Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tönyaq Koreäneñ atom qüwäte - Amerikağa yaña Berlin yä Karib krizisı yanıy


Tönyaq Koreäneñ atom programması tiräsendä ğawğa çıqqannan soñ berençe märtäbä amerikan räsmi wäkilläre, şul kommunistik ilneñ Quşma Ştatlar cirenä höcüm itärlek qüwät häm qorallarğa iä buluwın tanıdı. Bu Xalıqara Atom energiäse idaräseneñ, Pxenyannı atom qoralların cäyeldermäw kileşüwen bozuda ğäyepläp belderü yasawına turı kilde. Şulay itep Ğiraq tiräsendäge kiyerenkelek kenä citmägän, kön tärtibenä yänä Tönyaq Koreäneñ atom programması mäs’äläse dä kütärelergä tora.

Xalıqara Atom energiäse idaräse kommunistik Tönyaq Koreäneñ üz atom programmasın täräqqi itep, dönyanıñ küpçelek illäre tarafınnan raslanğan häm maqsat itep küpläp yuq itü qoralların cäyeldermäwne quyğan xalıqara kileşülärne bozuwı xaqında Berläşkän Millätlär Oyşımasına citkerergä buldı. Şuşı idarägä törle illärneñ atom qüwäten küzätep baru eşe yöklängän, häm ul nindi dä bulsa şikle täräqqiat turında şunda uq Berläşkän Millätlärgä xäbär itärgä tieş. Çärşämbedä Venada, idaräneñ 35 il wäkilennän torğan şurası, üzeneñ aşığıç töstä yabıq işeklär artında ütkän cıyılışında, Tönyaq Koreä, xäzer ğämäldä bulğan xalıqara kileşülärneñ şartların ütämi digän fikergä kilde häm üzeneñ şuşı qararın İminlek Şurasına cibärde. Anda ul, Tönyaq Koreä Xalıqara Atom energiäse idaräse belän xezmättäşlek itmäde, şuña kürä idarä inspektorları anda, elek küzätü astına alınğan qorılmalarda atom-töş materialları bulu-bulmawın tikşerä almadı dip zarlana. Uzğan yıl azağında Waşington Pxenyannı, elekke kileşülärne ütämäwdä ğäyepläp çıqqannan soñ Tönyaq Koreä citäkçelege ildäge xalıqara inspektorlarnı quwıp çığarğan ide. Moñardan tış ul Yongbyondağı atom reaktorın yañadan safqa kertergä häm üzeneñ ballistik raketalarnı sınaw eşenä kereşergä teläwen xäbär itte. Pxenyannıñ şuşı plannarı berençe çiratta anıñ kürşeläre – Könyaq Koreä häm Yaponiädä zur borçu uyata, häm soñğı waqiğälär şunı kürsätä ki, andıy borçular öçen säbäp Amerika Quşma Ştatlarında da bar. Çärşämbedä amerikan räsmi wäkilläre berençe märtäbä, Pxenyan raketalarınıñ Tın okeannı ütep Quşma Ştatlarnıñ könbatış yarlarına citä aluwın tanıdı. Senatnıñ qorallı köçlär komitetında uzğan tıñlawlarda bu xaqta Üzäk Küzläw İdaräse başlığı George Tenet belderde. Senator Evan Bayh añardan, tönyaq koreälelärneñ Quşma Ştatlar könbatış yarına citärlek raketası bulu ixtimalı nindi dip soradı.

Audio

Tenet tıñlawlarğa kilgän belgeçläre belän qısqaça ğına kiñäşläşep alğaç, minemçä, açıq cawap şul, äye, alar monı eşli ala dip cawap birde.

Audio

Üzäk küzläw idaräse başlığı şulay uq, Tönyaq Koreädä ber yäisä ike plutonigä qorılğan cihaz da bula ala dip belderde. Ğadi genä itep äytkändä, bu Pxenyannıñ atom bombası bar digänne añlata. Häm ägär dä ul äle, Amerikanıñ könbatış yarına citärlek qitğaara raketalar da eşläp çığara ikän, Quşma Ştatlarğa turıdan-turı qurqınıç yanıy digän süz. Monı açıqlaw Waşingtonnıñ Ğiraq suğışına äzerlänüwe häm bötenläy kötmägändä 11-nçe sintäbr höcümnäre öçen cawaplı dip sanalğan Osama bin Ladennıñ yaña möräcäğäte yazılğan tasma çığuwı sürätendä buldı, bolar barısı da amerikannarda iminlek xisen bermä-ber kimette, qayber belgeçlär xätta, bügenge wäzğiat üzeneñ kiyerenkelege belän 60-nçı yıllar başında Berlin diwarın qoru häm Kuba tiräsendä tuğan atom krizisı könnären xäterlätä dip isäpli. Bu uñaydan dönyada, xalıqara iminlekkä, şul isäptän Quşma Ştatlar iminlegenä dä qurqınıç berençe çiratta Ğiraq tügel, ä Tönyaq Koreä yağınnan kilä digän fiker nığıy bara. Amerikan räsmiläre isä älegä Tönyaq Koreägä çamadan tış qatı basım yasaw yağında tügel. Pxenyan üzeneñ atom programması tiräsendäge kiyerenkelekne turıdan-turı Waşington belän söyläşülär alıp barıp xäl itärgä teli, Quşma Ştatlar isä, bu xalıqara problema dip, anıñ Berläşkän Millätlärdä qaraluwın alğa sörä. Häm berük waqıtta kilep tuğan wäzğiatne üzeneñ raketalardan saqlanu sistemasın yañartu maqsatında faydalanırğa tırışa.

Kärim Kamal, Praga.
XS
SM
MD
LG