Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ayrat Arslan: “Çiklär yabıq, totalitar çorda bez, tatar artistları Suomi yaqlarına barıp, konsertlar quydıq, millättäşlärebez belän oçraşıp, duslaşıp qayttıq. Bezne Qazanğa ozatqanda, Finlyandyadä yäşäwçe millättäşlärebez: “Bez moña xätle Tatarstan turında bernärsä belmi idek. Sez ike il arasında duslıqqa berençe suqmaqlarnı saluçılar buldığız” – didelär”. Säxnä


Respublikada näşer itelä torğan gäcit-jurnallarğa küzätü bu yulı beraz üzençälekle yañğırar. Çönki bügen ul gazetalarğa tügel, ä jurnallarğa bağışlanğan. Xäzer tatarça basmalarnıñ tirajları kimi bara, qayberäwlärgä aqça yançığınıñ mömkinlege ruxi azıq urınına ipi belän söt alırğa ğına irek birä. Şunda da bez ğömer-ğömergä uqırğa yaratqan tatar qolağına atnağa ber tapqır matbuğatta basılğan yazmalar xaqında qısqaça mäğlümat citkerep barabız. Gazeta-jurnallarğa küzätügä kiläçäktä bez anda eşläwçe osta qälämle kollegalarıbıznı da qatnaştırıp, qızıqlı temalarğa tuqtalıp, alarğa belgeçlärneñ dä qaraşın bäyän itärgä uylıybız.

Ğasırlar awazı jurnalınıñ çirattağı sanı dönya kürde. Tarixıbıznıñ iñ qızıq mizgellären şäxeslären, bay arxivlardan berkemgä bilgele bulmağan faktlarnı tabıp, yaqtırtıp kilüçe oşbu fänni-dokumental' basma bu yulı da yotlığıp uqırlıq yazmalar urnaştırğan.

Mäğlüm ki, xäzer Sabantuy bäyrämen UNESCOnıñ xalıqara şedevrlar isemlegenä kertü turında söyläşülär bara. Ğasırlar awazı şul xaqta Qazan yağınnan qabul itelgän räsmi dokumentlarnı şähär xakimiäte başlığınıñ xatların häm başqa materiallarnı bastırğan. Süz uñayınnan äytik, jurnalnıñ baş redaktorı Damir Şäräfetdinov Sabantuy temasın törle yaqtan, tiränten öyrängän jurnalist häm ğalim. Ul xalqıbıznıñ borınğı bäyräme turında berniçä kitap yazğan keşe dä.

İdel Bolğarstanında islam dinen räsmi räweştä qabul itüneñ datasın açıqlağan ğalim Rail İmanovnıñ mäqäläsendä dä şaqtıy qızıqlı fänni ezlänülär tarixı yaqtırtıla. İbn-Fadlannan başlap bügenge köngä xätle bu data turında törle farazlar bulğan. Rail äfände älege mäs’äläne tiränten öyränep, uquçığa şiklänmäslek dälil kiterä:Bolğarstanda islam 922 yılnıñ 21nçe mayında qabul itelgän digän näticä yasıy.

Ğasırlar awazında şulay uq “Tatarstan Stalin tarafınnan attırılğannar isemlegendä” digän İndus Tahirovnıñ ”Qazandağı Oktäber - yaña uqılış”, Damir Ğarifullinnıñ “Mäxmüt Bödäyle” isemle mäqälälärendä baytaq yaña, qızıqlı faktlar kiterelä.Älbättä, qısqa ğına radiotapşıruda qalın jurnallar turında awız tutırıp söyläp bulmıy. Xäyer, qızıqsınğan keşelärgä qayber yazmalarnı atap kitü dä citä. Qazan utlarınıñ 6nçı sanında külämle äsärlärdän Tälğät Ğaliullinnıñ "Tönge yullar" romanı, Äsxät Salaxnıñ "Qayınnar yulı” poveste, Aydar Xälimneñ “Qırımda kürgännärem” digän yazmaları iğtibarğa layıq. Jurnal ğädättägeçä, şiğriäteñ matur ölgelären täqdim itä. Bu yulı uquçı küñelen ayularğa Şäwkät Ğädelşa, Rim İdiätullin, Änäs İsxaqov, Säydä Zıyalı alınğannar. Säydä Zıyalı, mäsälän, tormışıbızda şağirlär totqan urınnı yuğarı bäyäläp bolay dip yaza:

Törle töstä qırnıñ çäçäkläre.

İse kitep baqqan igençe.

Cirgä nindi yazmış yazılğanın

Sizemlägän şağir berençe.

Qazan utları üzeneñ arxivınnan istälekle fotoräsemnär bastırunı bu sanda da däwam itkän. Xäzer inde çäçlärenä çal kergän Zölfätneñ, Rinat Xarisnıñ, Rädif Ğataşnıñ, Robert Miñnullinnıñ yäş çaqtağı fotoların kürep, yılmayıp quyasıñ. Taqmaqnı iskä töşeräseñ. Bar ide yäş çaqlar – Kesä tulı borçaqlar…

Miras jurnalınıñ yunäleşe küpqırlı ikänen anıñ berençe bitendä basılğan iğlan yaxşı kürsätä – Bötendönya tatarlarınıñ aylıq milli-mädäni, milli-tarixi, fänni-populyar, ictimaği-säyäsi häm ädäbi-näfis, akademik jurnalı. Çınnan da, yün ayında dönya kürgän sanında bu temalarnı yaqtırtqan yazmalarnıñ kübese bar. Mäsälän, Ğalişär Näwaineñ ”Färxäd häm Şirin” şiğri romanı, Yunıs Äminovnıñ “Ülemneñ ülüe” komediäse, Räis Dawtovnıñ Näcip Dumavinıñ tuuına 120 yıllığına bağışlanğan “Zatlı mirasıbız yädkäre” oçerkı häm başqa materiallar Mirasnıñ iseme cisemenä turı kilüen raslap tora.

