28 noyäbrda yazuçı, şağir Adel Qutuynıñ tuuına 100 yıl tulaçaq, ä 27 fevrälda yazuçı Şärif Kamalğa 120 yäş bulır ide.
Adel Qutuy ğömerendä küp äsärlär yazsa da – povestlär, p'yesälar, xikäyälär, şiğerlär, – tatar ädäbiätın yaratuçılar anı kübesençä 1935 yılda dönya kürgän “Tapşırılmağan xatlar” poweste buyınça belälär. Bu “Tapşırılmağan xatlar” äsäre bik küp üzgä tellärgä tärcemä itelep, böten dönyada tatar ädäbiätına dan kiterde.
Noyäbr axırında Tatarstannan häm başqa tatarlar yäşägän töbäklärdän qunaqlar şağirneñ tuğan awılı Tatar Qınadıysına kiläçäklär. Bu awıl Penza ölkäseneñ Quznesk rayonında, rayon üzägennän 22 çaqrımda, Penza häm Ul'yän ölkäläreneñ näq çigendä urnaşqan. Tatar Qınadıysı şaqtıy zur awıl – monda 3000gä yaqın keşe tora.
Adel Qutuynıñ ätise Nurmoxammät Qutuyıv ğäiläse belän 1912 yılda Qınadıy awılınnan Samara ğubernasına Alekseyevski awılına küçä, a 1917 yılda dürt ğäilä Qutuyıvlar Samara şähärenä küçep urnaşalar. Adelşa Qutuyıv Samara şähärendä üzeneñ berençe şiğerlären urıs telendä yaza, ämma annan soñ 1920 yılda Qazanğa küçä häm anda tatar ädäbiätına xezmät itä başlıy.
Şağir, yazuçı, dramaturg Adel Qutuy 1942 yılda armiäğa kitä häm Böyek Watan suğışında qatnaşa. Ul suğış betkäç, 1945 yılnıñ 15 iyünendä, Pol'şada, Zgeş şähärendä, xärbi ğospitälda ülä.
Penza ölkäsendä Adel Qutuynıñ yübileyenda Mordowiänıñ Lämberä rayonı xalıq cır häm biyü ansamble “Umırzaya” da qatnaşırğa cıyına.
Mordowiäda üzendä dä tizdän zur yübiley bulaçaq. Monda 27 fevrälda yazuçıbız Şärif Kamalnıñ tuuına 120 yıl tulunı bilgeläp ütärlär.
Şärif Kamal xäzerge Ruzayıvqa şähäre belän yänäşädä urnaşqan Peşlä awılında 1884 yılda tuğan. 12 yäşennän 16 yäşenä qädär Mordowiänıñ xäzerge Romodan rayonı Läbäjä awılında mädräsädä uqığan. 1901 yılda Şärif Kamal Riğa şähärenä kitä, annan Törkiägä häm Misırğa bara. İke yıldan soñ kire Rusiäğa qayta, Uqrainada şaxtada eşli, Qaspiy diñgezendä balıq promısellarında eşli. Annan soñ Sankt-Peterburgta tatar mädräsäsendä uqıta. Monda, Rusiänıñ elekke başqalasında, 1905 yılnıñ 2nçe sentäbrendä axun Atawlla Bayazıytov oyıştırğan “Nur” isemle berençe tatar ğäzetäsı çığa başlıy. Bu ğäzetänıñ qorrektorı häm ber autorı da bulıp Şärif Kamal eşli. Ul “Nur” ğäzetında üzeneñ şiğerlären häm publitsistik mäqälälären bastıra. Ber yıldan artıq “Nur” ğäzetında eşlägännän soñ Şärif Kamal tuğan awılı Peşlägä qayta häm anda yaña açılğan dini bulmağan mäktäptä uqıta başlıy. Tuğan Peşlä awılında Şärif Kamal yazuçığa äwerelä – ul monda berençe proza äsären yaza – anıñ “Uyanu” isemle berençe xikäyäse 1909 yılda Orenburgta “Şura” jurnalında basıla. Ä inde 1910 yılda ul ğäiläse belän üze dä Orenburgqa küçep, şul jurnalda eşli başlıy.
Saranski şähärendä 2004 yılnıñ fevralendä Şärif Kamalnıñ yübileyenda mondağı muzıyka uçilişçesı şäkertläre häm uqıtuçıları oyıştırğan ber konsert bulaçaq. Bu konsertnı oyıştıruçı Adilä Ziniqowa üze dä Şärif Kamalnıñ yaqtaşı, ul da Peşlä awılında tuğan. Adilä Qazanda konserwatoriäda uqığan, annan soñ ozaq yıllar Qazaxstanda, Aqtübä qalasında muzıyka uçilişçesında eşlägän.
Ul 1997 yılda kire Mordowiäğa qayttı häm Saranskida muzıyka uçilişçesında uqıta başladı. Adilä Saranskida tatar muzıykasına, tatar woqalına tatar balaların öyrätü belän dä berniçä yıl mäşğül ide, ämma anıñ bu izge eşendä xaqimiätlärdän dä, tatar baylarınnan da yärdäm kilmägäç, qızğanıçqa qarşı, bu eş waqıtlıça tuqtatıldı.
Xäzer süz Adilä Ziniqowağa üzenä.
– Bezneñ Mordowiä cirendä tatar ädäbiätınıñ öç böyek klassiğı tuğan: Abdraxman Apsalyamov, Şärif Kamal, Hadi Taqtaş. 2004 yılda fevräl ayında Şärif Kamal tuuına 120 yıl bulaçaq. Mordowiä tatarları tizdän böyek yazuçıbıznıñ yübileyen xörmät itep bäyräm itäçäk. Minem uyımça, bäyrämne qızıqlı itep ütkärergä kiräk. Monda tatar xalıq köyläre, klassik kompozitorlar Salix Saydaşev, Färit Yarullin, Näcip Cihanov, Röstäm Yäxin muzıykası yañğırar. Şulay uq Tatarstannıñ xäzerge kompozitorları äsärläre dä başqarılır. Leontiy Petrowiç Kiryüqov isemendäge Saranski muzıyka uçilişçesı uquçıları häm uqıtuçıları äzerlägän konsert ütkäreläçäk. Minemçä, materiäl baylıqlar bezneñ tormışta – alar kitä häm kilä. Ä ruxi baylıqlar – alar mäñgelek häm qäderle. Bez tatar yäşlärendä millätebezneñ ğoref-ğädätlärenä mäxäbbätne ädäbiät, muzıyka, räsem sänğäte aşa tärbiälärgä tieş. Häm älbättä tatar telen dä yaxşı ğına öyränergä kiräk.
Irek Bikkinin, Mordowiä
Irek Bikkinin, Mordowiä
