Berniçä atnağa suzılaçaq xärbi maneverlar , prezident saylaularınan alda Russiäneñ atom töş qoralları ölkäsendä super dävlät häm Putinneñ global citäkçe buluın kürsätüne maqsät itep quyğan ide bulsa kiräk. Ber ük vaqıtta Barents dingezendäge maneverlar Kurs fäciğşäsenä noqta quyunı da küz aldında totqandır. Läkin, maneverlar planlanğança barıp çıqmadı. Putin küzätep torğanda , başqa suastı köymäsennän ike qitğäara raketanı atu planı barıp çıqmadı. Qayber mätbuğat çaraları moña şul yaki bu texnik citeşsezlek säbäp buldı dip beldergändä, komandirlar ozaq vaqıt endäşmiçä torğannan soñ, xärbi dingez köçläre ştab başlığı admiral Vladimer Kuroyedov sınaular planlanğança bardı, baştan uq raketalarnı virtual atu ğına planlanğan ide dip belderde. Qitğäara atom raketaların oşırunıñ uñışsız bulıp çığuın admiralnıñ yäşerergä tırışu, dävlät kontrolendäge televideniälärneñ monı telgä almauı häm prezident Putinneñ soñğı könärdäge eşçänlege Russiä alğa tügel, ä artqa bara digän fiker uyata. Uzğan Pänçeşämbedä, Putin üz taraftarları aldında yasağan çığışında soñğı berniçä yıldağı uñışlar häm kiläçäk turında optemistik ruxta söyläde. Vesti üzeneñ programmasın özep bu çığışnı tulısınça häm tönne qabatlap tapşırdı. Şuşı çığış saylaualdı kampaniäsendä tügel, ä küberäk KPSS qorıltaylarında yasalğan çığışlarnı xäterlätte. Anıñ SSSRnıñ cimerelüe milli fäciğä buldı dip belderüe sovet çorın sağınu bulıp tora. Poilitik küzätüçe Andrey Piontkovskiynıñ Moscow Timesqa belderüenä qarağanda, Stil yaqtan ul SSSRğa küberäk turı kilä. Putinneñ SSSR cimerelgännän soñ ütkärelä torğan iñ zur xärbi maneverlar başlar aldınnan SSSRnıñ nigezdä atom köçlärenä nigezlängän quäte , dönyada köçlär balansın totu faktorı buldı häm bez ul quätne saqlayaçaqbız dip belderüe dä nostaliäne çağıldıra. Putinneñ atom suastı köymäsennän torıp maneverlarnı küzätüe dä, dävlät televizorlarınıñ monı ber tuqtausız häm ozın itterep yaqtırtuı da üzençälekle. Saqlanu buyınça belgeç Pavel Felgenhauerneñ radiobız xäbärçesenä belderüenä qarağanda, Putinneñ suastı korabında buluınıñ simvlik ähämiäte genä bar. Çönki çın konfliktlarda başkomandir ber vaqıtta da suastı köymäsendä bulmasqa tieş.
Audio
"Baş komandirnıñ atom suğışı simulätsiälängän manever vaqıtında suastı köymäsendä buluı bötenläy urınsız . Çänki suğış vaqıtında suastı köymäse belän ber nindi dä kommunikatsiä bulmasqa tieş. "
Çönki suastı köymäsenneñ qayda buluı bilgesez bulırğa , ä inde başkomandir barlıq xärbi köçlär belän elemtädä torırğa tieş. Läkin, älbättä, prezidentnıñ suastı köymäsendä torıp maneverlarnıñ uñışlığın küzätüe, informatsiäne dävlät televideniäsennän genä alğan ğadi rus keşesendä nindi köçle prezident digän täsir qaldıra. Ä inde prezidentnıñ här adımın dirälek kürästep torğan dävlät televideniälärneñ artıq tırışlığı tiskäre täsir genä yasadı. Putin kötte , kötte , kötte häm 25 minuttan soñ qitğäara raketanıñ şartlatıla almauı añlaşılğaç, ber süz dä äytmiçä suastı köymäsenä kerep tä kitte. Bügen dä suastı köymäsennän oçırılğan ber qitğäara raketanı, ul bilgelägän kurstan ayırılğaç, şartlatıp yuq itärä turı kilde. Ä dävlät televideniäläre närsäne kürsätte? Putinneñ Plesets kosmodromında xärbi satalititnı uñışlı räveştä oçırıluın küzätüe häm xärbi dingez küçläre kiemendä kadetlar belän tö]ke aş aşauın. Dävlät televideniäläreneñ eşçänlege sovet çorın iskä töşerä baçladı. İnde alar tağı da artırıp cibärsälär, monıñ faydadan küberäk zian kiterü ixtimal. Xalıqnıñ Brejnevneñ zur ciñülär turındağı belderülärenä qarata mäzäklär uylap çığaruın onıtmasqa kiräk. Älbättä, maneverlardağı uñışsızlıq öçen dingez köçläre komandirların da ğäyepläp bulmıy. Xäörbi dingez köçläre azıraq resurslar belän küberäk vazıyfalar ütärgä tieş. SSSR cimerelgännän birle fondlar cetmi. 2001-nçe yıldan başlap xärbi budjet artırıla başlasa da, xärbi dingez köçlärenä birelgän aqça artmağan. Xärbi künegülär Russiäneñ xärbi quäten kürsätü maqsäte belän oyıştırıldı . Näticäse kiresençä bulaçaq kebek. Läkin, admirallarğa häm Putingä ällä borçılırğa kiräkmi. Kursk fäciğäse belän bulğandağı xällär qabatlanmas. Oslodagı Xalıqara Tınıçlıq Tikeşenü İnstitutı belgeçe Pavel Bayev raketa uñışsızlıı häm moşa räsmi reaksiä turında Radiobız xäbärçesenä bolay dide.
