Accessibility links

Кайнар хәбәр

New York Times: Bill Keller: «Ğiraqqa üz Şäymieven tabu kiräk.»


“Menä sezgä möselman däwläten qoru öçen model” dip atala düşämbedä "New York Times" basmasında dönya kürgän mäqälä. Anı yazuçı Bill Keller şundıy model itep dönyağa Tatarstannı täqdim itä. Qazanda bulıp qaytqannan soñ äzerlägän şuşı mäqäläsendä Keller Tatarstan belän Ğiraq arasında oxşaşlıqlar tabarğa tırışa, Ğiraqta demokratik cämğiat qoruda Tatarstan täcribäse dä faydalı bula ala dip belderä.

Baştan uq iskärtep quyu kiräk, ällä Bill Kellerneñ Qazanda azraq buluwı häm bar närsä belän dä yaqınnan tanışıp ölgerä almawı, ällä inde başqa säbäplär arqasında ul yazğan mäqälä beraz, anıñ Tatarstandağı xällärne añlap citkermäwen kürsätä. Qazandağı bügenge totrıqlılıqnı, Tatarstannıñ dini wä milli solıxta yäşäwen ul berençe çiratta Mäskäwneñ zur qazanışı itep taswirlarğa tırışa häm “Waşington da Ğiraqta demokrat cämğiat qorğanda Rusiä citäkçeläre täcribäsen qullana ala” digän fiker ütkärä. Mäqälä Ğiraqqa häm amerikannarnıñ andağı wazifasına yasalğan işarälär belän başlana – “sez äle genä azat itelgän politsiä däwläte öçen cawaplı xäldä qalasız, anıñ xalqı distä yıllar däwamında sotsialist başkisärlär basımı astında yäşägän möselmannardan ğibarät” di Bill Keller häm Rusiä xakimiate unike yıl elek näq şundıy uq xäldä ide dip däwam itä. “Şuşı ay azağında Piterburda Vladimir Putin belän oçraşqanda prezident Bush añardan Ğiraqta nişläw xaqında kiñäşlär soramas, älbättä, bigräk tä Mäskäw İminlek Şurasında bezdän yöz çöygännän soñ” dip yaza "New York Times". “Annarı Mäskäwneñ üzendäge möselman xalqı belän eş itü täcribäse dä, ayırım alğanda Çeçnädäge qanlı suğış qırları, ällä ni zur ışanıç uyatmıy. Ämma sovet xakimiate cimerelgännän birle Mäskäw, üzäk Rusiädäge Tatarstan dip atalğan islam ölkäsendä, bez Ğiraqta kürergä telägän närsägä – kürşelärenä ürnäk bulırlıq dönyawi, tınıç, küpmädäniatle cämğiat qoruğa ireşä aldı” di Bill Keller. Anıñ fikerençä, Amerika moñardan üze öçen närsä dä bulsa öyränä ala. “Tatarstan, islam aña äle 10-nçı ğasırda uq Bagdadtan iñsä dä, älbättä, Ğiraqtan yıraq tora. Töp ayırma, möselmannar biredä xalıqnıñ yartısın ğına täşkil itä. Ğasırlar däwamında urıs pravoslav çirkäwe belän kiyerenke şartlarda bergäläşep yäşäw üzennän-üze tatarlarnı iñ kündäm möselman xalqına äyländergän. Şuña da qaramastan küpmeder oxşaşlıq ta bar. Ğiraqlılar tösle tatarlarnıñ da qayçandır kosmopolit mädäniattä yäşäwen çağıldırğan tarixi xätere saqlana” dielä "New York Times" mäqäläsendä. “Küp kenä tatarlar öçen, ğiraqlılar tösle ük, islam alardağı bay milli üzençäleklärneñ ber öleşe genä bulıp tora. Zamanında Rusiä Tatarstannıñ islamçılar fetnäse oyasına äylänüwe qurqınıçı aldında qalğan ide” dip yaza Bill Keller. “Mäskäwneñ andıy oçraqlarda bäğersezlekkä häm paranoyağa birelüwen iskä alğanda, Tatarstanda da qatı qullı idarä qotılğısız kürengän ide, läkin bu bulmıy qaldı. Mäskäwneñ döres eşlägän berençe eşe, Tatarstannı anı yaxşı belgän keşe qulında qaldıru buldı. Tatarlarnıñ yaña bossı, pensiägä çıqqan general da, çittän qaytqan demokrat ta tügel, ä elekke partiä citäkçese, soñraq tatar millätçese qaraşlarına awışqan Miñtimer Şäymiev ide.” Keller anı, demokratqa qarağanda kübräk feodal populist dip bäyäli. Şuña da qaramastan ul saylawlarda ciñep bara, “çönki üzen qurçaq itep kürsätmi genä Mäskäw belän niçek solıxta yäşäw yulın belä. Pentagonnıñ Ğiraqtağı keşese Äxmät Çäläbi bälkem dä demokratiä turında mullalarğa qarağanda yaxşıraq beläder, näq şunı uq Äfğanstanğa çittän kiterelgän Xämit Qarzai turında da äytep bula, häm ul xäzer Qabul xakime genä bulıp qaldı kebek. Rusiä täcribäse şunı kürsätä ki, bez Ğiraqta bäysez cirle sälätle keşene ezlärgä tieşbez” di, Tatarstandağı Şäymiev misalında "New York Times". Şulay itep, Tatarstan citäkçelegendä cirle xalıq yaqlawı belän genä qalğan Miñtimer Şäymiev Rusiä tarafınnan tabılğan häm xakimiatkä utırtılğan uñışlı kadr bularaq bäyälänä. Şunnan soñ mäqälädä, Rusiäneñ Tatarstandağı xällärne kiyerenkelätmäw yünäleşendä “qılğan” başqa ğämälläre dä sanala. Misal öçen, Qazan Kremlendä Qol-Şärif mäçete dä Mäskäw qararı belän salınğan, andağı islam universitetı da Rusiä tarafınnan açılğan ikän. Şuşı citeşsezleklärgä qaramastan, Bill Kellernıñ "New York Times" basmasındağı mäqäläse, “kommunist çorı häm xäzerge ğäräp däwlätläre şartları belän çağıştırğanda Tatarstan bügenge köndä dini tüzemlek cire bulıp tora” digän fiker belän tämamlana.
XS
SM
MD
LG