Tatarstannıñ räsmi internet säxifäsendä Sudan Afrikanıñ iñ zur häm totrıqlı däwläte dip belderelsä dä, çınbarlıqta bu alay tügel, xörmätle tıñlawçılar. 1956nçı yılda bäysezlek qazanğannan soñ ul ni barı 11 yıl tınıç tormış belän yäşäde. Şunnan birle tönyaqtağı möselmannar belän könyaqtağı xristiannar arasında watandaşlar suğışı – daimi küreneş. 1989da Milli İslam frontı xuplağan fetnä nöticäsendä xakimiätkä general Ğömär Äl-Bäşir kilde. Anıñ idaräse waqıtında ildä Şäriğät qanunnarı kertelde. Xalıqnıñ 70 protsentı sönni möselman sanala, alar arasında ğäräplär dä, qara tänlelär dä bar. İldä barğan "ğäräpläşterü" protsessına könyaq qarşı çığa. Uzğan yıl xökümät belän ğisyançılar araında bu konfliktnı çişügä bağışlanğan söyläşülär ütte. Solıx urnaşqan xäldä monıñ faydası zur bulır ide, Sudan neft häm altınğa bay il sanala, döres, bu yatmalar älegä nıqlap tikşerelmägän. Kileşügä ireşügä az ğına qalğanda, könbatıştağı Darfur töbägendä qorallı bäreleş qabınıp kitte. Bu bäreleşlär inde 18 ay bara. BMO mäglümätlärenä qarağanda anda 50 meñläp keşe hälaq bulğan. Millionnan artıq keşe torğan ciren taşlap kitergä mäcbür bulğan. Berläşkän Millätlär Sudandağı wazğiätne dönyada iñ zur humanitar qaza dip atadı. Xalıqara cämäğätçelek räsmi Xartumğa basım yasarğa tırışa. Yülneñ 30nda BMOnıñ İminlek Şurası Sudan räsmilärenä ildä tärtip urnaştıru, qaçaqlarğa iminlek tä''min itü häm dä xökümät taraflı ğäräplärdän torğan qorallı Cancawid törkemen qorasızlandıru öçen 30 kön waqıt birde. Tik Sudanan kilgän xäbärlärgä qarağnda andağı wazğiät üzgärmi. Çärşämbedä xalıqara xoquq yasqlawçı Human Rights Watch törkeme Sudan turında maxsus xisap bäyän itte. Anda äytelgänçä, Cancawid törkeme Darfur töbägendä qaçaqlarğa qarşı cinäyät qıluın däwam itä. Xisapta soñğı könnärdä bulğan qaçaqlarnı ezärlekläw, köçläw oçraqları kiterelä. Human Rights Watch belderüençä, Sudan räsmiläre Cancawid suğışçıların qoralsızlandırırğa wäğdä itä, ä çınbarlıqta alarnı politsiä saflarına ala. Human Rights Watchnıñ Afrika bülege xezmätkäre Leslie Lefkow äle genä Sudannıñ kürşese Çadtan qayttı. Çadta Sudannan qaçıp kilgän 200 meñläp qaçaq bar sanala. Darfur töbägendäge xällär turında ul Londonnan bolarnı söyläde:
Audio (Leslie Lefkow)
"Töp mäsälä şul: Darfurda köç qullanu däwam itä. Cirle xalıq saqlanmağan, alarnı köçläw, talaw däwam itä, alarnıñ yort haywannarın urlıylar, Darfur şartlarında yort haywanı ul milek kenä tügel, ä yäşäp qalu çarası."
