Accessibility links

Кайнар хәбәр

Xalıqara krizis törkeme: Islamğa qarşı qırıs çaralar anı tağın da radikal''läşterä genä


Çirattağı yazma Üzäk Aziädäge xällär turında, xörmätle tıñlawçılar. Xalıqara krizis törkeme dip atalğan oyışma şuşı könnärdä üze ütkärgän ike tikşerenü näticälären bäyän itkän ide, annan kürengänçä, Üzäk Aziä xökümätläreneñ üz illärendäge urtaçıl häm radikal'' islamğa beler-belmäs ezärlekläwlär alıp baruwı bötenläy kire näticälärgä kiterä ala dielä.

Belgiädä urnaşqan şuşı xalıqara törkem dönyadağı nizaqlarnı xäl itü yulların ezläw belän şöğellänä häm ul xäzer, üze ütkärgän tikşerenülärgä nigezlänep, Üzäk Aziä däwlätlärenä islamğa qarata säyäsäten üzgärtüne, ezärlekläwlärgä bik ömetlänmäskä kiñäş itä. Ägär dä bu kiñäşkä qolaq salınmasa, töbäkne barı tik totrıqsızlanu ğına kötä dip kisätä Xalıqara krizis törkeme. Anıñ töp täqdime asılda - urtaçıl wä radikal'' islamnı ayıra belü, alarğa bertigez qarawnı beterü. "Urta Aziä: islam häm däwlät" digän xisabında törkem islamnıñ Üzbäkstan, Taciqstan, Törkmänstan, Qırğızstan wä Qazağstanda Sovetlar Berlege tarqalğannan soñ yañarış kiçerüwe, niçek häm nindi räweşkä kerep täräqqi itüwenä küzätü yasıy. Anda, "här ildä dä islamnıñ üsüwenä qarşı ezärlekläwlär törle däräcädä bulsa da, alarnıñ barısı da säyäsi islamnı, radikal''me ul, ällä urtaçılmı, kontrol itü yulın ezläde häm barısı da islamnı däwlät qoralı itep qullanırğa teläde" dielä. Bu uñaydan xisapta, dini xislär belderügä qarata artıq qırıs möğämälä kürsätü urınsız, barı tik alarnı bastıru häm ezärlekläwlärgä genä ömetlänü bötenläy kötelmägän näticälärgä kiterä ala digän fiker äytelä. Xalıqara krizis törkemeneñ Üzäk Aziä programması mödire David Lewis, "dini eşçänleklärgä qarata törleländerelmägän mönäsäbät kürsätü, yäğni urtalıqta toruçılarğa da, radikal''lärgä dä bertörle möğämälädä toru dinçelärne kiresençä radikal''läşterä genä" dip belderä. Küzätüçelär fikerençä, Üzäk Aziä illärendä islamğa qarşı qırıs säyäsät alıp baru xalıq arasında zur qänäğätsezlek tudıra häm säyäsi islamnı oppozitsiägä etärä. Xalıqara krizis törkemeneñ ikençe xisabı, anısı "Üzäk Aziädäge radikal'' islam: "Hezb-ut-Tährir"gä cawap qaytaru" dip atala, isemendä atalğan şuşı islam partiäse eşçänlegenä qarıy. 90-nçı yıllar urtasınnan birle radikal'' dini qaraşlarda torğan bu oyışma bar töbäk buylap üzenä meñlägän keşene cälep itte dip farazlana. Turıdan-turı köç qullanunı alğa sörmäsä dä "Hezb-ut-Tährir" bar möselman dönyasında, berençe çiratta Üzäk Aziädä, xäzerge dönyawi xökümätlärne bärep töşerep, anda islam xakimiaten kertüne häm şulay itep yañadan üzenä kürä möselman xälifäten qorunı yaqlıy. Xalıqara krizis törkeme, älege partiä bügenge köndä töbäktä iñ zur radikal'' islam xäräkäte bulıp tora, anıñ 15-tän alıp 20 meñgä xätle äğzası bar digän mäğlümat birä. Xisapta "Hezb-ut-Tährir" dini oyışmağa qarağanda kübräk säyäsi partiä bularaq bäyälänä, läkin berük waqıtta anıñ terror eşçänlegenä qatnaşı buluwın raslağan dälillär yuq dip äytelä. Üzäk Aziädäge illärneñ xakimiate isä radikal'' islamçılarnı üzlärenä qarşı häm bar dönya buylap terror alımnarı qullanuda ğäyepläp tora. "Hezb-ut-Tährir" turındağı ikençe xisap ta, Üzäk Aziädäge xökümätlärneñ üz illärendäge islamçılarğa qarata çamadan tış qırıs ezärlekläwlär alıp baruwı, älege partiä tarafdarları sanınıñ artuwına, anıñ üz eşçänlegendä çınnan da radikal'' alımnarğa küçä başlawına kiterä ala dip kisätä. Bu bigräk tä Üzbäkstanğa qarıy di Xalıqara krizis törkemeneñ Üzäk Aziä programması mödire David Lewis. Bu uñaydan ike xisapta da, dinçelär tiräsendäge moxitne üzgärtü, anı saflandıru, alarnı säyäsi eşçänlekkä cälep itü, ğomumän, Üzäk Aziä illärendäge ictimaği wäzğiatne irekländerü, älegä yabıq säyäsi sistemanı başqa subyektlarğa da açu kebek çaralar täqdim itelä.

Kärim Kamal, Praga.
XS
SM
MD
LG