Därteñ bulsa – jurnal çığar. Säğit Rämievneñ şiğerennän bu süzlär belän Säxnä jurnalınıñ yaña sanın anıñ baş möxärrire Zinnur Xösniar täqdir itä. Mäğlüm ki, moña xätle älege basma gäcit bularaq çığa kilde. Menä xäzer üzgäreş: Säxnä jurnalğa äwerelgän. Berençe qaraşqa, Säxnä tar ber dairäne – sänğät'kärlärne, yäğni artistlarnı, teatr ähellären qızıqsındıra torğan basma. Läkin jurnalda urnaştırılğan mäqälälärne uqığaç, anıñ sänğät söyuçän xalqıbızğa adreslağan ikänen añlıysıñ.

“Xel'sinkida küñelle oçraşu” digän yazmasında Ayrat Arslan 1977 yılda Finlyandiä başqalasına säyäxäte turında iskä ala. Jurnalnıñ tışlığınnan Xel'sinkiğa barğan törkemnän İlham Şakirov, Rimma İbrahimova, Ayrat Arslanov yılmayıp qarap tora. Ayrat abıy üzeneñ mäqäläsendä bolay dip yaza: “Çiklär yabıq, totalitar çorda bez, tatar artistları Suomi yaqlarına barıp, konsertlar quydıq, millättäşlärebez belän oçraşıp, duslaşıp qayttıq. Bezne Qazanğa ozatqanda, Finlyandiyadä yäşäwçe millättäşlärebez: “Bez moña xätle Tatarstan turında bernärsä belmi idek. Sez ike il arasında duslıqqa berençe suqmaqlarnı saluçılar buldığız” didelär”.

Xäzer inde çit illärgä yörü tabiği närsägä äylände. Şul uq Finlyandiyadä yäşägän tatarlar üzläre bezgä kilep spektakl' – konsertlar kürsätälär, Qazannan käläşlär alıp kitälär. Säxnädä xökümät citäkçeläre çığışı-qotlawları da, Rabit Batulla, Marsel' Galiev yazmaları da, Läbib Leron parodiäläre dä urın alğan. Qayber basmalardan ayırmalı bularaq, Säxnä avtorları 1nçe sanğa qısqa wä qızıqlı mäqälälär tuplağannar.

Tatarstan jurnalı soñğı yıllarda küzgä kürenep üzgärä. Zäwıqlı, zamança dizayn, qimmätle käğäz belän näşer itelgän basma general' direktorlar, ministrlar turında da, tabiplar, uqıtuçılar xaqında da ber di qızıq yaza, temalar häm problemalarnı törle yaqtan yaqtırta. Yün sanında türälärgä beraz kübräk iğtibar birelüe küzgä taşlana. Jurnal 2002 yıl citäkçese turındağı konkursqa bağışlanğan yazma belän açıla. Tatarstan buyınça İdel buyı federal' okrugınıñ inspektorı Marsel' Ğalimärdänov belän interv'yu, “Tatmedia” agentlığı citäkçese Marat Muratovnı, Tatarstan Prezidentınıñ iqtisat buyınça kiñäşçese Marat Safiullinnı uquçılarğa täqdir itü, professor Ağdäs Borhanovnıñ “Bügenge Räsäydä xakimiät kem qulında?” digän mäqäläse zur qızıqsınu belän uqıla. Soñğı waqıtta Rusiädä administrativ reforma uzdıru teması quyırtıla başladı. Bıyıl Tatarstan jurnalı 2nçe sanda “Кто обижает старшего брата?” (“Kem ölkän tuğannı qıyırsıta?”) digän mäqäläsen bastırıp çığarğan ide. Anda Tatarstanda yäşäwçe urıs milläte üzen niçek xis itä häm respublikada nindi urın tota digän sorawlarğa cawap ezlänä häm citäkçe dairälärdä tatarlar proporsiägä qarağanda, kübräk digän farazlarnıñ çınbarlıqqa turı kilmäwe xaqında süz bara.Obninsk şähärennän säyäsmän Eduard Samoylov bu mäqäläne uqıp , Tatarstan jurnalına “Пока Россия не развалилась'” (“Älegä Rusiä tarqalmadı”) digän yazma yullağan.Nigezdä Samoylov Rusiäneñ milli säyäsäten tänqitläp, xalıqlarnı yäşägän urınnarnı qısrıqlap çığaru ilne tarqaluğa kiterä dip sanıy. Mäqälä avtorın, berençe çiratta, Kavkazdan kitügä mäcbür bulğan urıslar probleması borçıy. Ul tora bara mondıy protsesslar üzäk Rusiägä dä küçärgä buldıra dip sanıy. Samoylovnıñ bu mäs’äläne yuridik yaqtan çişüne täqdim itüe, milli azçılıqlarnıñ üzläreñneñ cämğiätlären tözärgä kiräklege häm dinnär arasında dialog buldıru xaqındağı farazları belän isäpläşmi bulmıy. Äytergä kiräk, starşiy brat arasında bolay fikerläwçe säyäsmännär barmaq belän genä sanarlıq. Mäqäläneñ axırında Eduard Samoylov Tatarstandağı milli tolerantlıqnı, üzara dustanä yäşäwne iskä alıp ütä.

Damir Ğısmetdin. Qazan

XS
SM
MD
LG