Sişämbedä kiçke sägät 8dä Mäskäwneñ Rijski metro stansiäse yanında şartlaw yañğıradı. Mäskäw xakime Yuri Lujkov monı intiharçı xatın-qız tarafınnan başqarılğan terror ğämäle dip atadı:
Audio (Yuri Lujkov)
"Kiçke 8dä terror ğämäle başqarıldı. Bu intiharçı, xatın-qız, zur külämdä şartlatqıç, törle timer kisäkläre belän tutırılğan. Ul metroğa taba barğan, läkin kereştä ike militsiä xezmätkären kürep kire borılğan, häm küp keşe arasında üzen yuq itkän."
Militsiä räsmiläre äytüençä, bu intiharçı Çeçnya suğışında yaqınnarın yuğaltqan tol xatınnarnıñ berse bulırğa mömkin. Mäskäw prokurorı Vladimir Yudin süzlärençä, xäzer alar ğäwdä qaldıqlarınnan anıñ kem bulğanın açıqlarğa tırışa. Rusiäneñ mäglümät çaraları xäbär itüençä, ul - uzğan atna ike oçqıçnıñ bersen şartlatuda şikänelgän Amanat Nogaevanıñ señlese Roza bulırğa mömkin. Oçqıçlarnıñ ikesen dä intiharçı xatın-qızlar şartlatqan sanala. Anda barlığı 89 keşe hälaq buldı. Bezgä mäglüm bulğança, oçqıçlarnıñ bersendä millättäşebez, Mäskäw yegete Marat Sitdiqov ta bulğan. Mäskäwdäge xäbärçebez Näzifä Kärimova äytüençä Marat Soçiğa ğailäsen alırğa barğan bulğan. Anıñ 4 yäşlek ulı häm xatını qalğan:
Näzifä Kärimova:31 awgust könne kiç belän Mäskäwnen Rijski metrosı yanında şartlaw yañğıradı. Ansın da, ike oçqıç şartlağan säbäptä, terror ğämäle dip xäbär itälär. Bu terrorda 11 keşe hälaq bulğan, 50dän artığı yaralanğan. Alar arasında 17 xatın qız, 4 bala bar. Qazağa eläkkännär arasında mäskäwlelär belän berlektä Rusiäneñ törle töbäklärennän kilüçelär dä bar dip xäbär itelä. Alar arasında bezneñ millättäşlärebez barmı-yuqmı, anısı älegä bilgesez. Çit il keşeläre tägäyen yuq. Alarnıñ kübese Sklifosovski isemendäge institutqa urnaştırılğan, 17 keşegä operatsiä yasalğan. 5 häm 8 yäşlek ike balanı tuğızınçı balalar xastaxänäsenä ozatqannar. Bu şartlawnı oyıştıruçı intixar xatın-qız 2 kg trotil köçendäge şartlatqıçnı buqçasına salğan bulğan. Häm ul üze dä wafat. Şuşı xällärgä üzeneñ fikeren belderüne sorap min professor Daniä Kärimovağa möräcägät ittem. Ul, bernindi terror belän dä säyäsi mäsälälärne çişep bulmıy. Bu xällär barlıq möselman dönyasına qarañğılıq töşerä, dide. Daniä Kärimova uzğan atnada terror ğämälennän şartlağan oçqıçta hälaq bulğan Marat Sitdiqovnı da iskä alıp kitte. Qızğanıçqa qarşı, Soçiğa oçqan, Rostov Don östendä şartlağan oçqıçta bezneñ millättäşlärebez dä bulğan. Şularnıñ berse Mäskäwneñ tanılğan cämägät eşleklese, eşquar Renat Sitdiqovnıñ ulı Marat Sitdiqov. Maratnıñ tuğannarı oçqıç töşkän cirdä berniçä kön ezlänülär ütkärgännän soñ Maratnıqı bulırğa tieş digän äyberlär tabıp alğan. Häm alarnı tartma belän Mäskäwgä alıp qaytıp, Otradnıy mäçetendä cenaza namazı uqılğannan soñ möselman ziaratında cirlädelär. Maratnıñ Renat isemle dürt yäşlek ulı häm tormış iptäşe Yüliä qaldı. Yüliä Qazan qızı. Mäskäwdä opera cırçısı bulırğa Teatr akademiäsendä uqıp tamamlağannan soñ Maratqa tormışqa çıqqan ide. Alar Mäskäw tatar yäşlären oyıştıruda berençelärdän bulıp yörgän yäşlär ide. Marat ätise kebek finansist. İnkossatorlarlar oyışmasınıñ generäl direktorı ide. Soçiğa ul anda yal itkän ğailäsen alırğa barğan bulğan. Min Mäskäwdäge ğomümän Rusiädäge bu facigälärgä bäyä birüen sorap advakat Wäsimä xanım Xämidullinağa möräcäğät ittem. Läkin ul, min Maratnı yaxşı belän idem, ber genä süz dä äytä almıym, yılıym dide.
