Accessibility links

“Qazan utları” jurnalınıñ May sanına küzätü. Ädäbiät ğalime Ramil İslamov söyli


Çirattağı matbuğat küzätüendä, bez sezne «Qazan utları» jurnalınıñ 5саны belän tanıştırabız.Bu tapşıruğa bez filologiä fännäre doktorı, Tatarstan Fännär akademiäse Ğalimcan İbrahimov isemendäge tel, ädäbiät häm sänğät institutınıñ ädäbiät belem bülege mödire.-Ramil İslamovnı çaqırdıq. Rämil äfände «Qazan utları» jurnalı ul, küp qatlaw uquçılarnı cälep itkän jurnal. Anı yäşlärdä, olılar da uqıy. Anı awılda da, şähärdä dä aldıralar. Jurnalnıñ bu 5 sanı närsä belän üzenä cälep itä soñ?Rämil İslamov:Jurnalnıñ 5 sanında«Şiğriät häm çäçmä» äsärlär rubrikasında Şäwkät Ğädelşanıñ, Cäwdät Söläymanovnıñ, Röstäm Mirğalimneñ, Wazıyx Fatixovnıñ şiğerläre, Foat Sadrievnıñ«Bäxetsezlär bäxete»dip atalğan romanınıñ däwamı, Qıyam Miñlebaevnıñ «Aqıllı atın maqtar» romanınnan özek, Vladimir Lavrişkonıñ«Küñel dulqınnarı» digän baş astında qısqa-qısqa berniçä çäçmä äsäre bastırılğan.M.B.Şiğriät dönyasında şağirlärdä urtaq yünäleşlär çağılamı? Närsä turında xıyallana şağirlär?Rämil İslamov:Şağirlärne berläştergän tema şul: alarnı mäxäbbät , lirik, fälsäfi uylanular tematikası häm ğomumän, bügenge köndäge tormış turındağı uylanular berläşterä»,- dip äytergä mömkin. Çäçmä äsärlärgä kilsäk Foat Sadriyıvnıñ «Bäxetsezlär bäxete» dip atalğan trilogiäse uquçılarğa inde tanış. Avtor nindi mäs'älälär kütärä soñ ?Äsärdä KPSS idärä itkän waqıtta älege strukturalardağı xällär, şul zamandağı wäzğıät , keşelärneñ ber-berse belän mönäsäbätläre.Romanda şulay uq mäxäbbät , atalar häm balalar, keçkenä keşe mäs’äläläre dä yuq dip äytep bulmıy.M.B. Ä şulay da äsärneñ ürnäk bulırlıq töp geroe barmı?R.İ. Älege sorawğa kistertep kenä äytüe bik ciñel tügel . Çönki äsär äle basılıp betmägän.Äsärdäge töp geroy İrek Sabitov törle tormış qatlawların ütep älege waqıtta eçkeçelekkä sabışıp, tormışnıñ iñ tübän töpkelenä tägäräw waqıtında taswirlana. Minem uyımça avtor töp geroynı tormış batqaqlığınnan , upqın töbennän kütärep, uñay geroy räweşendä taswirlap,alğa çığarır digän fikerdä qalam. Härxäldä äsärneñ eçtälek häm fiker söreşennän min älegä şunı küzallıym.B.«Qazan utları» jurnalında «Zaman geroye»»digän diskussiägä küçäbez. Jurnalnıñ bu sanında tanılğan yazuçı,tänqıytçe, ğalim- Rafail' Mostafin, üzeneñ «Çorlar çatındağı üzgäreşlär»,-dip atalğan mäqäläse belän çığış yasağan.Ul xäzerge zaman geroyın Fakil Safinnıñ «Sataşıp atqan tañ» romanında küruen yaza. Häm monı äsärgä qısqaça analiz belän dälilli. M.BM. Rämil äfände bu diskussiä rubrikasında bıyıl basılıp çıqqan äsärlärdä dä häm älege äsärdä dä quyılğan sorawğa cawap barmı? R.