Accessibility links

Кайнар хәбәр

Sadri Maqsudi mirası saqlanırmı?


Sadri Maqsudi - tatarlar arasında tirän belemle, kiñ qolaçlı säyäsätçe häm ğalim bulğan. Berençe bularaq tatarlar isemen Awrupa säyäsi dönyasına alıp çıqqan. Bügen konferensiädä dä süz ayıruça şul xaqta bardı. Bötendönya tatar kongressı Başqarma komitetı xezmätkäre Mars Tuqaev “Sadri Maqsudi häm “Törek uçaqları cämğiäte” digän çığışında anıñ Törkiädä başqarğan xezmätläre turında bäyän itte. Çınnan da Sadri Maqsudineñ soñğı 32 yıl ğömere Törkiädä uzğan. Xäzerge waqıtta Anqarada anıñ onığı Gönül Pultar ğömer kiçerä. Tarix fännäre kandidatı Färidä Ğaffarova Sadri Maqsudinıñ onıqları belän söyläşep, ğomumän anıñ tormışı belän tanışıp maxsus kitap ta çığardı. Äydägez üzen tıñlap qarıyq.

Sadri Maqsudinıñ barlıq arxivı onığı Gönüldä saqlana. Ul Törkiä universitetında uqıttı, xäzer pensioner. Ul barlıq arxivnı Ostrovskiy uramında tözelergä tieşle muzeyğa birmäkçe ide. Ämma şähär başlığı muzey bulır disä dä, xäzer anda ofis tözilär. Ä materiallar çemodanda yata häm iskerä.

Äytergä kiräk, Sadri Maqsudinıñ tormışı kiñqırlı. Ul 1906nçı yılnı Sorbonna universitetın tämamlap, yurist diplomı ala. Milli xislär belän tulıp, Qazanğa qayta häm şuşı yıldan anıñ millät yulındağı olı eşçänlege başlana. Bu waqıtta Rusiädä ikençe Däwlät Dumasına saylawlar bara häm “Möselman ittifağı” firqäse äğzası bulğan 26 yäşlek Sadri Maqsudi tatarlar arasınnan berençe bulıp Däwlät Dumasına deputat bulıp saylana.

Sadri Maqsudi Rusiä Däwlät Dumasına mönbärennän törle qanun proyektların qarağanda möselman xalıqların yaqlap, rus milläte belän bertigez xoquqlar taläp itep çığışlar yasıy. Uqu-uqıtu, yal könnärenä, byudjetqa qağılışlı zakon proyektların qarağanda tatar millätenä, möselman xalıqlarına tulı irek taläp itep, ul küp kenä deputatlarnı şaqqattıra.

Läkin rus şovinistlarınnan torğan Däwlät Duması möselman xalıqları öçen, möselman fraksiäse taläp itkän ber genä tözätmäne dä kertmi. Ämma şulay da alarnıñ täqdime belän 1912nçe yıldan möselman xalıqlarınıñ din ähelläre xärbi xezmätkä alınmıy başlıy. Bu berençe häm soñğı ciñü bula. Çönki 1912nçe yılnıñ sentäberendä III Däwlät Duması yabıla. Ä dürtençe Dumağa saylawlarda Sadri Maqsudi kandidaturası ütmi.

Landış Xarrasova.

XS
SM
MD
LG