Qayber mäglümätlärgä qarağanda ike oçqıç qazası häm Mäskäwdäge şartlaw öçen cawaplılıqnı moñarçı ällä ni tanılmağan İslambuli Brigadası dip atalğan ber törkem üz östenä alğan. Törkemneñ iseme 1981 yılda Misır prezidentı Änwär Sadatnı üterüne oyıştırğan misır ofitserı Xalit İslambulidan kilä. Şuşı törkem xäzer Äl Qaidä belän bäyle dip sanala. Bu xäbär Rusiä räsmilärenä Çeçen suğışçıların xalıqara terrorçılıq belän bäyläw öçen östämä säbäp bulır kebek. Çärşämbedä saqlanu ministrı Sergei İvanov Rusiägä suğış iğlan itelde dide:
Audio (Sergei İvanov)
"Asılda bezgä suğış iğlan itelde. Bu başqa törle suğış, monda köndäş kürenmi, front sızığı yuq, läkin yanaw bar häm sez monı küräsez."
İvanov terorrğa qarşı bar çaralar, şul isäptän säyäsi çaralar belän köräşergä wäğdä itte:
Audio (Sergei İvanov)
"Monıñ belän köräşü awır, läkin kiräk. Häm bez köräşäçäkbez, bar çaralar belän, şul isäptän säyäsi çaralar belän."
Şul uq waqıtta belgeçlär Rusiägä bulğan xöcümnär artında İslambuli Brigadası toruına şik belderä. Şotlandiäneñ Saint Andrew Universitetı qarşındağı Terrorçılıq üzäge belgeçe Magnus Ranstorp Azatlıqqa bolay dide:
Audio (Magnus Ranstorp)
"Täfsille, ışanıçlı mäglümätlär bulmağan şartlarda teläsä nindi törkem ber isem uylap tabıp, cawaplılıqnı üz östenä ala ala. Işıanıçlı mäglümät bulmağanda bu törkem turında berni äytep bulmıy."
Ä menä Mäskäwdäge säyäsi belgeç Andrei Piantkovski, bu soñğı xäcümnär häm dä çeçen separatislarınıñ Äl Qaidä belän ixtimal bäyläneşe öçen Rusiä prezidentı üze ğäyeple dip sanıy. 11 sintäber xöcümnärennän soñ Putin çeçen suğışçıların Äl-Qaidä belän bäyläp, terrorçılar belän bernindi söyläşü bulmayaçaq dip belderde. Piantkovski fikerençä bu säyäsi xata buldı, näticädä çeçen suğıçıları çınlap ta xalıqara teror saflarına küçä:
Audio (Andrei Piantkovski)
"Bez başta bezgä kem qarşı torğanın añlarğa kiräk. İğtibar itegez, soñğı terror ğämmälärendä bezgä bernindi taläp quyılmadı. Cawaplılıq alğanı da xalıqara terror çeltäreneñ nindider ber tonanlı oyışması. Çınbarlıqta närsä bara: çeçen suğışçılarınıñ zur öleşe şul xalıqara çeltär saflarına küçä. Bu bezneñ soñğı yıllarda Çeçnyada bögelmäwçän säyäsät näticäse."
Rusiädä terror dulqının tuqtatu öçen Piantkovski bu säyäsätne kiregä borırğa, Çeçen separatisları belän söyläşülär başlarğa, alarnıñ Äl Qaidä qulında uyınçıq buluın tuqtatırğa täqdim itä.
Audio (Andrei Piantkovski)
"Ber yaqtan xalıqara terrorçılıqqa qarşı ayawsız köräşü kiräk. İkençe yaqtan, bögelüçänlek, terornı kire qaqqan seperatislar belän söyläşü, şul uq, Masxadov, Zakaev, Axmadov belän. Bu terrorçılıq aldında çigenü tügel, kiresençä, aña qarşı toru bulaçaq."
Bu Mäskäwdäge säyäsi belgeç Andrei Piantkovski fikere ide. Kreml isä bu mäsälägä älegä başqa qaraşta.
Ali Gilmi, Praga Näzifä Kärimova, Mäskäw
Audio (Yuri Lujkov)
"Kiçke 8dä terror ğämäle başqarıldı. Bu intiharçı, xatın-qız, zur külämdä şartlatqıç, törle timer kisäkläre belän tutırılğan. Ul metroğa taba barğan, läkin kereştä ike militsiä xezmätkären kürep kire borılğan, häm küp keşe arasında üzen yuq itkän."
Militsiä räsmiläre äytüençä, bu intiharçı Çeçnya suğışında yaqınnarın yuğaltqan tol xatınnarnıñ berse bulırğa mömkin. Mäskäw prokurorı Vladimir Yudin süzlärençä, xäzer alar ğäwdä qaldıqlarınnan anıñ kem bulğanın açıqlarğa tırışa. Rusiäneñ mäglümät çaraları xäbär itüençä, ul - uzğan atna ike oçqıçnıñ bersen şartlatuda şikänelgän Amanat Nogaevanıñ señlese Roza bulırğa mömkin. Oçqıçlarnıñ ikesen dä intiharçı xatın-qızlar şartlatqan sanala. Anda barlığı 89 keşe hälaq buldı. Bezgä mäglüm bulğança, oçqıçlarnıñ bersendä millättäşebez, Mäskäw yegete Marat Sitdiqov ta bulğan. Mäskäwdäge xäbärçebez Näzifä Kärimova äytüençä Marat Soçiğa ğailäsen alırğa barğan bulğan. Anıñ 4 yäşlek ulı häm xatını qalğan:
Näzifä Kärimova:31 awgust könne kiç belän Mäskäwnen Rijski metrosı yanında şartlaw yañğıradı. Ansın da, ike oçqıç şartlağan säbäptä, terror ğämäle dip xäbär itälär. Bu terrorda 11 keşe hälaq bulğan, 50dän artığı yaralanğan. Alar arasında 17 xatın qız, 4 bala bar. Qazağa eläkkännär arasında mäskäwlelär belän berlektä Rusiäneñ törle töbäklärennän kilüçelär dä bar dip xäbär itelä. Alar arasında bezneñ millättäşlärebez barmı-yuqmı, anısı älegä bilgesez. Çit il keşeläre tägäyen yuq. Alarnıñ kübese Sklifosovski isemendäge institutqa urnaştırılğan, 17 keşegä operatsiä yasalğan. 5 häm 8 yäşlek ike balanı tuğızınçı balalar xastaxänäsenä ozatqannar. Bu şartlawnı oyıştıruçı intixar xatın-qız 2 kg trotil köçendäge şartlatqıçnı buqçasına salğan bulğan. Häm ul üze dä wafat. Şuşı xällärgä üzeneñ fikeren belderüne sorap min professor Daniä Kärimovağa möräcägät ittem. Ul, bernindi terror belän dä säyäsi mäsälälärne çişep bulmıy. Bu xällär barlıq möselman dönyasına qarañğılıq töşerä, dide. Daniä Kärimova uzğan atnada terror ğämälennän şartlağan oçqıçta hälaq bulğan Marat Sitdiqovnı da iskä alıp kitte. Qızğanıçqa qarşı, Soçiğa oçqan, Rostov Don östendä şartlağan oçqıçta bezneñ millättäşlärebez dä bulğan. Şularnıñ berse Mäskäwneñ tanılğan cämägät eşleklese, eşquar Renat Sitdiqovnıñ ulı Marat Sitdiqov. Maratnıñ tuğannarı oçqıç töşkän cirdä berniçä kön ezlänülär ütkärgännän soñ Maratnıqı bulırğa tieş digän äyberlär tabıp alğan. Häm alarnı tartma belän Mäskäwgä alıp qaytıp, Otradnıy mäçetendä cenaza namazı uqılğannan soñ möselman ziaratında cirlädelär. Maratnıñ Renat isemle dürt yäşlek ulı häm tormış iptäşe Yüliä qaldı. Yüliä Qazan qızı. Mäskäwdä opera cırçısı bulırğa Teatr akademiäsendä uqıp tamamlağannan soñ Maratqa tormışqa çıqqan ide. Alar Mäskäw tatar yäşlären oyıştıruda berençelärdän bulıp yörgän yäşlär ide. Marat ätise kebek finansist. İnkossatorlarlar oyışmasınıñ generäl direktorı ide. Soçiğa ul anda yal itkän ğailäsen alırğa barğan bulğan. Min Mäskäwdäge ğomümän Rusiädäge bu facigälärgä bäyä birüen sorap advakat Wäsimä xanım Xämidullinağa möräcäğät ittem. Läkin ul, min Maratnı yaxşı belän idem, ber genä süz dä äytä almıym, yılıym dide.
Qayber mäglümätlärgä qarağanda ike oçqıç qazası häm Mäskäwdäge şartlaw öçen cawaplılıqnı moñarçı ällä ni tanılmağan İslambuli Brigadası dip atalğan ber törkem üz östenä alğan. Törkemneñ iseme 1981 yılda Misır prezidentı Änwär Sadatnı üterüne oyıştırğan misır ofitserı Xalit İslambulidan kilä. Şuşı törkem xäzer Äl Qaidä belän bäyle dip sanala. Bu xäbär Rusiä räsmilärenä Çeçen suğışçıların xalıqara terrorçılıq belän bäyläw öçen östämä säbäp bulır kebek. Çärşämbedä saqlanu ministrı Sergei İvanov Rusiägä suğış iğlan itelde dide:
Audio (Sergei İvanov)
"Asılda bezgä suğış iğlan itelde. Bu başqa törle suğış, monda köndäş kürenmi, front sızığı yuq, läkin yanaw bar häm sez monı küräsez."
İvanov terorrğa qarşı bar çaralar, şul isäptän säyäsi çaralar belän köräşergä wäğdä itte:
Audio (Sergei İvanov)
"Monıñ belän köräşü awır, läkin kiräk. Häm bez köräşäçäkbez, bar çaralar belän, şul isäptän säyäsi çaralar belän."
Şul uq waqıtta belgeçlär Rusiägä bulğan xöcümnär artında İslambuli Brigadası toruına şik belderä. Şotlandiäneñ Saint Andrew Universitetı qarşındağı Terrorçılıq üzäge belgeçe Magnus Ranstorp Azatlıqqa bolay dide:
Audio (Magnus Ranstorp)
"Täfsille, ışanıçlı mäglümätlär bulmağan şartlarda teläsä nindi törkem ber isem uylap tabıp, cawaplılıqnı üz östenä ala ala. Işıanıçlı mäglümät bulmağanda bu törkem turında berni äytep bulmıy."
Ä menä Mäskäwdäge säyäsi belgeç Andrei Piantkovski, bu soñğı xäcümnär häm dä çeçen separatislarınıñ Äl Qaidä belän ixtimal bäyläneşe öçen Rusiä prezidentı üze ğäyeple dip sanıy. 11 sintäber xöcümnärennän soñ Putin çeçen suğışçıların Äl-Qaidä belän bäyläp, terrorçılar belän bernindi söyläşü bulmayaçaq dip belderde. Piantkovski fikerençä bu säyäsi xata buldı, näticädä çeçen suğıçıları çınlap ta xalıqara teror saflarına küçä:
Audio (Andrei Piantkovski)
"Bez başta bezgä kem qarşı torğanın añlarğa kiräk. İğtibar itegez, soñğı terror ğämmälärendä bezgä bernindi taläp quyılmadı. Cawaplılıq alğanı da xalıqara terror çeltäreneñ nindider ber tonanlı oyışması. Çınbarlıqta närsä bara: çeçen suğışçılarınıñ zur öleşe şul xalıqara çeltär saflarına küçä. Bu bezneñ soñğı yıllarda Çeçnyada bögelmäwçän säyäsät näticäse."
Rusiädä terror dulqının tuqtatu öçen Piantkovski bu säyäsätne kiregä borırğa, Çeçen separatisları belän söyläşülär başlarğa, alarnıñ Äl Qaidä qulında uyınçıq buluın tuqtatırğa täqdim itä.
Audio (Andrei Piantkovski)
"Ber yaqtan xalıqara terrorçılıqqa qarşı ayawsız köräşü kiräk. İkençe yaqtan, bögelüçänlek, terornı kire qaqqan seperatislar belän söyläşü, şul uq, Masxadov, Zakaev, Axmadov belän. Bu terrorçılıq aldında çigenü tügel, kiresençä, aña qarşı toru bulaçaq."
Bu Mäskäwdäge säyäsi belgeç Andrei Piantkovski fikere ide. Kreml isä bu mäsälägä älegä başqa qaraşta.
Ali Gilmi, Praga Näzifä Kärimova, Mäskäw