Rusiäneñ ruxi tormışında çınnan da totalitar çorğa kire qaytu qurqınıçı barmı, mäğärif ölkäsendä bu çağılamı digän sorawğa cawap ezläp radiobıznıñ Mäskwädäge xäbärçese andağı urta mäktäplärneñ bersenä barıp, däwlät imtixannarına äzerlängän 11-nçe sıynıf uquçılarınıñ tarix däresendä bulıp qayttı. Andağı 17 yäşlek yeget-qızlar öçen Lenin, Stalin, Brejnev isemnäre, ğomumän, ruxi basınqılıq xökem itkän sovet däwere ütkän çor bulıp tora. Alar anı üz tormışında kiçermägän häm ul xaqta mäğlümatnı şul tarix däresleklärennän genä ala. Mäktäptä uqıtqan tarix möğällimäse Yekaterina Kozlova süzlärenä qarağanda, uquçılarğa şul çor xaqında xaq mäğlümat çitkerü qaywaqıt bik awır bula. Misal öçen, "üzgärtep qoru - perestroyka"dan soñ 15 yıl ütü belän Rusiädä yänä totalitar xakimiat urnaşa alamı digän sorawğa cawap ezlägändä, sovet çorın kürmägän yäşlärgä şul totalitar fikerläwneñ nidän ğibarät buluın añlatu, anıñ xäzerge tormışta da qayber çağılışları sizelä başlawın kürsätü ber dä ciñel tügel di tarix uqıtuçısı Yekaterina Kozlova. Şuşı eşen ul möhim ber prinsipqa nigezlänep alıp baruın äytä.
Audio, Yekaterina Kozlova
"Minem töp maqsatım - üz qaraşlarımnı taqmaw, uquçılarğa barı tik törle fikerlärne çağıldırğan mömkin qädär kübräk qaraşlarnı kürsätü. Şuşı yılğa qädär monı eşläw öçen däresleklär citärlek ide häm uquçılarğa saylaw mömkinlegen birep buldı. Bu üz çiratında alarğa tarix turındağı qaraşların kiñäytü mömkinlegen birä" di Mäskäwdäge tarix uqıtuçısı Yekaterina Kozlova. Ul telgä alğan törle däresleklärneñ berse bulıp İgor Dolutskineñ "İl tarixı, 20-nçe ğasır" digäne tora. Kozlova uñaylığın häm zamançalığın maqtap telgä alğan şuşı däreslek soñğı 10 däwamında qullanılıp kilde. Läkin xäzer ul äyläneştän töşep qalaçaq - Rusiäneñ Mäğärif ministrlığı Dolutski däreslegenä birgän elekke fatixasınnan waz kiçä. İlneñ Nikolay patşanı bärep töşerep Sovetlar Berlege tarqaluına qädär tarixın açıqlarğa tırışqan şuşı kitapnıñ här bülege uquçılarnı irekle fiker alışuğa etärgän törle sorawlar häm qarşılıqlı fikerlär bäyän itü belän tämamlana. Xäzerge Rusiägä bağışlanğan bülek azağında, bezdä çınnan da demokratiä urnaştımı digän soraw bar. Näq menä ul Mäğärif ministrlığındağı türälärgä oşamağan, alar anı "bar ütkänebezne, bar Rusiä xalqın mäsxäräläw" bulıp tora dip bäyäli. Tarixnı uqıtuda fiker qarşılıqlarınnan qurıqmağan, kiresençä, alarnıñ faydalı buluın beldergän Kozlova, prezident Putinneñ tarix däresleklären tieşle däräcädä "watandar" itü maqsatında räsmi tarixçılarnı bilgeläwenä dä bik borçılıp qarıy. Uzğan yıl ber törkem suğış veteranı Vladimir Putin belän oçraşqanda, tarix däresleklärendä sovet ğäskärläreneñ qaharmanlığı kürsätelmi digän şikayät beldergän ide. Yekaterina Kozlova fikerençä, anıñ eşe watandarlıq tärbiäläw tügel, ä tarixnı uqıtu. Watandar bulıp isä keşe tarix däreslärendä tügel, ä köndälek tormışında tärbiälänä, uqıtuçı öçen isä iñ möhime, şäkertlärneñ aldağı tormışında tarix turında döres fiker yörtä belüenä ireşü
Audio, Yekaterina Kozlova
"Alar inde üskändä ük watandar bulıp üsä, ä iñ möhime alarnıñ tormışnı belüe, şuña da alarnı törle yaqtan tärbiälärgä kiräk" di tarix uqıtuda törle fikerlelekne yaqlawçı möğällimä Yekaterina Kozlova. Läkin Rusiäneñ Mäğärif ministrlığı başqaça uylıy, ministr Vladimir Filipov, "kiläçäk däresleklärdä tarixnı bozuğa yünälderelgän yalğan liberalizm öçen urın bulmayaçaq" dip belderä. Däresleklärneñ näq menä federal'' ministrlıqta raslanuın iskä alğanda, Rusiädä tizdän tarix üze dä, sovet çorındağı tösle, Mäskäw tarafınnan raslanğan räweştä genä uqıtılaçaq dip äytergä mömkin.
Kärim Kamal, Praga
Audio, Yekaterina Kozlova
"Minem töp maqsatım - üz qaraşlarımnı taqmaw, uquçılarğa barı tik törle fikerlärne çağıldırğan mömkin qädär kübräk qaraşlarnı kürsätü. Şuşı yılğa qädär monı eşläw öçen däresleklär citärlek ide häm uquçılarğa saylaw mömkinlegen birep buldı. Bu üz çiratında alarğa tarix turındağı qaraşların kiñäytü mömkinlegen birä" di Mäskäwdäge tarix uqıtuçısı Yekaterina Kozlova. Ul telgä alğan törle däresleklärneñ berse bulıp İgor Dolutskineñ "İl tarixı, 20-nçe ğasır" digäne tora. Kozlova uñaylığın häm zamançalığın maqtap telgä alğan şuşı däreslek soñğı 10 däwamında qullanılıp kilde. Läkin xäzer ul äyläneştän töşep qalaçaq - Rusiäneñ Mäğärif ministrlığı Dolutski däreslegenä birgän elekke fatixasınnan waz kiçä. İlneñ Nikolay patşanı bärep töşerep Sovetlar Berlege tarqaluına qädär tarixın açıqlarğa tırışqan şuşı kitapnıñ här bülege uquçılarnı irekle fiker alışuğa etärgän törle sorawlar häm qarşılıqlı fikerlär bäyän itü belän tämamlana. Xäzerge Rusiägä bağışlanğan bülek azağında, bezdä çınnan da demokratiä urnaştımı digän soraw bar. Näq menä ul Mäğärif ministrlığındağı türälärgä oşamağan, alar anı "bar ütkänebezne, bar Rusiä xalqın mäsxäräläw" bulıp tora dip bäyäli. Tarixnı uqıtuda fiker qarşılıqlarınnan qurıqmağan, kiresençä, alarnıñ faydalı buluın beldergän Kozlova, prezident Putinneñ tarix däresleklären tieşle däräcädä "watandar" itü maqsatında räsmi tarixçılarnı bilgeläwenä dä bik borçılıp qarıy. Uzğan yıl ber törkem suğış veteranı Vladimir Putin belän oçraşqanda, tarix däresleklärendä sovet ğäskärläreneñ qaharmanlığı kürsätelmi digän şikayät beldergän ide. Yekaterina Kozlova fikerençä, anıñ eşe watandarlıq tärbiäläw tügel, ä tarixnı uqıtu. Watandar bulıp isä keşe tarix däreslärendä tügel, ä köndälek tormışında tärbiälänä, uqıtuçı öçen isä iñ möhime, şäkertlärneñ aldağı tormışında tarix turında döres fiker yörtä belüenä ireşü
Audio, Yekaterina Kozlova
"Alar inde üskändä ük watandar bulıp üsä, ä iñ möhime alarnıñ tormışnı belüe, şuña da alarnı törle yaqtan tärbiälärgä kiräk" di tarix uqıtuda törle fikerlelekne yaqlawçı möğällimä Yekaterina Kozlova. Läkin Rusiäneñ Mäğärif ministrlığı başqaça uylıy, ministr Vladimir Filipov, "kiläçäk däresleklärdä tarixnı bozuğa yünälderelgän yalğan liberalizm öçen urın bulmayaçaq" dip belderä. Däresleklärneñ näq menä federal'' ministrlıqta raslanuın iskä alğanda, Rusiädä tizdän tarix üze dä, sovet çorındağı tösle, Mäskäw tarafınnan raslanğan räweştä genä uqıtılaçaq dip äytergä mömkin.
Kärim Kamal, Praga