Küñel küzläreñne yıraqtanraq töbäp, bäxetle dip bäyälängän, bäxetsez dip tamğalanğan il-mämläkätlärne dä küzdän kiçerep qarağanda ğorurlanırlığı da, ğibräte dä açığraq şäylänä. Bilgele, millättäşlärebezneñ baytağı “nuja”, “moxtaclıqtan” tuyıp, bäxetle tormış ezläp kitä çit cirlärgä. Bilgele, alar baştaraq uqmaşıp yäşäp tellären, dinnären saqlağannar. Ämmә, buınnar däwam itkän sayın çit cirlärdä tuğan telebez, ğöref-ğәdätlärebez, dinebez onıtıla bara. Qısqası, millätebez zäğiflänä. Xättә Tatarstanğa orınıp torğan töbäklärdä dä tatar yäşläre üzara urıs telendä añlaşa. Şunısın da äytergä kiräk, alar tuğan tellären öyränergä ällä ni omtılmıy da. Bügen bez sezne “Tatar barda xäbär bar” tapşıruında Tatarstannıñ Baltaç, Quqmara rayonına terälep torğan Kirov ölkäse belän tanıştırırğa buldıq.
Kirovta tatarlar küpläp yäşägän rayonnarnıñ berse - Malmıj. Älege rayonnıñ İske Yörek, Yaña Smäel, Tatar Könbaşı awılları Kirov ölkäsendä iñ baylardan sanala. Bu isä, berençe çiratta, tatar xalqınıñ tırışlığın kürsätä. 1884 yılda tözelgän mäçetläre äle dä isän. Manaraların da kismägännär. İnde şular yänäşäsendä ör-yaña mäçetlär salıp quyğannar. Ğomümän, bügenge köndä niçek yäşi soñ Kirovtağı qanqärdäşlärebez? Alarnı nindi mäsälälär borçıy? Şular xaqında bezgä tatar üzäge citäkçese Kamil Äxätov menä närsälär söyläde:
Kirov ölkäsendä 1989 yılğı san alu buyınça 46 meñ tatar yäşi. Bu 3 protsentnı täşkil itä. Ölkädä cide tatar milli mäktäbe eşli. Mädäniät departamentı prikazı belän 1992 yılda tatar milli mädäniät üzäge buldırıldı. Tatarlar yäşägän barlıq awıllar da şuşı üzäk belän xezmättäşlek itälär. Malmıj rayonı başlığı milli mädäniät üzäge citäkçesen üz kiñäşçeläre sostavına kertte. San yağınnan da ölkädä millättäşlärebez kimemi. Kiresençä, bıyılğı san aludan soñ artır digän ömet bar.
Xalıqnıñ milli tösmerenä kilgändä, ike mäktäptä tatar telen däres itep kertügä ireştek. Malmıjda kiçke tatar tele däresläre eşli. Tatarstan Respublikası Mäğärif ministrı şuşı 3 mäktäpkä citärlek kitap birde. Olı yäştägelär öçen “Awlaq öy” oçraşuları uza. Üzäkneñ konsert gruppası törle awıllarda çığışlar yasıy. 27 apre''dä zur konsert uzdıraçaqlar.
Xäzer Kirovnıñ üzendä dä tatar üzägen tözü eşe bara. Ämmә, uñışlarğa qarağanda problemalar kübräk. İñ zur kirtä – tatulıq bulmaw, tarqawlıq, üzara köräş. Awıllarda öylänmägän yegetlär arta, eçüçelek kübäyä. Yäşlärebez milli moñnan, uyınnardan çitläşä. Tatarnıñ tamırı awıl ikänen iskä alsaq, bu da zur problema. Balalarğa xikäyät söylärgä kitaplar yuq. Elek alarnı Quqmara, Qazannan ala idek. Xäzer andıy matur kitaplar çıqmıy. Tatar tele kiräklegen añlatu awır. Çönki Tatarstannıñ üzendä dä yuğarı uqu yortlarında tatar teleneñ kiräklege çikle.
Tatarstan çiktäş ölkädäge millättäşlärne dä tieşle däräcädä qayğırtmıy kebek. Ä bit Tatarstan üz nigezen barı alarğa yärdäm itkändä genä saqlap qala alaçaq.
“Tatarstan – Yaña ğasır”, “Azatlıq” radioları yaxşı işetelä. Televideniedän dä millieräk tapşırular bulsın ide. Arxivta tatarlarğa qağılışlı küp kenä dokumentlar bar. Mäsälän, Mixail Xudyakovnıñ qulyazmaları. Alarnı bastırıp çığarırğa bezneñ xakimiätneñ aqçası yuq. Un yıldan artıq “Duslıq” gazetası eşli. Ämmә, anıñ tirajı da yıldan yıl kimi.
Kamil abıy Malmıjda 1700 dәnä belän taraluçı “Duslıq” gäcite xaqında äytep ütte. Ul 1990 yılda çığa başlağan. Gazetanı Tatarstannıñ Malmıj belän kürşe Baltaç, Quqmara rayonnarı, Mäskäw, Çallı, Yekaterinbur qalaları da aldıra. Estärletamaqta da gazetanı uquçılar bar ikän. Qızğanıçqa qarşı, soñğı yıllarda Kirov ölkäseneñ finans xäle awırayğan. Küptän tügel Malmıjnıñ xakimiät binasında, mäktäplärdä, mädäniät yortında aqça tülänmäw säbäple utlarnı da sündergännär. Gazetanıñ da xäle qıl estendä ikän. “Xezmätkärlär berniçä ay xezmät xaqı ala almıy. Kiläçäktä bötenläy yabıp quyuları bar, çönki xakimiätneñ bezgä tülärgä aqçası yuq”,- dip söyläde gazetanıñ baş möxärrire Miñsılu Zäynullina. Şulay itep, Malmıj kiläçäktä möstäqil tatar gazetasız da qalır mikän? Berdän-ber millättäşlärebezneñ mäğlümәt ala torğan basmasına da balta çabılır mikän? Älege borçulı sorawlar belän bez tapşıruıbıznı tämamlıybız häm kiläçäktä dä Kirov ölkäse yañalıqları belän Sezne tanıştırıp barırğa tırışırbız.
