Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ğiraq totqınnarın cäberläw ğämällärenä yuğarı xärbi citäkçelär küz yomğan, dip belderä amerikan belgeçe


Amerikan xärbiläre Ğiraq törmäsendä totqınnarğa qarata qılğan wäxşileklär tiräsendä cancal köçäyä bara. AQŞ prezidentı George Bush bu ğämällärne ayırım oçraq, berniçä namussız xärbineñ qılanışı dip añlattı. Ä menä Washingtondağı Strategik tikşerenülär üzäge belgeçe Anthony Cordesman fikerençä, monıñ tamırları tiränräk: amerikan armiäsendäge käyeflär, yuğarı citäkçelärneñ bu wäxşilekkä küz yomuınnan kilä.

Washingtonnıñ bu xällärgä räsmi qaraşı şul: Äbü Ğraib törmäsendä totqınnarğa qarata bulğan wäxşileklär berniçä tübän däräcä soldatnıñ ğämäle bulıp tora häm bar amerikan armiäseneñ Ğiraqtağı eşçänlegen çağıldırmıy. Düşämbedä amerikan prezidentı George Bush saqlanu ministrlığına kilep bolay dide:

Audio (George Bush)

"Berniçä mondıy oçraqnıñ ğömüm eşne mäsxärä itüwen kürü – awır, ämmä Äbü Ğraib törmäsendä bulğan xällär Ğiraqta xezmät itkän 200 meñnän artıq xärbineñ eşçänlegen çağıldırmıy."

Äbü Ğraib tärmäsendä totqınnarğa qarata wäxşilek qılğan 7 xärbigä ğäyepläw belderelde. Ämmä belgeçlär fikerençä, totqınnarnı cäberläw oçraqları bu 7 keşe belän genä çiklänmi. Alay ğına tügel, amerikan armiäsendä mondıy ğämällärgä bitaraflıq, küz yomu bar, häm bu yuğarı citäkçelärdän kilä, di alar.

Anthony Cordesman, zamanında Pentagon häm Däwlät departamentı öçen eşlägän küzläw belgeçe, xäzer Washingtondağı Strategik tikşerenülär üzägendä eşli. Äle genä Ğiratqa bulıp qayttı. Anıñ süzlärençä, amerikan xärbilärendä 2001 yıl 11 sintäber xöcümnärennän qalğan näfrät saqlana. Şuşı ruxtağı xärbi citäkçelär Ğiraq toqınnarına qarata qılınğan wäxşileklärgä küz yoma:

Audio (Anthony Cordesman)

"Minemçä, törle däräcädäge citäkçelär üzlären döres totmağan. Häm bu mäglüm xällärgä kitergän. Küräseñ, 11 sintäberdän soñ xärbilärdä, kiräk çağında, äytik mäglümät alu öçen, totqınnarnıñ cäberlänüenä küz yomarğa bula, digän qaraş bar."

Cordesman süzlärençä, bu xäl Ğiraqta ğına tügel, ä misal öçen Guantanamo nığıtmasında da bulırğa mömkin. Ğiraq törmäsendäge xällär turında mäglümät taralğannan soñ, Pentagon başlığın urınınnan kitergä çaqırğan öndäwlär köçäydğe. Donlad Rumsfeld bu xällär turında berniçä ay aldan belsä dä, tieşle çaralar kürmäwdä ğäyeplänä. Şulay da, Cordesman fikerençä, Rumsfeldnı ğäyepläw öçen älegä citärlek mäğlümät yuq. Belgeç äytüençä, törmädäge cäberläwlär uzğan yıl Ğiraqtağı ğisyançılarnıñ amerikan xärbilärenä qarşı baş kütärü waqıtına turı kilä. Küräseñ, xärbilär baş kütärüçelär xaqında mäglämät alırğa tırışqan. Ämmä soraşu waqıtında köç qullanu bik siräk näticä birä, di Anthony Cordesman:

Audio (Anthony Cordesman)

"Monıñ ber mäğnäse yuq, çönki näticädä yaña doşmannar tua, törmä opozitsiä ürçetü urınına, totqınnarnıñ ğailäläre, yaqınnarı – doşmanğa äylänä."

Äbü Ğraib törmäsendä wäxşileklär qılğan amerikan xärbiläre xäzer, bezgä Jeneva konvensiäsen añlatuçı bulmadı dip aqlanırğa mataşa. Cordesman bu aqlanularnı kire qağa. Närsäneñ yaxşı, närsäneñ naçar ikänen här mäktäp balası belä, di ul.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG