Accessibility links

Кайнар хәбәр

Räfqät Mullin: «Niçek itep tatar xalqı, däwläte bulmağan kileş, milli mäğärifen saqlıy alğan soñ? Eş şunda – tatarlar däwlät eçendä däwlät bulıp yäşägän. Tatar ğailäse, tatar awılı üze ber däwlät bulğan. Bügen tatarlarnıñ ğailä institutı tarqaldı, tatar awılınıñ yöze, yäşäw räweşe üzgärde» Mädäni comğa


«Berençe çığarılış.» Watanım Tatarstan gäziteneñ berençe bitendä basılğan yazma menä şulay atala. Bu atnada mäktäplärdä, hönäri belem birü yortlarında uqu tämamlana. Gäzitneñ tışlığına çığarılğan tema da şuşı mäsäläsenä qağıla ide. Anda bu könnärdä berençe çığarılış bulaçaq. Bu mädräsäne 11 qız häm 2 yeget tämamlıy.

İlebezdä älegä berdänber bulğan «Gosmaniä»neñ başqa mäktäplärdän ayırması şunda: biredä atnağa berär säğät fiqhı, taswir, ğaqiğa fännäre kerä. Älbättä, çit tel – ğäräp tele. Humanitar fännär islam dine, şäriğät quşqannarına nigezlänep uqıtıla, tärbiä säğätläre dä, tabiği ki, islam äxlağına qorıla - dip yaza bu mädräsä turında Räşit Minhac.

Mäğärif teması şulay uq Mädäni Comğa gäzitendä dä yaqtırtıla. Bu atnada atnalıqta, «Bezdä nindi mäğrifät kiräk?» digän temağa bağışlanğan äñgämä basılıp çıqtı. Anda Tübän Kama pedagogiä uçilişçesı direktorı, şağir häm cämäğät eşleklese Räfqät Mullin deputat Razil Wälievnıñ sorawlarına cawap birä. Äñgämädä mäğärifkä qağılışlı problemalar kütärelä. Räfqat Mullin fännärne tatarça uqıtunı, milli mäğärif sisteması belän butamasqa çaqıra. Tatarça da şul uq Rusiä standartları belän uqıtıla, şuña kürä nindider östämä sistema turında süz yörtep bulmıy, di ul. Menä anıñ äñgämäsennän ber özek:

Döres, ğilem aluda xalıqara standartlar bulırğa tieş, ämmä läkin uqu yortında standart keşelär häm standart xalıqlar tärbiälänergä tieş tügel. Bezgä Könbatış texnologiäsen, mäşriqnıñ, yäğni, Könçığışnıñ äxlağın bergä tuplağan üzebezneñ tatar mäğärif sisteması kiräk. Uzğan ğasırda oktäber inqilabına qädär tatarlarda milli mäğärif sisteması bulğan. Ğomumän, tatar mäğärifeneñ Mäğärif ministrlığına tügel, eçke eşlär ministrlığına qarağanı mäğlüm. Niçek itep tatar xalqı, däwlät bulmağan kileş, milli mäğärifen saqlıy alğan soñ? Eş şunda – tatarlar, däwlät eçendä däwlät bulıp yäşägännär. Tatar ğailäse, tatar awılı üze ber däwlät bulğan. Bügen tatarlarnıñ ğailä institutı tarqaldı, tatar awılınıñ yöze, yäşäw räweşe üzgärde.

Räfqät Mullin üz cawaplarında, şulay uq, soñğı yıllarda küpläp açılğan gimnaziälär, litseylar, uqıtu-tärbiä kompleksları, mädräsälär, kölliätlär, tatar balalar baqçaların saqlap qalırğa kiräk, digän fikerne ütkärä. Ämma xäzer inde formağa tügel, anıñ eçtälegenä dä küçärgä, belem häm tärbiä birüneñ ütemle çaraların buldıru zarur, dip tä basıym yasıy ul.

Tatar mäğärife turında ğına tügel, ğomum tatar problemaları turında da uylana tatar zıyalıları. Tatarstan yäşläre gäziteneñ sişämbe sanında Bulat Xaqovnıñ külämle mäqäläse basılıp çıqtı. Anıñ «Tatar qoyaşı bayırmı?» digän mäqäläse, moña qädär, şuşı uq gäzittä basılıp çıqqan, ğalim Ämir Mäxmüdovnıñ «Töştän soñ uq, qoyaş bayımıy» digän mäqäläsenä cawap räweşendä yazılğan. İsegezdä töşeräm, april urtasında Ämir Mäxmüdov millät turındağı yazmasında xäzerge xälne küzallap, kiläçäktä nilär eşlärgä kiräklege turında fikerläre belän büleşte. «Kiçä genä zıyalı idek...» isemle bülegendä ul, xäzerge äxlaq normalarnıñ qaqşawı, awıl ruxi çişmäläreneñ zäğiflänüen bilgeläp ütä. «Zur ğailä – zur millät»... digän säxifädä avtor küp balalı ğailälärdä yärdäm kürsätü, ğomüm xalıqnıñ, bigräk tä awıldağı millättäşlärebezneñ sotsial xälen yaxşıru çaraların kürü kiräklege turında söyli. «Mäğlümatlı bulsaq, ülmibez...» digän bülektä, avtor, milli xäräkät kütärep çıqqan Zur Tatarstan ideasın yañadan alğa çığaru waqıtı citte, di. Qısqa dulqınlı radionı buldıru da naçar bulmas, digän fikerdä tora avtor. Mäğlümat taratuda töp eşçänlekne Ämir Mäxmüdov Bötendönya tatar kongressına yöklär ide. Bu oyışma üze gäzit çığarırğa tieş, häm tatar mänfäğätlärenä qarşı eşlägän deputatlarnı mäxkämäğä birergä tieş, dip sanıy ul. Töp tänqidi süzlären şağir Mäxmüdov qayber islam dine ähellärenä äytä. Wahabiçılıqta ğäyepläwne dä, talaş-tartqalaşnı da iskä ala. Häm yazmanıñ axırında ul bitaraf bulmasqa çaqıra. Anıñ bäyäse – millätneñ, respublikanıñ yäşäwe-yäşämävenä tiñ. «Töştän soñ uq qoyaş bayımasa da, tatar aqılı töştän soñ bulmasın!» - dip yaza anda şağir Ämir Mäxmüdov. Tatarstan yäşläre gäziteneñ sişämbe sanında basılıp çıqqan mäqälädä Bulat Xaqov tatar yulı turında üz uy-fikerläre belän urtaqlaştı. Ul Ämir Mäxmüdovnıñ zar yılap utırmıy ğına wazğiättän çığu yulların ezläw turında uylanuın, yuğarı bäyäli, ämma "gädel fiker yörtü öçen üzebezdän yırağraq ölkälärne saylap alğanbız" di. Häm avtornı mäsälägä ciñel qarawda ğäyepli.

Звезда Поволжья gäzitendä Damir İsxaqovnıñ «Rusiädä tatar mäsäläse» digän mäqälälär şälkemeneñ soñğı kisäge basıldı. Ul bügenge xälne küzätep, milli oyışmalarınıñ häm Bötendönya tatar kongressınıñ eşçänlegen nindi yünäleşkä yünältü temasına fikerlär belän urtaqlaşa:

Tatarlarnıñ berläşü öçen real yulı bulmıy torıp, milläteneñ berdäm bulıp tärräqi itüen küz aldına kiterep bulmıy. Tatarlarnıñ milli-mädäni avtonomiäse Tatarstan respublikası räweşendäge tufraqlı avtonomiäneñ ber tabiği quşımtası bularaq, berläşüneñ ber real yulı bulıp tora. Şuña kürä, Bötendönya tatar kongressınıñ eşçänlegen tulı qanlı milli mädäni avtonomiäne tözügä yünältü faydalı bulır ide. Läkin bu regional häm federal aqçalar alu mömkinlege bulmağan xäzerge mesken avtonomiälär bulırğa tieş tügel. Mömkinlekläre çikle bulğan oçraqta, çittäge tatarlarnıñ häm Tatarstannıñ berläşüennän ber nindi fayda yuq- digän fikerlär belän tämamlıy üz yazmasın ğalim häm BTK räise urınbasarı Damir İsxaqov.

Milli mädäni avtonomiälär häm Rusiä tatarları turındağı söyläşü Tatarstan jurnalınıñ yaña sanında da däwam itelä. Anda Rusiä tatarları federal avtonomiäse räise qızıq qına fikerlär äytä. Milli mäsäläne xäl itü öçen, di ul, barınnan da elek, federal häm töbäk qanunnarınıñ tögäl ütälüe zarur. Monı tä’min itügä xökümät, federal okruglar häm cirle xakimiätlär äzerme soñ? - digän soraw da quya ul. Rusiä qanunnarınıñ ütäleşe digändä, milli säyäsätne bağuçılar, Rusiä qanunnarın millätlärgä yaraqlı itep tözätü belän şöğellänä ikän. Şuşı uq jurnalda Rusiä milli säyäsäte konsepsiäsenä täqdimnär basılıp çıqqan. Anda dini, milli häm däwlät oyışmalarnıñ bergäläşep eşläwe, terminnarnı ber qalıpqa salu, milli tellärne häm mädäniätlärne üsterügä cay tudıru turında süz bara.

Tatarstan jurnalınıñ bu sanı tulısı belän diärlek Peterbunıñ 300 yıllığına bağışlana. Anda süz Rusiäneñ ikençe başqalası dip yörtelgän şähärdä tatarlarnıñ urını turında bara. Jurnal Mintimer Şäymievnıñ Peterburnıñ 300 yıllığı belän qotlawınan başlanıp kitä. Annan soñ Tatarstannıñ daimi wäkile Şamil Äxmätşin belän külämle äñgämä bara. Täcribäle tärcemäçe Färidä Näcmievanıñ «Tönyaq başqalada tatar ezläre suınmas» digän yazmasında şähärdä tatarlar turında iskä töşerä torğan bilgelär xaqında süz bara. Tatar bistäse, tatar bazarı, tatar tıqrığı, cämiğ mäçete, tatar matbağaları, Yosıpov sarayı, Qazan tatarları kibetläre, milli kitapxänä, Aniçkov küpere häm başqa şundıy urınnar bulğan öçen tatarlar Peterburnı üz itä. Jurnalda şulay tatar cämğiätläre citäkçeläre, tanılğan cırçılar, muzıkantlar, rässamnar, xakimiät wäkilläre belän külämle äñgämälär urnaştırılğan, jurnalda dönya kürgän fotosürätlär ayıruça iğtibarğa layıq. Anda Yosıpov sarayınıñ, şähärneñ, tatar qızlarınıñ yegetläreneñ milli kiemnärdän töşkän räsemnäre, Saban tuyı küreneşläre, Ermitaj häm başqa şähär manzaraları urın alğan.

Bikä Timerova, Qazan
XS
SM
MD
LG