Landış Xarrasova, Qazan
Kirovta tatarlar küpläp yäşägän rayonnarnıñ berse - Malmıj. Älege rayonnıñ İske Yörek, Yaña Smäel, Tatar Könbaşı awılları Kirov ölkäsendä iñ baylardan sanala. Bu isä, berençe çiratta, tatar xalqınıñ tırışlığın kürsätä. 1884 yılda tözelgän mäçetläre äle dä isän. Manaraların da kismägännär. İnde şular yänäşäsendä ör-yaña mäçetlär salıp quyğannar. Ğomümän, bügenge köndä niçek yäşi soñ Kirovtağı qanqärdäşlärebez? Alarnı nindi mäsälälär borçıy? Şular xaqında bezgä tatar üzäge citäkçese Kamil Äxätov menä närsälär söyläde:
Kirov ölkäsendä 1989 yılğı san alu buyınça 46 meñ tatar yäşi. Bu 3 protsentnı täşkil itä. Ölkädä cide tatar milli mäktäbe eşli. Mädäniät departamentı prikazı belän 1992 yılda tatar milli mädäniät üzäge buldırıldı. Tatarlar yäşägän barlıq awıllar da şuşı üzäk belän xezmättäşlek itälär. Malmıj rayonı başlığı milli mädäniät üzäge citäkçesen üz kiñäşçeläre sostavına kertte. San yağınnan da ölkädä millättäşlärebez kimemi. Kiresençä, bıyılğı san aludan soñ artır digän ömet bar.
Xalıqnıñ milli tösmerenä kilgändä, ike mäktäptä tatar telen däres itep kertügä ireştek. Malmıjda kiçke tatar tele däresläre eşli. Tatarstan Respublikası Mäğärif ministrı şuşı 3 mäktäpkä citärlek kitap birde. Olı yäştägelär öçen “Awlaq öy” oçraşuları uza. Üzäkneñ konsert gruppası törle awıllarda çığışlar yasıy. 27 apre''dä zur konsert uzdıraçaqlar.
Xäzer Kirovnıñ üzendä dä tatar üzägen tözü eşe bara. Ämmә, uñışlarğa qarağanda problemalar kübräk. İñ zur kirtä – tatulıq bulmaw, tarqawlıq, üzara köräş. Awıllarda öylänmägän yegetlär arta, eçüçelek kübäyä. Yäşlärebez milli moñnan, uyınnardan çitläşä. Tatarnıñ tamırı awıl ikänen iskä alsaq, bu da zur problema. Balalarğa xikäyät söylärgä kitaplar yuq. Elek alarnı Quqmara, Qazannan ala idek. Xäzer andıy matur kitaplar çıqmıy. Tatar tele kiräklegen añlatu awır. Çönki Tatarstannıñ üzendä dä yuğarı uqu yortlarında tatar teleneñ kiräklege çikle.
Tatarstan çiktäş ölkädäge millättäşlärne dä tieşle däräcädä qayğırtmıy kebek. Ä bit Tatarstan üz nigezen barı alarğa yärdäm itkändä genä saqlap qala alaçaq.
“Tatarstan – Yaña ğasır”, “Azatlıq” radioları yaxşı işetelä. Televideniedän dä millieräk tapşırular bulsın ide. Arxivta tatarlarğa qağılışlı küp kenä dokumentlar bar. Mäsälän, Mixail Xudyakovnıñ qulyazmaları. Alarnı bastırıp çığarırğa bezneñ xakimiätneñ aqçası yuq. Un yıldan artıq “Duslıq” gazetası eşli. Ämmә, anıñ tirajı da yıldan yıl kimi.
Kamil abıy Malmıjda 1700 dәnä belän taraluçı “Duslıq” gäcite xaqında äytep ütte. Ul 1990 yılda çığa başlağan. Gazetanı Tatarstannıñ Malmıj belän kürşe Baltaç, Quqmara rayonnarı, Mäskäw, Çallı, Yekaterinbur qalaları da aldıra. Estärletamaqta da gazetanı uquçılar bar ikän. Qızğanıçqa qarşı, soñğı yıllarda Kirov ölkäseneñ finans xäle awırayğan. Küptän tügel Malmıjnıñ xakimiät binasında, mäktäplärdä, mädäniät yortında aqça tülänmäw säbäple utlarnı da sündergännär. Gazetanıñ da xäle qıl estendä ikän. “Xezmätkärlär berniçä ay xezmät xaqı ala almıy. Kiläçäktä bötenläy yabıp quyuları bar, çönki xakimiätneñ bezgä tülärgä aqçası yuq”,- dip söyläde gazetanıñ baş möxärrire Miñsılu Zäynullina. Şulay itep, Malmıj kiläçäktä möstäqil tatar gazetasız da qalır mikän? Berdän-ber millättäşlärebezneñ mäğlümәt ala torğan basmasına da balta çabılır mikän? Älege borçulı sorawlar belän bez tapşıruıbıznı tämamlıybız häm kiläçäktä dä Kirov ölkäse yañalıqları belän Sezne tanıştırıp barırğa tırışırbız.
Landış Xarrasova, Qazan
