerәk tә üz illәrendәge rejimnarğa qurqınıç tudırğan radikal Islam tөrkemnәrennәn kilә. Tөnyaq Kafkaz turındağı berniçә kitapnıŋ aftorı hәm Suğış hәm Solıx buyınça Britan Institutınıŋ xezmәtkәre Thomas de Waal, Mөselman illәre Çeçnәdә keşe xoquqlarınıŋ bozıluına Kөnbatış oyışmaları kebek borçılmıylar digәn fikerdә. BMOnıŋ Keşe xoquqları buyınça komissiәseŋ uzğan yılğı sessiәsendә Çeçnә turındağı tauış birneŋ nәticәse anı şaqqatırğan.

Audio

"Yevropan barlıq illәre diәrlek Russiәne xөkem itkәndә, barlıq islam illәre Russiәne yaqlap tauış birdelәr."

Çeçnә kөrәşçelәre Mөselman illәre xөkümәtlәren yaqlauı өçen әllә ni eşli almauların iqrar itәlәr. Aslan Masxadov xөkümәtendә tışqı eşlәr ministere bulğan Ilyas Axmedovnıŋ süzlәrençә, Çeçennәr uzğanda Islam oyışmalarına hәm xөkümәtlәrenә yardәm sorap mөrәcәğәt itsәlәr dә, ber nindi dә nәticәgә ireşә almağannar.

Audio

Axmedovnıŋ belderüenә qarağanda, Kөnbatışnıŋ keşe xoquqların yaqlau oyışmaları hәm Yevropanıŋ politik organnarı çeçen konfliktına küberәk әhәmiәt birәlәr. Çınnan da 29-nçe Ğinvarda Yevropa Şurası Parlamentar Assambleye Russiә 23-nçe martta Çeçenәdә rederendum ütkәrü өçen tieşle şartlar tudıra almayaçaq dip kisәtkәn hәm Çeçnәgә politik xәl çarası tabarğa çaqırğan rezolutisә qabul itte. Uzğan ayda Keşe xoquqları buyınça Xalıqara Helsinki Federatsiәse, Russiә kөçlәre tınıç çeçennәrne qıynauların, üterlәren dәvam itәlәr digәn belderü belәn çıqtı. Әmnisti International Oyışması 11-nçe fevraldә, Çeçnәdә keşe xoquqların bozunıŋ dәvam itüenә borçıluın belderde hәm Russiә xakimiәtlәren Yevropa Şurasınıŋ Keşe xoquqları buyınça Komissiәseneŋ tәqdimnәren ğәmәlgә quyarğa çaqırdı. Mөselman illәre tınıç xalıqnıŋ keşe xoquqların yaqlap çıqmağan mөddәtçә, alarnıŋ Islam Berlege turındağı belderülәre buş süz genә bulıp qalaçaq.

Fәrit Idelle, Praga.
XS
SM
MD
LG