İ.Qızğanıçqa qarşı ber genä avtor da täğäyen genä quyılğan sorawğa cawap birä almağan. Ämma omtılışlar bar. «Qazan utları» jurnalı üze dä bu diskussiädä soñğı 20елда yazılğan äsärlär turında süz alıp barunı küz aldına quya. Bu cämğıätneñ krizis kiçergän çorı.Zaman geroye bulğaç ul, härxäldä soñğı 10-5елларны üz eçenä alğan äsärne istä totarğa kiräkter.Bügen uquçını cälep itärlek, uquçığa ideal alırlıq äsär tudıru, älbättä, bik awır häm bik citdi eş.Läkin äle yıl azağına qädär diskussiä däwam itäçäk. Yazuçılar, qäläm iäläre , quyılğan sorawğa üzläreneñ fikerlären beldergän yazmalar dönya kürer digän ömettä qalabız.Publitsistika rubrikasında bersen berse tulılandırğan ike mäqälä birelä.Berse anıñ Mirza Mäxmütevnıñ «Mäğlümatı köräştä mädänilek» dip atala. 13-16 ğasırlarda bulğan tatar häm rus xalıqlarınıñ ber- berse belän bulğan mönäsäbätläre turında. Ä ikençe şulay uq külämle mäqälä bıyıl 70 yäşen tutırğan akademik Mirqasıym Ğosmanovnıñ «Altın Urda başlanğıç häm miras» dip atala. Ğalimneñ bu ayda kürkäm yubileye.Şuña kürä anıñ şäkerte, dotsent Cäwdät Miñnullinnıñ ostazına bağışlap cılı itep yazılğan mäqäläse dä Mirqasıym Ğosmanovnıñ tormış yulı, anıñ 45еллык fänni tikşerenü eşçänlegen tulısı belän küz aldına kiterergä yärdäm itä.Krenekle ğalim, ädip, cämğiät eşleklese Mirqasıym ağanıñ mäqäläsenä kilgändä isä, ul anda Altın Urda däwläte oyışuınıñ tormış alşartları, älege däwlätneñ yäşäyeşe, ul barlıqqa kitergän mädäni qazanışlarnı häm anıñ cimerelü säbäplären h.başqalarnı täfsilläp, centekläp bäyän itä.Altın Urdanıñ mädäni mirası xäzerge ber törkem qardäş törki xalıqlarnıñ urtaq baylığı bulıp toruına basım yasap äytelä.M.B.Ä şuşı uq jurnalnıñ ikençe säxifäse «Uquçı süze»-dip atalğan bu säxifädä Mäskäwdä yäşäwçe Möxämmät Minaçevnıñ «Qazan utları» jurnalınıñ tirajı 1981 yılda 107меңгә citkän ide, soñğı yıllarda anıñ tirajı töşä dä töşä. «Bu yaqtan äle dä maqtanırlıq tügel. Şulay uq bu fiker märxüm yazuçı Täwfiq Äydiseñ xatları östälep, 19 mayda «Şähri Qazan»gäzitendä «Türälär yaraqlaşqan yazuçını sanlamıylar» digän isem astında da bastırıla.Ul tağın närsä turında qayğırtıp yaza.Sez närsä äyter idegez bu turıda.R.İ.Möxämmät ağa Minaçev üzeneñ mäqäläsendä bügenge köndä tatar ädäbiäteneñ torışı turında borçılıp yaza. Äsärläreneñ eçtälekläre sayığuı , yazuçılarnıñ citdi mäsällärgä möräcäğät itmäwläre, yazuçılarnıñ üz äsärlären rus telendä tärcemä itterep küp tirajlarda çığarırğa omtıluları turında yaza.Tatar ädäbiäteneñ bik ük uñışlı bulmağan torışı yaqlarına basım yasıy. Älbättä anıñ süzlärendä xaqlıq yuq dip äytep bulmıy . Ämma bolay pesimistik qaraşqa birelergä yaramıy.Möxämmät ağa Minaçev bu mäqäläsendä menä şuşı awır mäs'älälärdän çığu yulların da täqdim itä. M.B.Şuşınıñ belän tapşıruıbıznı tämamlıybız. Tapşıruda sez, ädäbiät ğalime Rämil İslamovnıñ «Qazan utları» jurnalınıñ 5 sanına küzätüen tıñladığız. Tapşırunı alıp bardı Mälikä Basıyr, Qazan.

XS
SM
MD
LG