Bu xälne Berläşkän Millätlärneñ Qaçaqlar komitetı da raslıy. Jenevadan Komitetnıñ süzçese Peter Kessler:
Audio (Peter Kessler)
"Darfurda, başqa oyışmalar belän berrättän, bezneñ dä keşelär bar, alardan borçulı xäbärlär kilä: qaçaqlarğa, sezneñ awılda xäzer tınıç dip, qaytırğa quşalar ikän, ämmä qaytu belän alarğa xöcüm başlana." Berläşkän Millätlär Sudandağı xällärne älegä genotsid dip bäyälärgä aşıqmıy. Bu adım ilgä çikläwlär xättä xalıqara köçlär kertügä kiterä ala. Ğärçä, bu adımnar tikşerelmi tügel. Quşma Ştatlar Senatında küpçelek citäkçese Bill Frist ta äle genä Könyaq Sudan, Çadta bulıp qayttı. Andağı wazğiätkä ul beleme belän tabip bularaq ta qarıy:
Audio (Bill Frist)
"Minem tabip bularaq, anda bulıp, keşelärne kürep, qaçaqlar belän söyläşep qaytqan keşe bularaq tä''sirem şul: anda ber törkem keşene yuq itü maqsatı bar, bu isä genotsid dip atala. Häm dä minem fikerem şul: ägär Sudan xökümäte xäräkät itmi ikän, anda xalıqara köçlär kertergä kiräk."
Bill Frist Darfurdağı xalıqnı saqlaw öçen 30 meñläp Afrika xärbilären cibärergä täqdim itä.
Sudan prezidenı Ğömär Äl-Bäşir isä Darfur xalıqnıñ yazmışı öçen borçılğan Quşma Ştatlar häm Yevropanıñ ixlaslılığına şik belderä. Sudan dönya iğtibarın Ğiraq häm Fälestinnän çitkä cibärü kompaniäseneñ qorbanı buldı, di ul. Alay ğına tügel, Äl-Bäşir Könbatışnı Sudannıñ altınına häm neftenä küz saluda ğäyepli.
Ali Gilmi, Praga
Audio (Leslie Lefkow)
"Töp mäsälä şul: Darfurda köç qullanu däwam itä. Cirle xalıq saqlanmağan, alarnı köçläw, talaw däwam itä, alarnıñ yort haywannarın urlıylar, Darfur şartlarında yort haywanı ul milek kenä tügel, ä yäşäp qalu çarası."
Bu xälne Berläşkän Millätlärneñ Qaçaqlar komitetı da raslıy. Jenevadan Komitetnıñ süzçese Peter Kessler:
Audio (Peter Kessler)
"Darfurda, başqa oyışmalar belän berrättän, bezneñ dä keşelär bar, alardan borçulı xäbärlär kilä: qaçaqlarğa, sezneñ awılda xäzer tınıç dip, qaytırğa quşalar ikän, ämmä qaytu belän alarğa xöcüm başlana." Berläşkän Millätlär Sudandağı xällärne älegä genotsid dip bäyälärgä aşıqmıy. Bu adım ilgä çikläwlär xättä xalıqara köçlär kertügä kiterä ala. Ğärçä, bu adımnar tikşerelmi tügel. Quşma Ştatlar Senatında küpçelek citäkçese Bill Frist ta äle genä Könyaq Sudan, Çadta bulıp qayttı. Andağı wazğiätkä ul beleme belän tabip bularaq ta qarıy:
Audio (Bill Frist)
"Minem tabip bularaq, anda bulıp, keşelärne kürep, qaçaqlar belän söyläşep qaytqan keşe bularaq tä''sirem şul: anda ber törkem keşene yuq itü maqsatı bar, bu isä genotsid dip atala. Häm dä minem fikerem şul: ägär Sudan xökümäte xäräkät itmi ikän, anda xalıqara köçlär kertergä kiräk."
Bill Frist Darfurdağı xalıqnı saqlaw öçen 30 meñläp Afrika xärbilären cibärergä täqdim itä.
Sudan prezidenı Ğömär Äl-Bäşir isä Darfur xalıqnıñ yazmışı öçen borçılğan Quşma Ştatlar häm Yevropanıñ ixlaslılığına şik belderä. Sudan dönya iğtibarın Ğiraq häm Fälestinnän çitkä cibärü kompaniäseneñ qorbanı buldı, di ul. Alay ğına tügel, Äl-Bäşir Könbatışnı Sudannıñ altınına häm neftenä küz saluda ğäyepli.
Ali Gilmi, Praga