Accessibility links

Кайнар хәбәр

Cir kemneke – millätnekeme, allahnıqımı?


Ex, zamana uyınnarı! Şaxmat ta uynıylar, skripka da... Сomputer uyınnarı bula. Ämma borınğıları iñ xikmätleseder. Alıyq şul uq Sabantuynı. Meñnärçä yıllar elek tuğan ğädät buyınça ber cirgä ber ük könne bik küp keşelär cıyıla da, ber qarawğa säyer genä ğämälgä kereşälär. Arqılı büränägä atlanıp, yuğarı belemle ginekolog, matematika buyınça professornıñ başına qapçıq belän tondıra. Ä ikençe cirdä menä digän buldıqlı häm çibär xanım awızına qaşıq qapqan. Ä qaşıqta - yomırqa. Muzıkal' mäktäp häm konservatoriä tämamlağan, gimnastika tügäräklärendä bil bökkän şuşı ilahi zat ber üze genä tügel, tağı berniçä keşe yomırqa salınğan qaşıq qabıp, tegendä-monda çabulıy bit, äy! Qatıqqa baş tığu yäki üzeñ kebek adämi zatnı kürälätä çirämgä yığıp salıp, şunıñ öçen cilkäñä äle kiçä genä tires arasında yörgän täkäne kütärü ber qarasañ obrazovannıy keşegä xas şögıyl' tügel.

Kümäkläşep awız kütärep äle xan zamannarında tuğan cırlarnı başqaru da nigä kiräkter. Anı bit magnitofon qabızıp tıñlarğa da bula. Çülmäk watası urınğa, polietilen çiläkkä tal çıbığı belä suqqalasañ da bula bit. Yuq inde, näq meñ yıllar elek bulğança, oçqıçlar, parovozlar, darı häm atom bombası uylap çığarılğançı uq niçek uynağannar, cırlağannar, näq şul räweştä, kümäkläşep yarışunıñ sere bar. Çönki bu ğämäl cir häm kükneñ keşeneñ urtaq ber xaläte. Här keşeneñ, här millätneñ üz cırı, üz uyını bula häm keşe näq şul räweşçä tanıla da - samoindentifikatsiä dilär anı ğalimnär. Menä şul üzeñ bulıp qalu, xalqıñnıñ berlegen saqlaw öçen ütkärälär dä ul faydalı häm matur yolalarnı.

Bu yal könnärendä Adıgeya Respublikası başqalası Maykopta häm Mordoviä başqalası Saranskida Sabantuyları uzaçaq. Qazanda raslanğan räsmi grafikka kermägän urınnarda, mäsälän, Monreal'dä, Pragada, Magadanda, Primor'ye kraenda, Kamçatkada şuşı xalıq yolasın ütkärälär. Üze ber xikmät bit bu. Mondıy yola, çara ütkärü öçen xalqıñnıñ isän buluı kiräk, anıñ ruxi xaläte dä turı kilergä tieş. Üz ileñ, üz cireñ bulsa - bigräk tä şäp! İl digäne - däwlät bula inde. Ä millät sayın tulısınça däwlät qoru problema. Dimäk, cir, üz itkän ber urın bulsa, xalqıñ üze bulıp yäşäsä, barısı da äybät bula.

“Звезда Поволжья” gazetasında Damir İsxakov bu atnada “Äflätün miña dus” digän mäqälä bastırdı. Tatarstan, Başqortstan räsmi wäkilläreneñ mönäsäbätlärne caylaw turında söyläşüenä quana ul. Can isäp waqıtında ike yöz meñlän Başqortstan tatarı qaya yuğalğan? Duslaşqan waqıtta şunı da beleşäse ide.

Çınnan da, Samarada tatarlar 10 meñgä artqan, Semberdä dä, Penza cirendä 30-40 meñgä, öçtän ber öleşkä artqan. Ä Başqortstanda tatarlar kimegän. Qaya kitkän alar? Qärdäşlär üpkäli kürmäsennär inde. Xäzergä bu xikmätneñ seren açarğa aşıqmıylar.

Başqortstan wäkilläre dä bäxäs yarata ikän. Älege räsmi söyläşülärdä Başqortstan yağınnan bilgelängän särkätip Ämir Yuldaşbaev şul uq “Звезда Поволжья” gäzitendä mäqälä bastırğan. Ufa belän Qazan arasındağı diplomatik missiä ruxında tügel bu yazma. Ber genä fikeren äytäm. Başqortstannıñ, di Ämir Yuldaşbaev, soñğı santimetrına qädär başqortlarnıñ etnik territoriäse. Cir ul tufraqtan, balçıqtan, sudan, qomnan, ülännän, ağaçtan torğan ber yämle närsä. Anı niçek itep berär millät dönyağa xasil itä ikän. Yäki cirne bülep alıp, üzenä şul turıda tanıqlıq alsın? Citmäsä, Samar, Çiläbe, Kurgan, Irımbur ölkäläreneñ şaqtıy öleşe dä başqortlarnıñ etnik territoriäse bulıp çığa. Şul uq avtor tatarlarnıñ etnik cirläre Tübän Novgorod, Qasıym yaqlarında, dip sanıy. Yänäse, menä şunda barıp, üzegezneñ etnik territoriägezne üzegezgä qaytarığız. Meñ yıllar buyı tatarlar yäşägän, mal kötep yörgän här urınnı tatar cire dip iğlan itsä, başqalarğa urın qalamı soñ? Mäsälän, ruslarnıñ meñ yarım yıl elek qorğan töp yortları bötenläy çit ildä, Ukrainada qaldı! Kiewsqaya Rus' dip atalğan cir xäzer Rusiäneñ töşenä dä kermi. Şuña kürä, territorial' däğwälar, cirne, sunı, kükne, yıl fasılın ber millätkä bilgeläp, xosusıylaştırıp quysaq, eşlär qaya kitär. Alla xasil itkän cir yözendä barlıq millätlärgä dä urın citä. Moña qädär tatar belän başqort bernindi diplomatiäsez dä ber tufraqqa sıydı.

Rimzil Wäli

XS
SM
MD
LG