Audio
"Alar başqa närsä eşli almaslar ide. Xärbilär öçen abruynı saqlap qalu bik möhim. Kurs fäciğäsennän ber genä bulsa da sabaq alındı , ul da bulsa informatsiäneñ taraluın yaxşıraq kontrol itü kiräklege. Annan başqa alarğa başqaça xäräkät itü öçen basım da yuq kebek, çänki ildäge infromatsiä qatı kontrol astında."
Şulay dävlät mediası Putin turında propogandasın dävam itteräçäk. Ul hiç yu digändä saylaularğa qädäre xäbräläräd berençe urınnı biläp toraçaq. Tik 2000-nñe yılğı prezident saylauları aldınan bulğan vaqiğä qabatlanmayaçaq häm televi8deniädä dä kürsätelmiäçäk. Anıñ xärbi oçqıç belän Çeçnägä baruı. Putin kiresençä, saylauçılar Çeçnä mäsäläsen onıtsınnar dip teli.
Färit İdelle, Praga .
Audio
"Baş komandirnıñ atom suğışı simulätsiälängän manever vaqıtında suastı köymäsendä buluı bötenläy urınsız . Çänki suğış vaqıtında suastı köymäse belän ber nindi dä kommunikatsiä bulmasqa tieş. "
Çönki suastı köymäsenneñ qayda buluı bilgesez bulırğa , ä inde başkomandir barlıq xärbi köçlär belän elemtädä torırğa tieş. Läkin, älbättä, prezidentnıñ suastı köymäsendä torıp maneverlarnıñ uñışlığın küzätüe, informatsiäne dävlät televideniäsennän genä alğan ğadi rus keşesendä nindi köçle prezident digän täsir qaldıra. Ä inde prezidentnıñ här adımın dirälek kürästep torğan dävlät televideniälärneñ artıq tırışlığı tiskäre täsir genä yasadı. Putin kötte , kötte , kötte häm 25 minuttan soñ qitğäara raketanıñ şartlatıla almauı añlaşılğaç, ber süz dä äytmiçä suastı köymäsenä kerep tä kitte. Bügen dä suastı köymäsennän oçırılğan ber qitğäara raketanı, ul bilgelägän kurstan ayırılğaç, şartlatıp yuq itärä turı kilde. Ä dävlät televideniäläre närsäne kürsätte? Putinneñ Plesets kosmodromında xärbi satalititnı uñışlı räveştä oçırıluın küzätüe häm xärbi dingez küçläre kiemendä kadetlar belän tö]ke aş aşauın. Dävlät televideniäläreneñ eşçänlege sovet çorın iskä töşerä baçladı. İnde alar tağı da artırıp cibärsälär, monıñ faydadan küberäk zian kiterü ixtimal. Xalıqnıñ Brejnevneñ zur ciñülär turındağı belderülärenä qarata mäzäklär uylap çığaruın onıtmasqa kiräk. Älbättä, maneverlardağı uñışsızlıq öçen dingez köçläre komandirların da ğäyepläp bulmıy. Xäörbi dingez köçläre azıraq resurslar belän küberäk vazıyfalar ütärgä tieş. SSSR cimerelgännän birle fondlar cetmi. 2001-nçe yıldan başlap xärbi budjet artırıla başlasa da, xärbi dingez köçlärenä birelgän aqça artmağan. Xärbi künegülär Russiäneñ xärbi quäten kürsätü maqsäte belän oyıştırıldı . Näticäse kiresençä bulaçaq kebek. Läkin, admirallarğa häm Putingä ällä borçılırğa kiräkmi. Kursk fäciğäse belän bulğandağı xällär qabatlanmas. Oslodagı Xalıqara Tınıçlıq Tikeşenü İnstitutı belgeçe Pavel Bayev raketa uñışsızlıı häm moşa räsmi reaksiä turında Radiobız xäbärçesenä bolay dide.
Audio
"Alar başqa närsä eşli almaslar ide. Xärbilär öçen abruynı saqlap qalu bik möhim. Kurs fäciğäsennän ber genä bulsa da sabaq alındı , ul da bulsa informatsiäneñ taraluın yaxşıraq kontrol itü kiräklege. Annan başqa alarğa başqaça xäräkät itü öçen basım da yuq kebek, çänki ildäge infromatsiä qatı kontrol astında."
Şulay dävlät mediası Putin turında propogandasın dävam itteräçäk. Ul hiç yu digändä saylaularğa qädäre xäbräläräd berençe urınnı biläp toraçaq. Tik 2000-nñe yılğı prezident saylauları aldınan bulğan vaqiğä qabatlanmayaçaq häm televi8deniädä dä kürsätelmiäçäk. Anıñ xärbi oçqıç belän Çeçnägä baruı. Putin kiresençä, saylauçılar Çeçnä mäsäläsen onıtsınnar dip teli.
Färit İdelle, Praga .