Accessibility links

Aq Yort mini-bomba kiräklege turında uylana başladı; demokratlar bu adımğa barmasqa çaqıra


Şuşı atnada Pentagon räsmiläre keçkenä külämle atom qoralı yasaw mömkinlegen tikşerä başlaw niäten belderde. Mini-bomba dip atalğan bu yaña qoral terorçılarnıñ ximik yä biologik qoralın yuq itü öçen qullanılırğa mömkin dielä. Ämmä Kongresstağı ber törkem demokratlar Aq Yortnıñ bu plannarı dönyada qoral yarışına kiterergä mömkin dip aña tänqit belderde.

Pentagon räsmiläre äytüençä, bu mini-bombanıñ küläme 5 kilotonnadan artmasqa tieş, yağni yaqınça, ikençe dönya suğışı waqıtında Hirosimağa taşlanğan bombanıñ 3-tän-bere digän süz. Xärbilär äytüenä qarağanda mondıy bomba – terorçılarnıñ cir astındağı bunkerlarda saqlanğan ximik yä biologik qoralın yuq itüdä ğadi qoraldan küpkä näticäleräk bulaçaq. Quşma Ştatlarnıñ berläşkän ştab başlığı general Richard Myers:

Audio (Richard Myers): "Atom qoralın ximik yä biologik qoralğa qarşı qullanıp bulırğa tieş. Äytik, gamma nurları tülämä bakteriälären yuq itä ala, ä yuğarı temperatura – ximik matdälärne. Östäwenä bu qoralnıñ zianı azraq bula ala."

Keçkenä bomba yasarğa teläwçelärneñ mantiğı bolayraq: terorçılarnı zur atom bombası belän qurqıtıp bulmıy. Andıy qoral qotıçqıç ülemnär, cimerülär kiterä, şuña kürä anı qullanıp bulmıy, häm terorçılar monı yaxşı belä. Ä menä keçkenä atom bombası bulsa, alar uylanırğa mömkin. Pentagon başlığı Donald Rumsfeld şuña basım yasadı: älegä süz citeşterü turında barmıy, barı tik tikşerü eşlären başlaw turında. Şuña da qaramastan bu niätkä kisken qarşı çığuçılar tabıldı. Belgeçlär Buş administartsiäsen yalğış fiker yörtüdä ğäyepläde. Ber törkem kürenekle atom ğalime açıq xat yazıp, andıy qoral ximik häm biologik matdälärne yandırırğa tügel, ä kiresençä taratırğa mömkin, dip kisätte. Jane''s isemle abruylı xärbi jurnal möxärrire Robert Hewson "Atom cenen şeşädä saqlaw bik qıyın bulaçaq" dip belderde:

Audio (Robert Hewson)

Robert süzlärençä, ägär Quşma Ştatlar bu yulğa bassa, başqa illär moña iärergä mömkin, şul uq Hindstan, Paqstan, yä Rusiä. 90-nçı yıllar başında atom qoralın citeşterü häm tikşerü eşlären tıyğan moratori qabul itelgän ide. İnde Waşigton şunı boza ikän, başqalarnı berni totıp tormayçaq, di ul.

Çärşämbedä Senatta bu mäsälädä tıñlawlar ütte. Berniçä abruylı senator-demokrat Aq Yortnıñ yaña qoral östendä tikşerü eşlären başlaw niätendä kisken tänqit belderde. Michiğan senatorı Carl Levin, bez başqalarnı bu yuldan barmasqa çaqırabız, ä üzebez şul yulğa basırğa cıyınabız, dide. Taığn ber demokrat, Tönyaq Dakotadan Byron Dorgan, bezneñ bu adım, başqa illär öçen bik yaman ürnäk bulaçaq, dip kisätte. İñ borıçlı süzlärne Könbatış Virginiädän Robert Byrd äytte. Ul Aq yortnıñ, xärbi häm tışqı säyäsäte öçen, tetmäsen tette, şul isäptän Ğiraq kompaniäsen. Tik Kongressta küpçelek xäzer respublikannarda. Demokrat senator Dianne Feinstein täqdim itkän, atom qoralına moratori köçendä qalsın digän alternativ qarar ütmäde. Senat 10 yıl elek kertelgän bu çikläwne alırğa digän qarar qabul itte. Xäzer mäsäläne Wäkillär palatası tikşerä. Anda kompromis täqdim qarala. Bu täqdimgä kürä atom qoralın citeşterü tıyılğan bulaçaq, ä menä tikşerü eşläre röxsät itelergä mömkin.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG