Accessibility links

Кайнар хәбәр

Turı efirda barğan suğış: suğış ğazapların bar dönyağa kürsätü döresme-tügelme?..


Ğiraq suğışın, yaqtırtılu yağınnan, “turı efirda barğan suğış” dip atap bulır ide. Zamaça texnologiä şul däräcägä citte ki, dönya telekompaniäläre suğış ğazapların, äsir-qorban-mäyet sürätlären köne-sägäte belän kürsätä. Bu uñaydan, suğışnıñ açısın bar dönyağa kürsätü döresme, digän sorawlar quyıla başladı.

Suğışnıñ ğazap ikäne härkemgä mäglüm. Foto häm telekameralar uylap tabılğançı, monı barı tik üz küzläre belän kürgännär genä belä ide. XIX ğasır urtalarınnan başlap suğış fotosürätlärgä terkälä başladı. Berençe häm ikençe dönya suğışları tasmağa töşerelde, gärçä jurnalistlarğa qırıs çikläwlär salınğan bulasa da. Bügen isä, zamança texnologiä qazanışları, televidenie aşa suğış här öygä kilde. Ğiraqtağı qan qoyunı bügen härkem turı efirda qarıy ala.

Şuğış sürätlären bar dönyağa, şul isäptän balalarğa kürsätü döresme? Äsir-qorban-mäyetlär kürsätep telekompaniälär üzläreneñ reitinğın ğına qayğırtmıymı? Mondıy sürätlär propağandağa qaytıp qalmıymı? İkençe yaqtan, kürsätmägän oçraqta, bu - suğışnıñ çın yözen yäşerü, çınbarlıqnı bizärgä tırışu, senzura bulmıymı? Şuşı sorawlar bu könnärdä jurnalistlarnı ğına tügel, küplärne borçıy. Floridanıñ tanılğan jurnalistika mäktäbe sanalğan Poynter İnstitutı belgeçe Bob Steele fikere:

Audio (Bob Steele): Ğiraq suğışı turında mömkin qädär tulı mäglümät alu, qorbannar, äsirlär turında belü – Amerikan watandaşları öçen dä, bar dönya öçen dä bik möxim. Älbättä bez monı uylap, professional däräcädä başqarırğa tieş. Läkin kürsätmäsäk, bu - xalıqnı aldaw bulır ide.

Şuşı mäsälä tiräsendäge bäxäs Ğiraq televideniese qulğa alınğan häm xäläk bulğan Amerikan xärbilären kürsätkäç qabınıp kitte. Qatarnıñ Äl-Cäzriä televideniese bu sürätlärne bar dönyağa tarattı. Amerikan kompaniäläreneñ kübese özeklär genä kürsätte. NBCnıñ ber alıp baruçısı bu sürätlärne qotıçqıç dip atadı. Äl-Cäzirä kompaniäse Geneva konvensiäsen bozuda ğäyeplände. 1949nçı yılda kabul itelgän bu konvensiädä suğış äsirläre belän eş itü qağidäläre yazılğan. Äl-Cäzirä, bezgä qädär, Könbatış telekompaniäläre Ğiraq äsirlären inde küp tapqır kürsätte digän cawap qaytardı.

Uylap qarasañ, suğışnı niçek yaqtırtu mäsäläse zur äxämiätkä iä. VietNam suğışı televizor aşa öylärgä kergän berençe suğış buldı. Suğışnıñ televizizor aşa kürsätelüwe ul çaqta Amerikan xalqınıñ suğışqa qarata fikeren üzgärtte dip sanala. Brusseldä urnaşqan Säyäsi tikşerenülär üzäge belgeçe Kirsty Hughes:

Audio (Kirsty Hughes): Mäglümät çaralarınıñ keşelärgä, alarnıñ suğşnı qabul itüwenä yoğıntısı bik zur. Keşelär bit säyäsmännärne bik tıñlamıy, alar sürät-räsem qarıy. Suğış barğan sayın medianıñ yoğıntısı arta baraçaq.

Ğiraq suğışı televizor ekrannarında kön sayın, täwlegenä 24 säğät, küp seriäle boevik sıman. Ä kemder anı propaganda dip qabul itä. Sişämbedä Britaniäneñ Daily Telegraph gäzite, koalitsiä köçläreneñ uñışsızlıqları turındağı xäbärlär Saddam faydasına propağanda dip yazıp çıqtı. Şul uq könne Britaniäneñ möselmannar şurası räsmie İnayat Bunglawala, Times jurnalında, Ğiraqnıñ tınıç xalqı arasındağı qorbannarnı iskä alıp, “şuşımı inde Ğiraq xalqın azat itü?” digän soraw quydı. Yevropanı säyäsi tikşerenülär üzäge belgeçe Kirsty Hughes:

Audio (Kirsty Hughes): Älbättä, tınıç qalıq arasında qorbannar, bigäräk tä balalar arasında, ber yatqan suğışnıñ çın yözen kürsätsä, ikençe yaqtan propaganda bula ala. Alay bulmasın öçen mäglümät çaraları bu sürätlärne tieşle kontext belän birergä tieş.

Ğiraq suğışına ber atna buldı. Bu suğışnı yaqtırtqan mäglümät çaraları cämğiät fikerenä niçek tä’sir iter älegä äytü qıyın. Läkin bäreleşlär däwam itkän, qorbannar artqan sayın, bu yoğıntı arta barır sıman.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG