Accessibility links

Кайнар хәбәр

Törkiädän atnalıq küzәtü


Bu atnada Tөrkiyәneñ kөntәrtibendә berençe urında New York’ta BMO-nda barğan Kiper sөylәşülere tordı. Barlıq Tөrek gazeta hәm televiziәlәreneñ berençe-tөp xәbәrläre şul temağa bağışlanğan ide. Mәglüm1974-nçe yılda Kiperneñ Kөnyaq өleşeneñ Tөrek ğәskәre tarafınnan basıp alınuwı belәn urtaw ikegә bülengәn buldı. Tөrkiyә bu adımnı Greklarnıñ qorallı xөcemnere arqılı utrawdağı Tөreklәrneñ tormışları qurqınıç astında qalğaç atlağan ide. Şuşı kөnnen birle urtaw de facto tөnyaqtağı Tөrek, kөnyaqtağı Grek өleşlәrene bülengen rәweşte. Tөnyaqta iğlan itelgәn Tөnyaq Kiper Tөrek Cөmhüriyәte (TKTC) tik Tөrkiә tarafınnan ğına tanıla. Ә Grek өleşe isә barlıq illәr tarafınnan Kiper utrawınıñ de jure xuçası dip tanıla. İnde taraflar arasında niçә un yıllar dәwam itkәn ızgışnı çişü öçen BMO, Avropa Berlege (AB), AQŞ-nıñ da basımnarı belәn taraflar New Yorkta ikençe mәrtәbe oçraştılar. Utrawnıñ Grek hәm Tөrek liderları BMO küzәtüwendә söylәşülәr aşa problemanı çişәrgә tırışalar.. Kiper probleması çişelsә Tөrkiyә AB-nә әğzalıqqa ber adım tağın yaqınnaşqan bulaçaq. Şunıñ öçen Tөrkiyә territorial taşlamalar yasarğa tiyeş bulaçaq. İnde TKTC liderı Denktaş belәn Grek tarafınıñ liderı Papadapulos BMO General Sekretarı Kofi Annan küzәtüwendә sөylәşülәrge başladılar. Sөylәşülәrdәn nindi nәticә çığaçaq әlegә bilgese. Şulay da Tөrkiyәneñ seyәsi hәm ekonomik dairәlәre New Yorkta atlanğan hәr adım, өytelgәn hәr ber süzne diqqәt belen küzәtep baralar. Tabiği şuşı sөylәşülәrdәn hәmme keşe qәnәğәt tügel. Oppozitsiyedәge Cөmhuriyәt Xalıq Partiәse (CXP) lidere Deniz Baykal Premier Erdoğannı ğәyeplәp “Ul Kiper mәsәlәsendә Greklardan ber adım alda bulaçaqbız, di. Monı kem öçen eşli?” digәn soraw birde. Baykal şuşı Annan planı ğәmәlgә aşsa Kiperneñ kөnyağında ber millәt, ә tөnyağında ike millәt bulaçaq dip belderde. Bezne AB-nә almazlar dip әytü kөlkele. Kiperdә taşlamalar yasasaq, bu yulı Egey diñgezendә dә taşlamalar talәp itelәçәk digәn sözemtә yasadı. Tege yaqtan Türk-İş isemle xөnәr berleklәre konfederatsiyese dә Annan planı Greklarga territoriә birüne küz alda tota, bu xәvefle digәn qaraş belderde. Qısqası әle bu turıda baytaq süz kөreşterülәr bulaçaq buluğa oxşıy.

Atna azağına taban Tөrkiyәgә qabat qatı qış şartları kilde. İlneñ tөnyagında şәherlәrdә qatı qar yawımı transportqa tiskere yoğıntı yasadı.2000-nәn artıq awılğa totaşqan yullar yabıldı. Mәktәplәrdә uqular tuqtaldı. İstanbulda isә valilek Ginvar ayındağı xәlәkәtne küz aldında totıp bulsa kirәk, İstanbulda başlanğıç hәm urta mәktәplәrne pensihşәnbe hәm comğa kөnnerne yaptı. 12-nçe Fevral Pensihşәnbe kөn yanğır hәm qatı cil belәn başlağan qış, tөştәn soñ qar yawımı belәn yullarnı yaba başladı. Istanbulda dәwlәt dairәlerendә eşlegәnnәr dә tөştәn soñ өylәrenә cibәreldelәr. Şulay itep trafikada yaña ber xaos buldırmasqa tırışıldı. Politsiyә aftomaşinalarında tәgermeçkә bәyli torğan çılbırları bulmağannarnı yulğa çığudan tıydı. İstanbul Bөyek Şәhәr Bәlәdiyәse alarm vazğiyәtenә küçte.Farazlarğa kürә bu awır şartlar atna azağında betәçәk.

Bu atna sәyәsi vizitlar yağınnan da bik canlı ber atna buldı. Premier Erdoğan rәsmi vizit belәn Kөnyaq Koreanıñ başqalası Seoldә buldı. Anı Dәwlәt rәise Moo-Hyun Roh da qabul itte hәm Erdoğan xөrmetenә sıy mәclese birde. Şunda Tөrek ğәdәtlerenә tiskere dip xörmәt öçen bakal kütәrelmәwe jurnalistlarnıñ diqqeten cәlep itte. Erdoğan 1950’nçe yıllarda Kore suğışı waqtında şәhit töşkәn Tөrek ğәskәrlәreneñ ziratına da vizit yasadı. Ul biredә bolarnıñ qәberlәre Kiblağa qarıy mı dip soradı.

Bu atnada Tөrkiyәnәñ mөhim qunağı Misır Prezidentı Mөbarәk ide. Anı kollegası Sezer qabul itte. Ber kөnlek eş vizitında taraflar Ğıyraqtağı tәrәqqiәtlәr turında fiker alıştılar hәm Ğıyraq bülenmәskә tiyeş digәn urtaq fiker belderdelәr. Şulay uq İzrael-Fәlәstin konfliktın çişü mәsәlәsendә dә urtaq qaraş beldedelәr. Tege yaqtan bu atnada İzraelneñ oppozitsiәdәge Eşçe Partiәse lidere hәm elekke Tışqı Eşlәr Minestere Şimon Perez Ankaraga kilde. Ul Tışqı Eşlәr Minester Gül belәn oçraştı.

Bu atnada Xosusilaştıru Yuğarı Oyışması Tөrkiyәneñ iñ zur nefte eşkәrtü zavodı Tüpraş’nıñ paylarınıñ 65,76 %-ın 1 milyar da 302 million dolarğa Efremov Kautchuk GmbH’ğa satıluwın tәsdiqlәde. Qarar .”Rәsmi Gazeta”da iğlan itelde . Şuña küre, Tatneftneñ 60 kөn eçendә kileşügә qul quyıp aqça tülewenә genә qalğan ide. Petrol-İş xөnәr berlege isә Efremov burçı bulğan ber şirkәt, Almanyada adrese yuq, şuşı şirkәtneñ 49 % payına iә bulgan Penix isә Virgin urtawlarında tөzelgәn, qara aqça aqlaw belәn şөgellәnә digәn dәgvә kütәrde hәm mәxkәmәgә mörәcәğәt itte. Vazğiәt “Financial Times” gazetasınıñ yazuwınça, Tatneftneñ azçılıq payına iә bulğannarnıñ Premier Erdoğanğa mörәcәğәt itep, Efremov Kautchuk AQŞ hәm Rossiә qanunnarın boza, şul sәbәple Tüpraşnıñ payların satu eşen tuqtatırğa çaqıruları arqılı tağın da qatmarlıraq tös aldı. Bu turıda “Hürriyet” gazetası da yazdı. Inde Premier nindi adım ataçaq şul kötelә.

Әxtәm İbrahim, İstanbul
XS
SM
MD
LG