Accessibility links

Terrorda ğäyeplängän citäkçelärne üterü xalıqara xoquq nigezendä bula alamı: BMO komissiäse yuq dip isäpli


"Xämäs"neñ ruxi yulbaşçısı şäyex Yäsinne üterü dönyada qarşılıqlı fikerlär häm tänqit uyatsa da, İzrail üzenä qarşı terror suğışı alıp barğan radikal'' törkemnärgä qarata alarnıñ citäkçelären üterü säyäsäten kiläçäktä dä däwam itäçägen belderä. Suğış xälendä bulmağan oçraqta da nindi dä bulsa il üz doşmannarınnan şulay ciñel genä qotıla alamı? Terrorğa qarşı köräş elekke qağidälärne şul qädär üzgärtteme?

İzrail üzenä qarşı terror suğışı alıp barğan "Xämäs" xäräkäte citäkçelären üterü säyäsäten kiläçäktä dä däwam itäçägen belderä. Yähüd yağı fikerençä, İzrail iminlegen barı tik fälästin radikallarına qarşı nıq toru häm höcümçän bulu ğına tä''min itä ala. Berniçä kön elek İzrail xärbiläre boralaqtan ut açıp "Xämäs"neñ ruxi yulbaşçısı şäyex Äxmät Yäsinne ütergän ide. Dönyada bu nigezdä tänqit häm qarşılıqlı fikerlär uyattı, ä menä Quşma Ştatlar İzrail xökümäteneñ Yasinne yuq itärgä buluın "tirän borçılu" uyatırlıq dip kenä bäyäläde. Alay ğına da tügel, prezident Bush monı İzrailneñ üz-üzen yaqlaw xoquqına bäyläde.

Audio, George Bush

"İzrailneñ üzen terrordan saqlaw xoquqı bar häm ul şul xoquqın ğämälgä quyğanda, solıxqa ireşü yulında qalu kiräklegen istä totarğa tieş" dip belderä amerikan prezidentı. Jenevadağı İminlek säyäsäte üzäge mödire Shahran Chubin süzlärenä qarağanda, Quşma Ştatlarğa İzrailne bu ölkädä tänqitläw şaqtıy awır, çönki terrorğa qarşı toruda Washington üze dä näq şulay uq eş itä.

Audio, Shahran Chubin

"Kemneñ terrorçı buluı xaqında İzrailgä aqıl öyrätü amerikannar öçen bik awır eş. Terrorğa, ayırım alğanda Osama bin Ladenğa qarşı üzläre çiklänmägän köräş alıp barğanda, İzrailgä, sez başqaça eşlärgä tieş dip äytü qıyın" di Shahran Chubin. 2001-neñ 11-nçe sintäbr waqiğälärennän soñ Quşma Ştatlar citäkçelege, Osama bin Ladennı häm "äl-Qaidä"neñ başqa yuğarı citäkçelären yuq itü maqsatında, Üzäk küzläw idaräsenä, 25 yıl elek tıyılğan çit illärdä üterülär oyıştıru xoquqın kire qaytarğan ide. Şuña kürä mäxkämäsez üterülär, höcümnär oyıştıru qanunime, tügelme digän soraw bik aktual'' bügenge köndä. Xalıqara Qızıl xac/Qızıl ay cämğiate wäkile Antonella Notari fikerençä, Jeneva konvensiäsenä nigezlängän ğädäti qağidä şul - suğış waqıtında sivil xädäflärgä ut açılmasqa, höcümnär yasalmasqa tieş. Ägär dä inde sivil ber şäxes suğışqa quşıla ikän, ul üzen konvensiä nigezendäge yaqlawdan mäxrüm itä di Xalıqara Qızıl xac wäkile. Yäsin, älbättä, İzrailgä qarşı qoral kütärep köräşmäde, läkin yähüd yağı anı, intihar höcümnären oyıştıruğa häm äzerläwgä turıdan-turı qatnaşuda ğäyepläp kilde, şul säbäple anı suğış qırındağı keşegä tiñläde. Terrorğa qarşı köräşneñ çişelmägän tağın ber üzençälege bar - ul törle illärneñ qorallı köçläre arasında barğan qädäti suğış tügel. Anda formal'' töstä suğış iğlan itü dä yuq. Yänä Shahran Chubin.

Audio, Shahran Chubin

"Bu ber, anıq çikläre bilgelänmägän, başı, azağı kürenmägän, açıq doşmannarı bulmağan, tuqtalmağan suğış" di Shahran Chubin. Ä menä ikençe ber belgeç, Londondağı King''s Collegeda suğış mäs''älälären tikşerüçe Ephraim Karsh, suğışnıñ räsmi töstä iğlan itelü-itelmäwe möhim tügel, iskä barı tik çınbarlıqtağı xällär alınırğa tieş dip belderä.

Audio, Ephraim Karsh

"Älbättä bu suğış, ägär dä sezneñ şähärlär daimi räweştä bombalana ikän, monı tağın bi dip atap bula?" di Karsh islam radikallarınıñ İzrailgä qarşı höcümnäre turında. Şuña da ul şäyex Yäsinne üterü xalıqara qanunnı bozu tügel dip isäpli. Şuşı ölkädäge fiker törlelege, terrorğa qarşı alıp barılğan suğışnıñ elekke qağidälär belän qarşılıqqa kerüen kürsätä. Mäs''äläneñ qarşılıqlı buluın Berläşkän Millätlärneñ keşe xoquqları komissiäsendäge xällär dä isbatlıy - çärşämbedä anda İzrailneñ ğäyex Yäsinne üterüen xökem itkän qarar qabul itelde. Bu İslam konferensiäse illäre tarafınnan täqdim itelgän ide, anı 31 ilneñ, ayırım alğanda Rusiä, Hindstan, Argentina, Braziliä, Kuba kebek illärneñ wäkilläre yaqlap çıqtı, barı tik Quşma Ştatlar häm Awstraliä genä qarşı buldı.

Kärim Kamal, Praga
XS
SM
MD
LG