Accessibility links

Кайнар хәбәр

Mordoviäneñ Lämberä rayonı Penzyatka awılında yaña mäktäp açıldı


Bıyıl Mordoviäda tatar tormışında elektä bulmağan küp kenä xällär buldı. Mäsälän, distälärçä yıllar buyına tatar awıllarında ber yaña mäktäp tä tözelmäde häm kapital' remont ta eşlänmäde, ä bıyıl, 1nçe sintäberdä, Lämberä rayonı Penzyatka awılında yaña mäktäp açıldı. Döres, bu tatar awılındağı yaña mäktäpne baştanayak yañadan tözemädelär, elektäge balalar baqçası binasın faydalandılar, anıñ yanına sport zalı tözep quyıp eşlädelär. Ämma mäktäp bik matur kilep çıqtı.

Işanmassız, bu mäktäp 96 kön eçendä tözelep bette. May ayında başladılar, ä 1nçe sintäberda inde Mordoviä başlığı Nikolay Merkuşkin bu mäktäpne üze kilep açıp ta cibärde.

Uzğan yıllarda, tatar awıllarında mäktäplär nindi genä naçar xäldä bulmasın, urıs-muqşı awıllarında ğına mäktäplär tözelä ide. Mäsälän, Lämberä rayonı Kırvi awılında yaña mäktäp sovet zamanında uq tözelä başlağan ide. Üzgärtep qoru başlanğaç bu tözeleş tuqtadı. Ämma 1996nçı yılda, Kırvi tatarları, üzläreneñ tırışlığı belän, Rusiä premyer-ministrı Viktor Çernomıyrdinğa qädär citelep, bu mäktäpne tözep beterergä diep aqça da tapqan idelär. Çernomırdinnıñ turıdan-turı quşuı belän Kırvi awılı mäktäbe tözeleşenä dip Mäskäwdän Mordoviägä aqça da töşkän ide. Ämma Mordoviä xaqimiätläre bu aqçalarnı İçalki rayonında urnaşqan ber mäktäp tözergä cibärälär häm şunıñ belän wässalam, – sovet zamanında tözelä başlağan Kırvi mäktäbeneñ beton bağanaları äle dä şulay qar häm yañğır astında toralar.

Niçek bolay Penzyatkağa yaña mäktäp tözelde soñ? Niçek bıyıl tatarlarğa da çirat citte dip xalıq ğacäplänä. Qayberäwläre monı Tatarstan prezidentı Mintimer Şäymievnıñ 4nçe martta Mordoviäğa Nikolay Merkuşkinnıñ inauguratsiäsenä kilüe belän bäylängän, dip farazlıylar. İmeş, Mintimer Şäymiev üzeneñ muqşı kollegası Niqolay Merkuşkinğa Mordoviä tatarlarınıñ zarlanuların citkezgän, di. Şul zarlanular arasında tatar awıllarında mäktäplär tözelmäwe, “Tatar gazetası”na aqça birelmäw, böek tatar ädipläre, yaqtaşlarıbız Hadi Taqtaş, Şärif Qamal häm Abdraxman Äpsälämovlarnıñ tuğan cirläre Mordoviädä muzeyları açılmawı häm başqa qayğı-xäsrätlär dä bulğan, di.

Niçek kenä bulmasın, Penzyatka awılı uquçıları häm uqıtuçıları xäzer bik bäxetle. Yaqtı häm irken klasslar, klasslarda ör-yaña cihazlar, sport zalında yaña sport kiräk-yaraqları. Äle kompyuter klassları da bar – iske mäktäptä alarnıñ ike kompyuterları bulğan, ä yaña uqu yılı başında alarğa tağı 7 kompyuter büläk itkännär.

Penzyatka awılı mäktäbendä tatar tele uqıtuçıları bulıp eşlägän Rawza Yumayıva häm Nadiä Maqsutova belän äñgämädän özeklär tıñlağız.

– Min Yumayıva Rawza Mukatdasovna, Penzyatka urta mäktäbendä tatar telen häm ädäbiät däreslären uqıtam.

– Min Maqsutova Nadiä Muxarryamovna, Penzyatka urta mäktäbeneñ tatar tele häm ädäbiät uqıtuçısı bulıp eşlim.

– Bezgä yaña mäktäp tözedelär. Mäktäbebez bik äybät. Bezgä inde bu bik zur bäxet buldı elkege iske mäktäpkä qarata – bez tuñmıybız. Andıy qayğılarbız yuq, räxätlänep, tırışıp eşlibez.

– Sezneñ Penzyatqa awılına, Saranski yanında uq bulğanğa häm monda krolik üsterü kompleksında eş bulğanğa, soñğı unbiş-yegerme yıl eçendä küp kenä urıs häm muqşı ğäiläläre küçep utırğan. Alarnıñ balaları, tatar awılında tuıp-üsep, tatar mäktäbenä uqırğa yörilär. Sez äytkän idegez inde, başlanğıç klasslarda böten bala, şular arasında urıs häm muqşılar da, älifba häm tatar telen öyränälär, dip. Ä bit sezneñ mäktäptä tatar telläre 11nçe klassqa qädär uqıtıla. 5nçe klasstan soñ urıs häm muqşı balaları tatar tele däreslärenä yöremilärme soñ?

– Bezneñ mäktäptä başlanğıç klasslarda tatar tellären, älifbanı böten rusı da, muqşısı da uqi. Ä inde 5nçe klassqa küçkäç, äti-äniläre, qaraşları alarnıñ tatar telenä naçarraq. Alar niçek äytälär, alarnıñ cawapları şundıy – VUZlarğa kergändä tatar tele kiräkmi dip. Şuña kürä, bez muqşılar, bezgä, muqşı respublikasında yäşägängä, bezgä tatar tele kiräkmi dip äytälär.

– Tatar tele däresläre waqıtında urıs häm muqşı balaları ni eşli?

– Därestä, çıqmıylar, üz öygä eşlärenme... Qayber olannar qızıqsınalar, cawap ta qaywaqıtta qaytaralar...

– Dimäk, urıs-muqşı balaları, teläsä, tatarça uqi, telämäsä, uqımıy, çönki ata-anaları quşmıy. Ä tatar ata-anaları tatar telen öyränügä niçek qarıylar?

– Qayber ata-ana üz tuğan telenä balaların qarşı tota. Nidän, min anı añlıy almıym.

– Bezdä inde härberebezdä dä şul uq problema. Äti-änilärebez, tatarlar bulsa da, bik tatar telenä inde, niçek äytiem, bitaraf. Qayber äti-änilär inde, balaların şul tatar telenä mäxäbbät belän qarasalar, alarnıñ balaları da bik tırışıp uqilar, öyränälär.

– Yaña mäktäptä sezgä bäxet öçen tağı närsä kiräk?

– Minem ber telägem – uquçılarım minem kebek ük tatar telen yaratsa idelär, tuğan tellären, bik äybät bulır ide. Min bik bäxetle bulır idem.

Bu tatar tele uqıtuçıları Rawza Yumayıva häm Nadiä Maqsutova ide.

Menä şul yaña açılğan Penzyatka mäktäbendä 28nçe noyäberdä “Tatar tele – mädäniätlär dialogında” isemle tatar mädäniätı bäyräme ütkärelde. Bäyrämne oyıştıruçılar arasında Mordoviänıñ mäğärif ministrlığı, Mordoviäneñ milli säyäsät buyınça däwlät komitetı häm Lämberä rayon mäğärif bülege.

Mordoviäneñ törle rayonnarınnan tatar tele uqıtuçıları, tatar mäktäpläreneñ direktorları irtä belän Penzyatka mäktäbenä cittelär. Alarğa irtänge çäy eçergäç, xucalar qunaqlarnı açıq däreslärgä çaqırdılar. Ä annan soñ Mordoviäda tatar telen uqıtu problemalarına bağışlanğan “Tügäräk östäl” başlandı.

“Tügäräk östäl”dän soñ sport programması häm Lämberä rayonınıñ törle üzeşçän sänğat kollektivları köçe belän konsert birelde. Yıraq tatar awıllarınnan kilgän tatar tele uqıtuçılarınıñ tatar mädäniätı bäyrämendä urıs häm muqşı cırlarınıñ mondıy küp buluı – 15 nomerdan 7 nomer ğına tatarnıqı ide – az ğına küñellären töşerde. “Urıs häm muqşı mädäniätları bäyrämnärendä tatar cırları bötenläy başqarılmıy bit, nigä tatar bäyrämendä gel tatar cırların ğına cırlamasqa”, digän fikerlär dä äytelde.

Penzyatka awılında ütkärelgän bu çaranıñ iñ qızıqlı süzlären Mordoviä mäğärif ministrı urınbasarı İvan Karpov äytte. Ul Lämberä rayon üzägeneñ berençe mäktäbe direktorı Şamil Kanteyev adresına şulay äytte (tsitata): “Artıq işetmiem tatar tele buyınça fakul'tativıgız turında söyläwne, sezneñ şundıy zur tatar awılındağı mäktäptä tatar tele kimendä predmet bularaq uqıtılırğa tieş”, dide. “Ä inde Aqsyun, Kırvi, Tavla häm başqa tatarlar ğına yäşägän awıllarda tatar tele predmet bularaq qına tügel, ä kimendä başlanğıç klasslarnıñ uqıtu tele bulırğa tieş”, dide İvan Karpov. Häm şunı östäde: “Qaysı direktorlar yaña milli säyäsätneñ citdi bulğanlığın añlamıy, alar belän ayırım söylärgä turı kiler”. Tsitata tämam.

Bu närsä? Tizdän Mordoviäda tatar mäktäplärendä tatar tele yañadan uqıtu tele statusı alırmı? Başlanğıç klasslarda ğına bulsa da, bu bik möhim bulır ide. Bu Mordoviä mäğärif ministrlığı, Mordoviä xaqimiätläreneñ milli säyäsäte üzgärä başlawımı, yäisä saylaw aldı kampaniäse barışındağı xäyläkär adımnar ğınamı? Waqıt kürsäter.

Şunsın da äytep kitärgä kiräk, bu tatar bäyrämendä, Mordoviädäge böten üzgä çaralar barışındağı kebek ük, “Berdäm Rusiä” öçen aktiv räweştä agitatsiä ütkärelde: Lämberä rayonı başlığı Käbir Al'myaşev ta, üzgä az-maz citäkçe urınnar alğan keşelär dä – bötenese ber tawıştan uqıtuçılarnı “Berdäm Rusiä” firqası öçen tawışların birüne soradı.

Azatlıq radiosı öçen Mordowiädän İrek Bikkinin.

XS
SM
MD
LG